ORTA ASYA SINIRLARINA UYGUR GÖÇÜ

Günümüzde İli nehri vadisindeki doğu Kazakistan bölgesinde iki farklı Uygur topluluğu mevcuttur. Çin ve Kazakistan arasındaki sınır, 19. yüzyılda ilk Uygur ailelerinin Rus İmparatorluğuna göçünden beri birkaç göçe uygun ortam sağlayan vadinin kesişme noktasıdır. En eski göçmen Uygur topluluğu, 1880’lerdeki göçmenlerin torunlarıdır. Uygur aileleri, kendileri ile Qing imparatorluğu askerleri arasına mesafe koymak için Rus imparatorluğuna göç etmiştir. İkinci gurup, 1950 ve 1960’larda SSCB’ye göç edenler ve onların çocuklarıdır. 1954’ten 1963’e kadar İli vadisi bölgesinde bulunan Şincang’dan SSCB’ye 100.000’den fazla Uygur ve Kazak göçü büyük tarihi bir olaydı.1 Bu göç hareketi, İli vadisindeki Çin ile Rusya sınırlarında göçe ilişkin hareketlerin son dizisidir. İli vadisi, uluslararası sınırı kesiştirir. Sovyet döneminde bu konu ile ilgili tarihi araştırmalar çok sınırlı kalmıştır ve hala bu konuya dair İngilizce materyallere erişim oldukça sınırlıdır.2 Bu göç, Çin-Sovyet sınırının iki tarafında yaşayan Uygurların hayatında oldukça önem taşır, ancak hala o dönemin iki komünist dev arasındaki ilişkinin en az bilinen kısımlarından biri olmayı sürdürmektedir. Şincang’dan göç eden Uygurlar, Sovyet Uygurlarının sosyal ve kültürel hayatında kritik bir rol oynamıştır ve bu gerçek diasporik çalışmalar açısından ilgi çekicidir. Bu makalenin amacı, 1950-1960’larda Çin’den SSCB’ye göç eden ve günümüzde Orta Asya ülkelerinde yaşayan, olayın katılımcıları ve görgü tanıdıkları olan Uygurlar ile röportaj yaparak tarihsel ve etnografik bağlamı aydınlatmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Orta Asya, Uygur, Göç

PDF

___

MOSELEY G. (1966), A Sino-Soviet Cultural Frontier: The İli-Kazakh Autonomous Chou, Cambridge: East Asian Research Center, Harvard University; ROBERTS, S. (1998), ”Negotiating Locality, Islam, And National Culture in a Changing Borderlands: The Revival of The Meshrep Ritual Among Young Uighur Men in The Ili Valley”, Central Asian Survey, Vol 17, No 4, s. 673-699.
SCHUYLER E. (1876), “ Turkistan: Notes of a Journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara, and Kuldja, Vol 2 (New York: Scribner, Armstrong, and Co., 1876), s. 164.
HSU I. (1965), The Ili Crisis: A Study of Sino-Russian Diplomacy 1871-1881, Oxford: Clarendon Press.
BARATOVA G. “Uigury v Kazakhstane i Srednei Azii v XIX-XX vv.
Almatı Oblastı Devlet Arşivi, No 4.
BARMİNE A. (1945), One Who Survived, New York: Putnam, s. 231-232.
BENSON L. (1990), The Ili Rebellion, Armonk, NY: M. E. Sharpe; FORBES, A. (19886), Warlord and Muslim in Chinese Central Asia. A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949, Cambridge: Cambridge University Press;
WANG D. (1999), Under the Soviet Shadow. The Ining incident. Ethnic Conflicts and International Rivalry in Xinjiang 1944-1949, Hong Kong: The Chinese University Press.
MCMILLEN D. H. (1979), Chinese Communist Power and Policy in Xinjiang, 1949-1977, Boulder, CO: Westview Press, s. 59.
CHRISTOFFERSON G. (1993), “Xinjiang and the Great Islamic Circle: the impact of transnational forces on Chinese regional economic planning”, The China Quarterly, No 133, s. 130-151.
BREZHNEV L. I. (1979), Virgin Lands. Two years in Kazakhstan, 1954-5, Oxford: Pergamon Press, s. 3.
MCMILLEN D. H. (1979), Chinese Communist Power and Policy in Xinjiang, 1949-1977, Boulder, CO: Westview Press, s. 117.
MCMILLEN D. H. (1979), Chinese Communist Power and Policy in Xinjiang, 1949-1977, Boulder, CO: Westview Press, s.117.
CLARK W. (1999), “Convergence or divergence: Uighur family change in Urumchi”, Seattle, Wa, Unpublished PhD Dissertation.
CLUBB E. O. (1971), China and Russia: The “Great Game”, New York: Columbia University Press, s. 446.
BAZİLBAEV A. (1978), Chetyre goda v khaose (Four years of chaos), Alma-Ata: Kazakhstan, s. 12.