Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarı Döneminde Ortadoğu'da Türk Dış Politikası: Çıkar Etkileşimi ve Gelecekteki Zorluklar

Yirmi birinci yüzyılın başında Türk dış politikası bir önceki yüzyıla nazaran çok büyük bir değişim ve dönüşüme maruz kalmıştır. Zira içinde yaşadığımız yüzyılda Türkiye’nin önüne Balkanlardan başlayarak Kafkasya’ya oradan Orta Asya ve Ortadoğu’ya kadar uzanan yeni bir jeopolitik ufuk ve farklı bir pencere açılmıştır. Bu yeni durum yeni siyasi yaklaşımların ortaya çıkmasına yol açmış ve Türkiye hem iç ve hem de dış siyasetini yeniden şekillendirecek bir formülasyonu esas almıştır. Bu formülasyon özünde çok etnikli, çok dinli ve çok hukuklu Osmanlının çokkültürlü yapısından ilham alarak İslam ve Osmanlı mirasıyla bütünleşerek farklı kültürlerin farklılıklarını yitirmeden bir arada, yan yana ve iç içe yaşayabileceği bir pratiğe oturtulmuştur. Haddi zatında bu bakış açısı yerel ve bölgesel aktörlerle ilişkilerini normalleştirerek denge tesis ettiği ve soğuk savaş dönemindeki AB ve ABD’ye bağımlı bir politikadan uzaklaşmayı gerektirmektedir. Nitekim 2002 sonu itibarıyla iktidarı devralan Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ve Türkiye’nin yeni lideri –daha önceki pasif ve edilgen politik yaklaşımın aksine- bölge ülkeleriyle daha derin ve proaktif politikalar oluşturmaya başladı. Haliyle söz konusu komşu ülkelerin ve bölge ülkelerinin başında Ortadoğu devletleri gelmekteydi. Ne var ki bu aktif politikayı hayata geçirebilmek ve Ortadoğu’da barışı tesis edebilmek için öncelikle iç siyasi istikrarı ve ekonomik refahı temin etmek gerekmekteydi. Bu noktadan hareketle Türk dış politikasını şekillendiren aktörler, Ortadoğu’daki müzmin kaos ve sıkıntılarını sona erdirmek için komşularla sıfır problem sloganıyla aktif bir diplomasi izlemeyi tercih ettiler. Bu makale son yirmi yıllık dönemde Ortadoğu’ya yönelik Türk dış politikasının hangi minvalde ve ne tür dinamikler saikiyle değişip dönüştüğü analiz etmek amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Dış Politikası, Ortadoğu, Adalet ve Kalkınma Partisi, Sıfır Problem Politikası, Yeni Dünya Düzeni

Turkish Foreign Policy in the Middle East During the Rule of the Justice and Development Party: Interaction of Interests and Future Challenges

At the beginning of the twenty-first century, Turkish foreign policy witnessed an almost fundamental change from what it was in the last century, when new worlds emerged in front of Turkey, from the Balkans to the Caucasus and Central Asia through the Middle East. New political approaches have also emerged aimed at inspiring the Ottoman multi-ethnic group formula to reconcile with Turkey's Islamic and Ottoman legacy at home as well as abroad, and within the framework of this new political concept that restored balance to Turkey's regional relations, which it did not attach importance to in the past because of its excessive focus on building solid relations with the European Union and the United States of America. After the Justice and Development Party came to power in Turkey in late 2002, Turkey's new leaders worked to activate the Turkish role in the regional environment surrounding Turkey. The beginning was to establish good relations with neighboring countries in the Middle East. In order to be effective and influential, the new Turkish vision in foreign policy focused on the importance of the internal transformation, especially the consolidation of political and economic stability in the country, as internal reform in Turkey and its growing economic capabilities allowed it to emerge as a sponsor of peace in the Middle East. On this basis, Turkey's leaders have expressed their willingness to pursue active diplomacy in the Middle East in order to reduce or end problems with neighboring countries through a zero-problem policy.

Keywords:

Turkish Foreign Policy, Middle East, Justice and Development Party, Zero – Problem Policy, New World Order,

