YUNUS EMRE’NİN DEYİŞLERİNDEKİ HALK EDEBİYATI UNSURLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yunus Emre 1240 – 1 tarihinde doğmuş, 82 yıllık bir hayattan sonra, 1320 – 1 tarihinde vefat etmiştir. XIII. yüzyılın büyük mutasavvıfı Yunus Emre’nin edebiyat ve dil tarihimizde önemli yeri vardır. Halkı doğru yola çağıran Yunus Emre barışın, sevginin, cömertliğin, kardeşliğin timsali olmuştur. Bu yönü ile Yunus’un şiirlerini okuyanlar ondan büyük zevk almışlardır. Öyle ki Yunus Emre yedi yüz yılı aşkın bir zamandır sadece bu topraklarda değil evrensel anlamda bütün dünyada sevilerek okunmaktadır. Yunus Emre Türkçenin varlığını koruması, yaşaması, bir edebiyat ve kültür dili olup gelişmesi yolunda çaba sarf etmiş büyük şairlerin başında gelir. Yunus Emre’nin halk tarafından çok sevilip okunmasının en önemli sebeplerinden biri onun sade, arı ve anlaşılır bir dil kullanmış olmasıdır. Yunus Emre’nin söyleyiş tarzı ve yolu, halkın söyleyişi ve duyuşu ile yakınlık göstermektedir. Yunus, bir taraftan halk edebiyatının malzemesini kullanırken diğer taraftan gelenek tarafından kendisine intikal eden halk edebiyatı unsurlarının aktarıcısı olmuştur. Bu çalışmamızda Yunus Emre’nin deyişlerinde yer alan halk edebiyatı unsurları incelenmiştir. İncelemenin sonucunda, tasavvufi düşüncelerini halka yaymayı tek gaye hâline getiren Yunus’un halkın diliyle, halkın hayal gücüne hitap eden üslubu benimsediği görülmüştür. Karmaşık ve anlaşılması güç tasavvufi düşünceler onun dilinde basit, saf ve anlaşılır bir hâle getirilmiştir. O, halka hitap ederken halk edebiyatının motif ve kavramlarından sıkça yararlanmıştır. Bu durum hitap ettiği sosyal zümrenin doğal bir sonucudur.

Anahtar Kelimeler:

Yunus Emre, Türkçe, dize, halk edebiyatı

___

AKARPINAR, R. B. ve ARSLAN, M. (2006). “Tekke-Tasavvuf Edebiyatı.” Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (M. Ö. OĞUZ vd.). 213-262. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
AKDEMİR, Y. ve KAVRUK, H. (2012). “Yunus Emre’de Türkçe”. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 7/3, 115-125.
AKSOY, Ö. A. (2014). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (2 Cilt). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
ALBAYRAK, N. (1991). Âşık. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 3. 547-549. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
ALPTEKİN, A. B. (2005). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
BAŞARAN, U. (2013). “Atasözlerinin Kalıpsallığı Üzerine”. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9, 757-770.
BAŞGÖZ, İ. (1995). Yunus Emre Araştırma ve Şiirlerinden Güldeste. Indiana Üniversitesi: Pan Yayıncılık.
BAŞGÖZ, İ. (2012). “Yunus Emre, Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı”. Yunus Emre. (ed. A. Y. OCAK). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, 339-359.
BULUT, S. (2012). “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Kalıp Sözler ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri”. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 7/4, 1117-1155.
ÇELEBİOĞLU, Â. (1988). Âb-ı Hayât-Edebiyat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 1. 3-4. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
ÇELİK ŞAVK, Ü. (2001). “Manas ve Maaday-Kara’da Sayılar”. Millî Folklor, 50, 52-57.
ÇORUHLU, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
DAŞDEMİR, Ö. (2012). Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha. İstanbul: Fenomen Yayınları.
DEMİRCİ, K. (2001). Kafdağı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 24. 144-145. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
DUYGULU, M. (2009). Saz. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 36. 218-220. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
DÜZGÜN, D. (2006). “Âşık Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (M. Ö. OĞUZ vd.). 169-212. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
ELÇİN, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
GÖLPINARLI, A. (ty). Alevî-Bektâşî Nefesleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
GÜVENÇ, A. Ö. (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 85-97.
HARMAN, Ö. F. (2013). Yûsuf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 44. 1-5. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
KAYA, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
KAYMAZ, Z. (2015). “Eski Anadolu Türkçesi Bağlamında Yûnus Emre’nin Eserlerindeki Atasözlerine Bir Bakış”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 40, 101-119.
KÖPRÜLÜ, M. F. (2003). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. F. (2004a). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. F. (2004b). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
KURNAZ, C. (1998). Hızır-Edebiyat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 17. 411-412. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
KÜLEKÇİ, N. (1999). XI-XX. Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle Mesnevi Edebiyatı Antolojisi 2. Erzurum: Aktif Yayınevi.
OCAK, A. Y. (1988). Âb-ı Hayât. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 1. 1-3. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
OĞUZ, M. Ö. (2011). “Çok Mekânlı ve / veya Çok Mezarlı Anlatı Kahramanları: Yunus Emre”. Millî Folklor, 91, 5-11.
ÖGEL, B. (2006). Türk Mitolojisi Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖZARSLAN, M. (2006). Ferhat ile Şirin Mukayeseli Bir Araştırma. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayıncılık.
ÖZKAN, M. (1996). Gül ü Bülbül. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 14. 222-223. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
PALA, İ. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.