19594

Olcaytû Han Döneminde İlhanlı Vezirleri ve Devlet İçerisindeki Rolleri

XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde tarih sahnesinde aktif rol oynamaya başlayan Moğollar yapılan büyük istilalar sonucunda kısa sürede geniş coğrafyalarda hüküm süren büyük bir devlet kurdular. Budurum ele geçirilen yerlere uygun politika ve icraat yürütmek zorunluluğunu da beraberinde getirdi. Zira göçebe medeniyetine uyumlu olan askeri-sivil karmaşık sistemi, büyük şehir ve arazidayalı iktisadi sistemine bağlı yerleşik milletler için uygun değildi. 1256 yılından itibaren İlhanlı Devleti’nin hükümdar ve yöneticileri tebaasıyla uyum içinde yaşamanın çözüm yollarını aradılar.Bu çözüm yollarından en önemlisi ise uzun zamanlardan beri devlet yönetimi içinde bulunan ve yerleşik kültürün bütün dinamiklerinden haberdar olan İran’ın güçlü ve köklü ailelerinden istifadeetmek oldu. Olcaytû Han dönemine damgasını vuran başlıca devlet adamları onun vezirleri Saadeddin Savecî, Reşîdüddîn Fazlullah ve Hâce Tâcüddin Ali Şâh Gîlânî’dir. Bu vezirlerin her biri devlet idaresindeson derece becerikli kişilerdi. Adı geçen İlhanlı vezirleri hükümdarı etkileme yarışında her yolu mubah görmüş ve kendi aralarında amansız bir mücadeleye girmişlerdir. Bu çalışmada OlcaytûHan dönemine damgasını vuran üç vezirin hayatları genel olarak incelendikten sonra kendi aralarında nasıl bir mücadeleye girdikleri ve bu durumun İlhanlı Devleti’ne olan etkisi incelendi.

Anahtar Kelimeler:

Vezirlik, Reşîdüddîn Fazlullah, Tâcüddin Ali Şâh, Sadeddin Saveci, Olcaytu

Ilkhanid Viziers in the Period of Olcaytu Khan and Roles in the State

XIII. In the first quarter of the century, the Mongols began to play an active role in the stage of history as a result of large invasions in a short time established a large state that reigned in large geographies. This brought about the necessity of carrying out appropriate policies and actions to the seized places. Because the military-civilian complex system, which is compatible with nomadic civilization, was not suitable for the settled nations connected to the big city and land-based economic system. Since 1256, the rulers and rulers of the Ilkhanid State have sought solutions for living in harmony with their subjects. The most important of these solutions was to take advantage of the powerful and well-established families of Iran, who have been in state administration for a long time and are aware of all the dynamics of settled culture. Among the main statesmen who marked the period of Olcaytû Han, there are three viziers: Saadeddin Savecî, Reşîdüddîn Fazlullah, and Hâce Tâcüddin Ali Şâh Gîlânî. Every one of these viziers is very good at the government administration. These viziers have tried every way to manipulate the ruler. In this context, they have engaged in a serious struggle among themselves. In this study, after the general examination of the lives of three viziers who marked the period of Olcaytû Han, how they engage in a struggle between themselves and the effects of this situation on the Ilkhanids state will be examined.

Keywords:

