SENGLAH SÖZLÜĞÜNDEKĠ YANLIġLAR ÜZERĠNE

Çağatay Türkçesi, 13. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılan bir yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı İmparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan ve Türkistan‟da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında da Ali Şir Nevayi'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Mirza Mehdi Han Esterabadi tarafından H 1172-1173‟te (1758-1760) İran‟da yazılmış Çağatay Türkçesi-Farsça bir sözlük olan Senglah‟tır. Bu çalışmada önce eser, eserin üzerinde yapılan çalışmalar ve el yazması nüshaları hakkında bilgi verilmiş daha sonra Senglah‟ta bulunan yanlışlar üzerinde durulmuştur.

ON THE WRONGS OF SENGLAH DICTIONARY

Chagatai Turkish, is a writing language that the Turks continue to use from the beginning of the 13th century until the beginning of the 20th century. After Nevayi's death, various dictionaries began to be written on every corner of the world of Islam, so that his works could easily be read. These dictionaries, written mostly in the Ottoman Empire, Iran, Azerbaijan, India or Turkestan and having a great value for the history of Turkish language development have created a lexicographical schools. Also in the Iran field many Chagatai Turkish dictionaries were arranged to understand the works of Ali Şir Nevayi. One of them is Senglah Chagatai Turkish-Persian dictionary was written by Mirza Mehdi Han Esterabadi in H. 1172-1173 (1758-1760) in Iran. In this study, after was given the information about the work, the works done on it and İts manuscript copies, was emphasized the mistakes in Senglah.

