MANAS (SEMETEY) DESTANI’NDA GEÇEN TÜRK KELİMESİ VE KAHRAMAN- AT-SİLAH BÜTÜNLÜĞÜ

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı"nda, günümüzde çağdaş Türk lehçelerinde kullanılmayan birçok kelime geçmektedir. Bu kelimelerin bazıları sadece belirli durumlarda söylenen kalıp metinlerde yer almaktadır. Öyle kelimelerden birisi türk kelimesidir. Tarihî Türk lehçelerinde ve Klâsik Türk Edebiyatında güç, kudret, güçlü, güzel ve olgun anlamlarında kullanılan söz konusu kelime Manas Destanı"nın söylendiği Kırgız Türkçesinde hiç görülmez. Hatta diğer Türk lehçelerinde de geçmemektedir. Ancak, geçmiş asırların kültürünü, inancını mısralarında korumuş olan Manas Destanı"nda türk kelimesi bir etnonim olmaktan ziyade leksik anlama sahip bir cins isim olarak kullanılmaktadır. Söz konusu destanın ilk dairesi olan Manas bölümündeki türk kelimesi büyük, güzel anlamlarına gelmektedir. Bundan başka Manas Destanı"nın ikinci dairesi sayılan Semetey Destanı"nda geçen türk kelimesi en iyi anlamına gelmektedir. En iyi anlamını veren türk kelimesi bir kahramanı tasvir etmek için kullanılan ve iki başka manasçının söylediği metinlerde aynen tekrar edilen epik formelde geçmektedir. Söz konusu kelime bu epik formelde kahramanın bindiği atın hayvanların en iyisi, taşıdığı mızrağın da ağaçların en iyisi olduğunu yansıtmaktadır. Makalemizde bu durum destanlarda kahramanların atı ve silahı ile bir bütünlük oluşturmasıyla ilişkilendirilmiştir

THE WORD ‘TÜRK’ IN MANAS (SEMETEY) EPIC AND HERO, HORSE, ARM UNION

Manas Epic contains a thousand-year epic tradition, history, culture and world view of the Turkic world in itself. Therefore, there are many words unused today in modern Turkic languages, in this epic. Some of these words are only included in the pattern texts, said in a particular situations. One of these words is the word türk. This word used in the historical Turkic languages and classical Turkish literature as a meanings power, strength, strong, beautiful and mature, never seen in Kirghiz Turkish. It is even not pass in other Turkic languages. However, the word türk is used as a common noun with another lexical comprehension in the Manas Epic. In the first episode of the epic, in the Manas section the word türk means great and beautiful. Moreover, in the Semetey Epic which is considered to be the second circle of Manas Epic the word türk means the best. The word türk which means the best is used in the epic form that is describe a hero and which is repeated in the texts of two other masters. The word türk, in this epic form, reflects that the horse is the best of the animals, and the spear is the best of the trees. In our work, this was related to the formation of an unity with the hero's horse and weapon in epics