Viziership, Reşîdüddîn Fazlullah, Tâcüddin Ali Şâh, Sadeddin Saveci, Oljaitu,

PDF

___

Abbasi, J., & Hajiabady, F. (2016). Premiership in fifteenth-century iranian provincial dynasties: From the decline of the Ilkhanids to the rise of the Timurids. Iran Nameh, 1(2), 174-198.
Abû’l-Farac, G. (1999). Abû’l-farac tarihi (Vol. 2; O¨mer Rıza Doğrul, Trans.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Beyani, Ş . (1389). Din ve devlet der İran akhd-ı Moğol (Vol. 2). Tahran: Merkez-ı Neşr-ı Danişgahi. (Hukumet-ı İlhanlı; Nebord-ı Meyan-ı du Ferheng)
Danu, A. (2012). Cengiz İmparatorluğu hakkında ilk tarih kayıtları: Meng ta pei lu ve Hei Ta shi lu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ebulkasım Abdullah bin Muhammed el Kaşani. (1384). Tarih-e padişah Said Gıyasedünya ve din Olcaytu. Tahran: Heftomin Numayişhgah Beynelmileli.
Erdem, I. (1997). Olcaytû han devrinde Horasan’da İlhanlı-C¸ ağataylı mücadeleler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(3), 106-112.
Furuğbehş, A. (2010). Vezaret der ahd-i moğol. Rişte-i Amuzeş-e Tarih, 3(6).
Gördegir, E. (2019). Olcaytu Han’ın Gilan seferi (1306-1307). Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(2), 334-342.
Gördegir, E., & Özbek, S. (2018). Moğolların Mardin kuşatması ve Hülagü’de Olcaytu’ya İlhanlı Artuklu münasebetleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 4(3), 106-118.
Grousset, R. (2003). Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur (M. Reşat Uzmen, Trans.). Ötüken Yayınları.
Haykıran, K. R. (2015). Moğollar zamanında yakındoğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Haykıran, K. R. (2016). İlhanlılar devrinde sürdürülen eğitim faaliyetlerine bir bakış ve İlhanlı hükümdarı Olcaytû Han’ın eğitim politikası. Tarih Okulu Dergisi, 9(26), 15-31.
Işık, A. (2012). Hafız Ebru’nun Zeyl-i cami’üt -tevârîh-i reşîdî’sinde sultan Olcaytû ve Ebû Sa’îd do¨nemlerine dair kayıtlar. Yüksek lisans tezi, Harran Ü niversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
İkbal, A. (1384). Târîh-i Moğol (Ez Hamle-i Cengiz Han ta Teşkil-i Devlet-i Timuri. Tahran: Moesese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
Kazvinî, H. M. (2018). Târih-i güzide (M. Öztürk, Trans.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Muhammed bin Ali bin Muhamed Ş abankarei. (1363). Mecma’ü’l-ensab. Tahran: Muessese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
Örs, D. (1992). Taˆrîh-i olcaytu. Yüksek lisans tezi, Ankara Ü niversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özbek, S. (2018). Moğolları durduran Türk Sultan Baybars. Berikan Yayınevi.
Özgüdenli, O. G. (2000). Gazan han ve reformları, (694/1295-703/1304). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Özgüdenli, O. G. (2008). Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî (Vol. 35). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
Özgüdenli, O. G. (2012). Tümen (Vol. 42). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
Özgüdenli, O. G. (2017). Türkiye’de Moğol tarihi ve kültürü araştırmalarının doğuşu ve gelişimi (1923-2017). Mutad, 4(2), 460-512.
Reşidüddin Fazlullah, H. (2013). Camiu’t-tevarih (İlhanlılar kısmı) (A. H. K. İsmail Aka Mehmet Aslan, Trans.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sıhabü’d-din Abdullah b. Lütfullâh bin Abdurreşid el-Havâfî el- Med’û be-Hafız Ebrû. (1317).
Zeyl-i camiü’t-tevarih-i reşidî (D. H. Beyani, Ed.). Tahran: Danişiyar-ı Tarih Danişgah-ı Tahran Şirket-i Tezamuniyi İlmi.
Semerkandi, K. A. R. (1370). Matla-ı sadeyn ve mücmel Bahreyn. Tahran. Müesese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengiyi Pejoheşkah: Doktor Abdulhüseyin Nevai.
Spuler, B. (2011). İran moğolları (Siyaset, idare ve kültür İlhanlılar devri, 1220-1350) (3rd ed.; C. K¨oprülü, Trans.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Togan, Z. V. (1988). Reşîd-ûd-din tabîb. raşîd al-din tabîb (1248-1318) fazlallah b. ’İmâd al-davla abu ’l-hayr b. ’alî. İslam Ansiklopedisi Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Vassaf. (1346). Tahrir-i tarih-i vassaf. Tahran. (neşr. Abdul-Muhammed Aˆ yetî)
Yuvalı, A. (2017). İlhanlı tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.