___

Abdu'llāh Vaŝŝāf. Tāríĥ-i Vaŝŝāf (Ferheng-i Vaŝŝāf bölümü). Ġran-Tahran Meclis Ktp., Sebt No. 2221 taĢ basması (Bombay, H 1269). FV
Abdu'llāh Vaŝŝāf. Tāríĥ-i Vaŝŝāf. Ġran-Tahran Meclis Ktp., Sebt No. 2221 taĢ basması (Bombay, H 1269). Vassaf
Alí ġír Nevāyí (20 cilt) (1987-2003). TaĢkent: Özbekistan SSR Fenler Akademiyası. Eser-Özb
Alí-Ģír Nevāyí (1289/1872). Mahbūbu'l-Ķulūb. Ġstanbul: Matbaa-yı Amire. MK-Amire
Alí-Ģír Nevāyí. Dívān-ı Ġazaliyyāt-ı Nevāyí. Ġran-Tahran Meclis Ktp., No. 15229 el yazması. Divan-Yazma
Alí-Ģír Nevāyí. Ĥamse-yi Emír „Alí-Ģír Nevāyí. Ġran-Tahran Meclis Ktp., No. 214629 taĢ basması. Hamse-TaĢbasma
Alí-Ģír Nevāyí. Külliyāt-ı Nevāyí. cilt I, Fransa-Millî (Paris Bibliotheque Nationale) Ktp., No. 316 el yazması. Külliyat-Yazma1
Alí-Ģír Nevāyí. Külliyāt-ı Nevāyí. cilt II, Fransa-Millî (Paris Bibliotheque Nationale) Ktp., No. 317 el yazması. Külliyat-Yazma2
Alí-Ģír Nevāyí. Külliyāt-ı Nevāyí. Tebriz-Millî Ktp., No. 3582 el yazması. Külliyat-Yazma-TB
Abdu'l-Cemíl Naŝírí. Kitāb-ı Türkí. Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp., No. 8336 el yazması. NS
Abik, AyĢehan Deniz (1993). Ali ġir Nevayi'nin Risaleleri Tarih-i Enbiya ve Hükema, Tarih-i Müluk-i Acem, MünĢeat: Metin Gramatikal Ġndeks-Sözlük (2 cilt). YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. TM
Arat, R. R. (2006). Gazi Zahíreddin Muhammed Babur: Baburnāme. Ġstanbul: Kabalcı. Arat
Atalay, B. (1986). Divanü Lugâti‟t-Türk. cilt I-IV, Ankara: TDK. DLT-Atalay
Bābür. Tüzük-ı Bābürí. Tahran-Melik Millî Ktp., No. 2948 el yazması. TB-Yazma-ML
Bābür. Vaķāyi„-i Bābürí. Tahran-Gülistan Ktp., No. 2249 el yazması. TB-Yazma-Gülistan
Barutçu Özönder, S. (2011). „Alí ġír Nevāyí: Muģākemetü'l-Luġateyn (Ġki Dilin Muhakemesi). 2. baskı, Ankara: TDK. MU
Clauson, Sir G. (1960). Sanglax: A Persian guide to the Turkish language by Muhammad Mahdí Xān. London. Cl
Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford Üniversitesi.
Çelik ġavk, Ü. (2011). „Ali ġir Nevayi: Leylí vü Mecnūn. 2. baskı, Ankara: TDK. LM
DaniĢpejuh, Muhammed Taki (ġ. 1340). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Merkezi-yi DaniĢgah-i Tahran. cilt 14, Tahran: DaniĢgah-i Tahran.
Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: TDK. Tarama
Dinçer, L. (1970). Lušfí Kitāb-ı Gül Nevrūz. YayımlanmamıĢ Mezuniyet Tezi, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. GN
Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und Mongolische elemente im Nuepersischen. Band I-IV, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH. Doerfer
EfĢar, Ġrec, DaniĢpejuh, Muhammed Taki (ġ. 1352). Fihrist-i Kitabha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Millî-yi Melik, cilt 1, Kitabha-yı Arabi ve Türki: BahĢ-ı Nüshaha-yı Türki. Tahran.
EfĢar, Ġrec, DaniĢpejuh, Muhammed Taki (ġ. 1363). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Millî-yi Melik, cilt 5, Mecmuaha ve Cönkha. Tahran: Hüner.
Envar, Abdullah (ġ. 1351). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Millî. cilt 3, Tahran: Vizaret-i Ferheng ve Hüner.
Eraslan, K. (1996). „Alí ġír Nevāyí: Nesāyimü'l-Maģabbe Min ġemāyimi'l-Fütüvve I (Metin). Ankara: TDK. NM
Ercilasun, A.t B. (2014). Akkoyunlu, Ziyat, KâĢgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti‟t-Türk. Ankara: TDK. DLT
Golden, P. B. (2000). The King's Dictionary. Leiden-Boston-Köln: Brill. King
Gözütok, A. (2008). Haydar Tilbe: Mahzenü'l-Esrâr. Erzurum: Fenomen. ME
Grönbech, K. (1992). Kuman lehçesi sözlüğü: Codex Cumanicus'un Türkçe Sözlük Dizini. çev. Kemal Aytaç, Ankara: Kültür Bakanlığı. CC
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK.
Gürsoy, E., Duranlı, N. M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: TDK. Alt.Tr
Hairi, Abdulhüseyin (ġ. 1353). Fihrist-i Nüsah-ı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i ġura-yı Ġslami. cilt 3, Tahran: Çaphane-yi Meclis-i ġura-yı Ġslami.
Kaçalin, M. (2011). Niyāzi: Nevāyí'nin sözleri ve Çağatayca tanıklar (el-Luġātu'n-Nevāiyye ve'l-ĠstiĢhādātu'l-Caġātāiyye). Ankara: TDK. Aġ
Kadri, H. K. (1927-1945). Türk lügati. cilt I-IV, Ġstanbul. Kadri
Kanar, M. (2008). Osmanlı Türkçe sözlüğü. Ġstanbul: Say.
Karaağaç, G. (1997). Lutfí divanı: GiriĢ-metin-dizin-tıpkıbasım. Ankara: TDK. LD
Karaörs, M. (2006). „Alí ġir Nevāyí: Nevādirü'Ģ-ġebāb. Ankara: TDK. Nġ
Karasoy, Y. (1998). ġiban Han dívānı (Ġnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK. ġD
Kaya, Ö. (1996). „Alí ġír Nevāyí: Fevāyidü'l-Kiber. Ankara: TDK. FK
Koç, K., Bayniyazov, A. ve BaĢkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi sözlüğü. Ankara: Akçağ. Kzk.Tr
Kut, G. (2003). „Alí ġír Nevāyí Ġarā‟ibü'ŝ-Ŝıġar: Ġnceleme-KarĢılaĢtırmalı Metin. Ankara: TDK. GS
Lessing, F. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük. cilt I-II, çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK. Moğ-Les