___

  • ALYILMAZ, C. (1996). Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında Atlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 4, 155-163.
  • BAKĠROV, A. A. (2012). Epos „Manas‟ – Ġstoçnik Ġzuçeniya Voennogo Ġskusstva. Olonho v Semye Geroiçeskih Eposov Evrazii: Materialı Vserossiyskogo NauçnoMetodologiçeskogo Seminara ‘Epos Narodov Severo-Vostoka Rossiyskoy Federatsii (Yakutsk, 26.11.2010)’. Yakutsk (http://olonkho.info/ru/index.php, 4.01.2017).
  • BARS, M. E. (2008). Köroğlu Destanı‟nda At, Kadın, Silah. Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(2), 164- 178.
  • BARS, M. E. (2014). ġor Kahramanlık Destanlarında Kalıp Ġfadelerin Kullanımı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5, 289-308.
  • BAġGÖZ, Ġ. (1998). Dede Korkut Destanında Epitetler. Millî Folklor, 37, 23-35. (çev. Nebi Özdemir).
  • BAYPAKOV, K. M. vd. (2005). Petroglifı v Gorah Eşkiolmes. Almatı.
  • BEGALĠEV, S. (1968). O Poetike Eposa ‘Manas’. Frunze: Ġlim.
  • BEKKĠ, S. (2012). Türkiye‟de Epitetler Üzerine Yapılan ÇalıĢmalar ve Köroğlu‟nun Bir ġiirinin Tahlili. Millî Folklor, 95, 202-214.
  • BELEK, K. (2015). Eski Türklerde At ve At Kültürü (Dünden Bugüne Kırgız Kültürel Hayatı Örneği). Gazi Türkiyat, 16, 111-128.
  • BOTOYAROV, K. (1995). Epitet. Manas Enstiklopediyası. C I. 369-370. BiĢkek.
  • ÇINAR, A. A. (2002). Türk Destanlarında Alp Tipi At. Millî Folklor. 7(56), 153-157.
  • DĠYARBEKĠRLĠ, N. (1972). Hun Sanatı. Ġstanbul: Kültür Yayınları.
  • GEYĠKOĞLU, H. (2001). Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği‟ndeki Türklerin Millî Duygularına Etkisi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6, 201-207.
  • HUDYAKOV, Yu.S. (2012). Kopyo i Strela Kak Simvolı Voinskoy i Gosudarstvennoy Vlasti u Drevnih i Srednevekovıh Nomadov Tsentral‟noy Azii. Vestnik Buryatskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 7, 20-26.
  • ĠSAKOV, A. (2015). Türkiyada „Manas‟ Eposu Boyunça Basılgan Emgekterdin Bibliyografyası (1934-2014). TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1451- 1479.
  • JĠRMUNSKĠY, V. M. (1974). Tyurkskiy Geroiçeskiy Epos. Leningrad: Nauka.
  • KARALAEV, S. (1987). Semetey, I Kitep (haz. KırbaĢev, K. ve Sarıpbekov, R.). Frunze: Kırgızstan.
  • LĠPETS, R. S. (1984). Obrazı Batıra i Ego Konya v Tyurko-Mongolskom Epose. Moskova: Nauka.
  • MAMAY, C. (1995). Semetey. 1-kitep (haz. KırbaĢev K). BiĢkek: Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
  • MERT, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve Anıt Mezar Kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
  • MUHATAEVA, A. C. (2014). Osnovnıye Tipı Liçnogo Orujiya Batıra (Po Materialam Kazahskogo Eposa). Mejdunarodnıy Jurnal Eksperimental’nogo Obrozavaniya. Filologiçeskiye Nauki, 8, 53-56.
  • OKLADNĠKOV, A. P. (1951). Kon‟ i Znamya na Lenskih Pisanitsah. Tyurkologiçeskiy Sbornik I, Moskova-Leningrad: Ġzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 143-154.
  • OROZOBEKOVA, K. K. (1997). ‘Manas’ Eposundagı Tulparlardın Körköm Obrazı. BiĢkek.
  • RAIHL, K. (2008). Tyurkskiy Epos: Traditsii, Formı, Poetiçeskaya Struktura. Moskova: Vostoçnaya Literatura.
  • SARIPBEKOV, R. vd. (1995). Manas. Entsiklopediya. I. Kitap, BiĢkek.
  • SERTKAYA, O. F. (1995). Eski Türk Kültüründe At. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık (Editör: Emine Gürsoy Naskali). Ġstanbul: Türkiye Jokey Kulübü. 25-30.
  • SĠDOROVA, M. B. (2013). Rol‟ Epiçeskih Formul v Ob‟ektivatsii Freyma-Tsenariya „Srajeniya‟ v Diskurse Yakutskogo Olonho. Filologiçeskiye Nauki. Voprosı Teorii i Praktiki, 5(23), 155-159.
  • SURAZAKOV, S. S. (1985). Altayskiy Geroiçeskiy Epos. Moskova: Nauka.
  • ġERĠYEV C. ve MURATOV A. (1994). Kırgız Adabıyatı, Terminderdin Tüşündürmö Sözdügü. BiĢkek.
  • USEEV, N. (2016a). Manas Destanı‟nda Bark Kelimesi ve Eski Türk Mezar Geleneği. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 2016, 42, 173-191.
  • USEEV, N. (2016b). Manas Destanı‟nda Türk Kelimesi ve Ağaç, Koyun / Koç Kültleri. TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 1611-1626.
  • VESELOVSKĠY, A. N. (1940). İstoriçeskaya Poetika. Leningrad.
  • YILDIZ N. A. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ.
  • YILDIZ, N. (1995). Manas Destanı (W.Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • YULDIBAEVA, G. V. (2011). Epitetı v BaĢkirskom Narodnom Epose „Ural Batır‟. Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Filologiya, İskusstvovedeniya, 54, 150- 153.