PDF

___

BAKIR, Ali Hüseyin (2011), Türkiye - İran Denkleminde Suriye Devrimi: Mevcut Çıkmaz ve Beklenen Senaryolar, Elmerkez Alarabi Llabhas ve Eldirasat El’siyasiye, Al Sareeh.
BARKEY, Henry J. (2011), Turkish Foreign Policy in the Middle East, Sciences Po University Publisher, Paris.
BENLİ ALTUNIŞIK, Meliha (2020), “The New Turn in Turkish Foreign Policy in the Middle East: Regional and Domestic insecurities”, Istituto Affari Internazionali, S.20(17), ss.1-22.
BUDAK, Ali (2019), Osmanlı Modernleşmesi Gazetecilik ve Edebiyat, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
CELİL, Tarek Abd (2001), Adalet ve Kalkınma Partisi Programı, Kahire Türk Araştırmaları Merkezi Yayını, Kahire.
DAVISON, Roderic H. (1960), “Where is the Middle East?”, Foreign Affairs, S.38(4), ss.665-675.
DAVUTOĞLU, Ahmet (2014), Strategic Depth: Turkey's International Position, Küre Yayınları, Istanbul.
DELANTY, Gerard (2013), Avrupa’nın İcadı (Çev. Hüsamettin İnaç), Adres Yayınları, Ankara.
ELDÜZİ, Walid (2016), “Türkiye'nin Ortadoğu'daki Bölgesel Rolü”, Al-Bahith Akademik Araştırmalar Dergisi, S.3, ss.10-27.
GANEM, Ibrahim Al-bayoumi (2009), “Elistraticiye El’Türkiye ve El’Usmaniye El’Cedide”, Elahram Elyuumi, S.7, ss.14-33.
HAVILAND, William A. (2002), Kültürel Antropoloji (Çev. Hüsamettin İNAÇ), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
İNAÇ, Hüsamettin (2004), “Identity Problems of Turkey During the European Union Integration Process”, Journal of Economic and Social Research, S.6(2), ss.33-62.
İNAÇ, Hüsamettin (2007), “Rethinking Democracy and Governance in the EU”, Journal of Academic Studies, S.9(32), ss.1-31.
İNAÇ, Hüsamettin (2012), “Transformation of Arabic Identity During the Arab Spring”, International Journal of Humanities and Social Sciences, S.2(23), ss.199-204.
İNAÇ, Hüsamettin (2014), “Çağımızın Toplumsal Algısını Temsil Eden Parametreler”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S.1(1), ss.35-57.
İNAÇ, Hüsamettin (2016), Türkiye’nin Kimlik Problemleri, Adres Yayınları, Ankara.
İNAÇ, Hüsamettin (2018), “The Possibility of Multicultural Practice During The Age of Collective Identities in Line with Arab Spring”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, S.65, ss.306-315.
İNAÇ, Hüsamettin (2021), “What Does Turkey Promise for the Middle East and North Africa?”, Türk Kamu Yönetimi Dergisi, S.1(1), ss.1-13.
İNAÇ, Hüsamettin (2021a), Uluslararası Güvenlik, Yenidünya Düzeni ve Türkiye, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
İNAÇ, Hüsamettin (2022), “New World Order in Post-Pandemic Process and Turkey”, Turkey and the Post-Pandemic World Order (Ed. Ahmet Salih İkiz), Lexington Books Publisher, Maryland, ss.199-225.
İNAÇ, Hüsamettin and AKTAŞ, Fatih (2013), “11 Eylül 2001 Terör Saldırılarının Amerikan Güvenlik Bürokrasisine Etkileri”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S.34, ss.1-19.
İNAÇ, Hüsamettin and ERDOĞAN, Selami (2006), “Postmodern Dönemde Kamu Yönetimi Algısı ve Kamusal Alan Tartışmaları”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S.9, ss.1-16.
İNAÇ, Hüsamettin and SADA, Mohammed Rafiq (2021), Taliban’ın Afganistan’ı: Devlet, Toplum, Siyaset, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
İNAÇ, Hüsamettin and ÜNAL, Feyzullah (2013), “The Construction of National Identity in Modern Times: Theoretical Perspective”, International Journal of Humanities and Social Science, S.3(11), ss.223-232.
İNAÇ, Hüsamettin and YACAN, İbrahim (2018), “Ülkelerin Markalaşma Süreci ve Marka Kavramı”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, S.1(3), ss.317-331.
KALAF, Arif Mouhammad (2010), “Türkiye'nin Bölgesel Rolü”, Meceltül Cameet Tikrit ll’Elulum el Kanuniye Velsiyasiye, S.5, ss.40-64.
KANSU, Aykut (1999), Politics in Post-Revolutionary Turkey, 1908-1913, Brill Publisher, Leiden.
KAWLI, Meaamer (2011), Elislah Eldahili fi Türkiye, Elmerkez Alarabi llabhas ve Eldirasat el’Siyasiye, Doha (Katar).
KHAN, Sheharyar (2015), “The Transformation of Turkish Foreign Policy in the Middle East”, Policy Perspectives, S.12(1), ss.31-50.
KUTLAY, Mustafa ve ÖNİŞ, Ziya (2021), “Turkish Foreign Policy in a Post-Western Order: Strategic Autonomy or New Forms of Dependence?”, International Affairs, S.97(4), ss.1085-1104.
LEWIS, Bernard (1994), The Shaping of the Modern Middle East, Oxford University Press, Oxford.
LITIM, Fatiha (2010), “Türkiye ve Yeni Bölgesel Rölü”, Meceltu Elmufakir, S.210, ss.62-89.
MAWAD, Ali Calale (2015), “Alruwyat Alturkiat Lilamin Alaqalimi Fi Mintaqat Alsharq Alawist”, Majalat Awraq Alsharq Alawsat, S.106, ss.42-61.
MESLIT, Saad Abd el-Aziz (2008), “Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Türkiye'deki Siyasi Projesi”, Majalat Dirasat Aqalimia, S.5(6), ss.114-132.
ÖZCAN, Mesut, KÖSE, Talha and KARAKOÇ, Ekrem (2015), “Assessments of Turkish Foreign Policy in the Middle East During the Arab Uprisings”, Turkish Studies, S.16(2), ss.195-218.
POUNDS, Norman John Greville (1963), An Atlas of the Middle Eastern Affairs, Praeger Publisher, New York (US).
ŞADİ, Iman (2022), “Digital Ahram”, Diigital Ahram Corporate Website, http://digital.ahram.org.eg/articles.aspx?Serial=149837&eid=1529-2022/02/02 (Erişim Tarihi: 03.06.2022).
YİĞİT, Mehmet, İNAÇ, Hüsamettin and GÜNER, Ümit (2007), “Genişleme, Mali Yardım ve Ekonomik Büyüme Perspektiflerinden AB’nin İlk Dört Genişlemesinin Analizi”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S.8(2), ss.81-96.