Magrufova, Z. M. (1981). Özbek Tilining Ġzahlı lugati. cilt I-II, Moskova. Özb.Tr.Ġzahlı
Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglah. Ġran-Tahran Millî Ktp., No. F-1141 el yazması. SG
Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí. Senglah. Tahran-Meclis Ktp., No. 860 (Sebt No. 14120) el yazması. SG-Meclis
Muhammed Hüseyin Bin Halef-i Tebrizî (2000). Burhân-ı Katı. çev. Mütercim Âsım Efendi, haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs, Ankara: TDK. BR-TDK
Muhammed Hüseyin Bin Halef-i Tebrizî (ġ. 1342). Burhan-ı Katı. cilt I-V, haz. Muhammed Muin, Tahran: Ġbn-i Sina Kitabçısı. BR-Muin
Münzevi, Ahmed (ġ. 1377). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Merkez-i Dāiretü‟l-ma„ārif-i Büzürg-i Ġslami. cilt 1, Tahran: Merkez-i Dāiretü‟l-ma„ārif-i Büzürg-i Ġslami.
Nazari, Mahmud (ġ. 1391). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Meclis-i ġura-yı Ġslami. cilt 47/2, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i ġura-yı Ġslami.
Necip, E. N. (2008). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. çev. Ġklil Kurban, 2. baskı, Ankara: TDK. YUyg.Tr
Oraltay, H., Yüce, N. ve Pınar, S. (1984). Kazak Türkçesi sözlüğü. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı. Kzk.Tr-Oraltay
Orucov, A. (2006). Azerbaycan dilinin izahlı lüğeti. cilt I-IV, Bakı: ġerq-Qerb. Azb.Tr.Ġzahlı
Ölmez, Z. K. (1993). Mahbūbü'l-Kulūb (Ġnceleme-Metin-Sözlük). YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. MK
Ölmez, Z. K. (1996). Ebulgazi Bahadır Han: ġecere-i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü). Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi: 3, Ankara. ġT
Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK. Tatar.Tr
Rahimi, F. (2014). Çağatay Türkçesi edebiyatı üzerine bir bibliyografya denemesi. Turkish Studies, 9(3), 1157-1218.
Rahimi, F.(2017). Ġran kitaplıklarında bulunan Çağatay Türkçesi sözlükleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2067-2079.
Rahimi, F. (2018). “Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi sözlüğü üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), 663-704.
Rahimi, F. (2018). Çağatay Türkçesi sözlükleri bibliyografyasi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 69-104.
Rahimi, F. (2018). Fethali Kaçar‟ın Çağatay Türkçesi sözlüğü. Ankara: Akçağ.
Rahimi, F.(2018). Fethali Kaçar'in Çağatay Türkçesi sözlüğünün sözcük bilimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3), 1472-1499.
Rahimi, F. (2019). “AbuĢka Sözlüğündeki YanlıĢlar Üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1293-1312.
ReĢíde‟d-dín Fażlu'llāh Hemedāní (ġ. 1373). Cāmiu‟t-Tevāríĥ. cilt I-IV, haz. Muhammed RevĢen, Mustafa Musevi, Tahran: Elbürz. CT-Musevi
Sabir, M. (1961). Ali ġir Nevâî'nin Ġlk Mesnevisi Hayretü'l-Ebrar Hakkında AraĢtırmalar: Edisyon Kritik-Ġmlâ-Dil Hususiyetleri ve Lügatçe. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Türkiyat Enstitüsü nüshası). HE
Sadrayi-yi Hoyi, Ali, Hafiziyan-ı Babili, Ebülfezl (ġ. 1388). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Umumi-yi Ayetullah Gülpaygani. cilt 5-6, ed. Mustafa Dirayeti, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnad-i Meclis-i ġura-yı Ġslami, Müessese-yi Ferhengi PejuheĢi-yi Elcevad-ı MeĢhed.
ġemsiyev, P. ve Ġbrahimov, S. (1972). Ali ġer Nevaiy Asarlari Lugati. TaĢkent. ġemsiyev
ġen, M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbur: Bâburname giriĢ-metin (Kâbil ve Hindistan ölümleri)-açıklamalı dizin. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. TB
ġirazi, Ġ. (ġ. 1318). Fihrist-i Kitabhane-yi Medrese-yi Ali-yi Sipehsalar. cilt 2, Tahran: Çaphane-yi Meclis.
Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK. Mlk.Tr
TDK (1993). Derleme sözlüğü. cilt I-IX, 2. baskı, Ankara: TDK. Derleme
TDK (2009). Türkçe sözlük. Ankara: TDK. Tr.Tr
Tekin, T., Ölmez, M., Ceylan, E., Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe sözlük. Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi: 18, Ankara. Trkm.Tr
Tekin-Alpay, G. (1994). „Alí ġir Nevāyí Ferhād ü ġírín: Ġnceleme-Metin. Ankara: TDK. Fġ
Temir, A. (1986). Moğolların gizli tarihi. 2. baskı, Ankara: TTK. MGT-Temir
Thury, J. (1903). Behçet-ül-Lügat adlı Çağatay lügati. çev. Hüseyin Namık Orkun, TDK Ktp., No. Etüt/64 ve Etüt/64-a.
Tören, H. (2001). „Alí ġir Nevāyí Sedde-i Ġskenderí: Ġnceleme-Metin. Ankara: TDK. SĠ
Türkay, K. (2002). „Alí ġír Nevāyí: Bedāyi„u'l-Vasaš Üçünçi Dívān. Ankara: TDK. BV
Üstadi, R. (H 1396). Fihrist-i Nüshaha-yı Hatti-yi Kitabhane-yi Medrese-yi Feyziyye-yi Kum. cilt 2, BahĢ 3, Kum: Çaphane-yi Mehr-i Kum.
Yudahin, K. (1988). Kırgız sözlüğü. çev. Abdullah Taymas, Ankara: TDK. Krgz.Tr
Yusuf Has Hacib (2008). Kutadgu Bilig. çev. ReĢit Rahmeti Arat, 2. basım, Ġstanbul: Kabalcı. KB
Yücel, B. (1995). Bâbür Dîvânı (Gramer-metin-sözlük-tıpkıbasım). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. BD