MOĞOLİSTAN’DAKİ TENGRİ KAGAN (KHOYOR KHAVÇİG UUL / BAGA KHAIRKHAN) YAZITLARI ÜZERĠNE

Bu makalede, Moğolistan‟da 2008 ve 2010 yıllarında bulunan Teŋri Kagan Yazıtları ele alınarak üzerinde okuma ve anlamlandırma önerisi yapılmıştır. Çalışma sonucunda araştırma ve incelemeye konu olan yazıtlardaki bazı kelimelerin daha önce yanlış okunduğu ya da yanlış anlaşıldığı tespit edilerek uygun olduğu düşünülen okunuşlar ve anlamlandırmalar önerilmiştir. Örneğin, daha önce bin sayı ismi yorumlanan harfler kümesinin evinde anlamına gelen ebine kelimesi olabileceği ileri sürülmüştür. Bu bağlamda „Öt(ü)k(e)nde T(e)ŋri K(a)g(a)n y(e)lm(e)si (e)b(i)ne ol(u)rm(a)z‟ şeklindeki I. Yazıt, „Ötüken’de Teŋri Kagan’ın keşif kolu evinde oturmaz‟ diye yorumlanmıştır. II. Yazıt, „K(a)m(a)g bod(u)n t(e)li T(e)ŋri K(a)g(a)n (e)rm(i)ş (Bütün halkın eşiti, dengi, dostu Teŋri Kagan imiş)‟ şeklinde okunmuş ve anlamlandırılmıştır. Bu yazıtlar da Teŋri Kagan‟ın öncü askerlerine ait olup, onlar, ilk yazıtta iç savaşlardan dolayı Ötüken‟de, vatanlarında evlerinde sakin oturmadıklarını, görev başında bulunduklarını dile getirmişler, ikinci yazıtta Teŋri Kagan ile amcaları arasında yürümekte olan kavgada Teŋri Kagan‟ın haklı olduğunu göstermek istemişlerdir.

ON THE TENGRI KAGAN (KHOYOR KHAVCHIG UUL / BAGA KHAIRKHAN) INSCRIPTIONS IN MONGOLIA

In this article, a newly founded Teŋri Kagan Inscriptions from the Mongolia is proposed on to read and make sense of. End of study understood that some of the words of inscription, which is the subject for research and study read or misunderstood wrong before. And have been suggested considered suitable explanations and readings. For example, it has been suggested that the set of letters interpreted as the word ebine, which means in home before, may be the word ebine, which means in home. In this context, I‟st Inscription in the form „Öt(ü)k(e)nde T(e)ŋri K(a)g(a)n y(e)lm(e)si (e)b(i)ne ol(u)rm(a)z‟ was interpreted „Teŋri Kagan's reconnaissance arm does not live in his house in Ötüken'. The II‟st Inscription was was read and interpreted in the form „K(a)m(a)g bod(u)n t(e)li T(e)ŋri K(a)g(a)n (e)rm(i)sh (Teŋri Kagan was the equal, friend of all the people)‟. These inscriptions belong to the pioneer soldiers of Teŋri Kagan and they stated in the first inscription that they did not live in their homes in Ötüken because of the civil wars and that they were in duty in their homes. In the second inscription, they wanted to show that Teŋri Kagan was right in the fight between Teŋri Kagan and his uncles.

___

Alyılmaz, C. (1994). Orhun yazıtlarının söz dizimi. Erzurum.
Alyılmaz, C. (2005). Orhun yazıtlarının bugünkü durumu. Ankara.
Alyılmaz, C. (2008). Moğolistan‟da bulunmuş (kök)türk harfli bir yazıt parçası. Türk Dilleri
Araştırmaları Festschrift in Honor of Talat Tekin, 18, 49-60.
Alyılmaz, C. (2015). İpek yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Ankara.
Alyılmaz, S. (2010). Türkiye Türkçesinde bulunma hâli kategorisi. Dil Araştırmaları, 7, 107- 123.
Aydemir, A. (2010). Ötüken ve Ötüken adı üzerine. Türk Dünyası Araştırmaları, 187, 197-222.
Aydın, E. (2007). Ötüken adı ve yeri üzerine düşünceler. Turkish Studies, 2(4), 1262-1270.
Bazılhan, N. (2018). Moŋgoliyada caŋadan tabılgan köne türik bitik metindi keybir eskertkişter turalı. Altaistics, Turcology, Mongolistics, 2, 120-126.
Berta, A. (2002). Yelme ve bıŋa. Türkçe Kökenli Macar Kavim Adları (Çeviri: Nurettin DemirEmine Yılmaz). Ankara.
Ercilasun, A. B. (2016). Türk kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul.
Genç, R. (1981). Karahanlı devlet teşkilâtı (XI. yüzyıl) (Türk hâkimiyet anlayışı ve Karahanlılar). İstanbul.
Gömeç, S. (2004). Ergenekon. Orkun, 79, 2.
Kızlasov, İ. L. (1994). Runiçeskya pis’mennost’ evraziyskih stepey. Moskova.
Kononov, A. N. (1980). Grammatika yazıka tyurkskih runiçeskih pamyatnikov . Leningrad: Nauka.
Magail, J, Gantulga, J-O, Yeruul-Erdene, C, Salıcıs, C. (2010). Découverte d‟une inscription turque proche de tsatsyn ereg. Bulletin Du Musée d’Anthropologie Préhistorique de Monaco, 50, 115-119.
Meliyoranskiy, P. M. (1900). Arab-filolog o turetskom yazıke. Sankt-Petersburg.
Mert, O. (2009). Ötüken Uygur dönemi yazıtlarından tes, tariat, şine us. Ankara.
Mukambaev, C. (2009). Kırgız tilinin diyalektologiyalık sözdügü. (Yayıma Hazırlayan: Prof. Dr. Kadıralı Konkobaev). Bişkek.
Munkhtulga, R. (2012). Baga Khairkhan‟daki eski Türk yazıtları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(1), 26-35.
Nadelyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad. Tekin, T. (1994). Tunyukuk yazıtı. Ankara.
Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. (Yayımlayan: Mehmet Ölmez). İstanbul.
Tenişev, E. R. vd. (2001). Sravnitel’no-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov, leksika. (Genişletilmiş II. baskı). Moskova: Nauka.
Useev, N. (2011). Yenisey cazma estelikteri I: leksikası cana tekstter. Bişkek: Kırgız Millî Bilimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Yayınları.
Useev, N. (2018). Moğolistan‟da yeni bulunan urtyn gol yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2069-2077.
Zayançkovskiy, A. A. (1958). Tartışma konuşması. Voprosı Diyalektologii Tyurkskih Yazıkov, Bakü.