11924

HOREZM TÜRKÇESİ İLE YAPILAN KUR'ÂN TERCÜMELERİNDEN MEŞHED NÜSHASI ÜZERİNE İLK BİLGİLER - I

Türklerde ilk çeviri faaliyetleri din değiştiren Uygurlarda görülür. Uygur çeviri külliyatının büyük bir bölümünü dinî içerikli eserlerin oluşturduğu bilinmektedir. Eserlerin içeriğinin dinî olması din değiştiren bir toplumun artık mensubu olduğu muhiti anlama ve o dinin gerekliliklerini yerine getirme zaruretinden doğmuştur. Müslüman Türklerde ise bilinen ilk tercümeler aynı zaruretten doğmuş kutsal kitap Kurân-ı Kerimin tercümeleridir. Kurânın Türkçeye yapılan ilk tercümeleri Doğu Türkçesi ile muhtemelen 13. - 14. yüzyıllarda Arapça orijinal metnin hemen altına satırarası / satıraltı denen yöntemle yapılmıştır. Kurân-ı Kerimin Doğu Türkçesine yapılan satırarası / satıraltı tercümelerinden Rylands, TİEM 73, Özbekistan ve Süleymaniye nüshaları üzerine Türkiyede ve yurt dışında çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Türk dilinin tarihî gelişim seyrinde mühim yer tutan bu satırarası / satıraltı tercümelerin dışında Doğu Türkçesi ile yazılmış satırarası / satıraltı tercüme bilinmemekteydi. Bu makalede İran-Meşhedde Āstan-i Quds-i Razavi Kütüphanesi 293 numarada kayıtlı, 645 varaklık (1290 sayfa) eksik bir tercüme olan eser hakkında ilk bilgiler verilmeye çalışılacak, eserin Horezm Türkçesi ile yazıldığı ses ve şekil bilgisi özelliklerinden hareketle gösterilecektir.

PRELIMINARY INFORMATION ABOUT MESHED MANUSCRIPT, THE HOREZM TURKISH QURAN TRANSLATION - I

The first translation activites among the Turks are seen in Uighurs who had changed their religion. The major part of the Uighur corpus of translations is known to consist of religion based works. That the contents of the works were religious, was a necessity for a community which had changed its religion and wished to understand the new environment and perform the rules of the religion they accepted. The first known translations of Muslim Turks are the translations of the holy book, the Quran, which was an outcome of the same necessity. The first translations of the Quran in Turkish, were made in interlinear method, under the original Arabic text, in the eastern Turkish of 13.-14. centuries. Various studies have been made in Turkey and abroad on the copies of TIEM 73, Rylands, Uzbekistan and Süleymaniye which are the interlinear translations of Qurans Eastern Turkish version. For a long time no other interlinear translation was known except these interlinear translations which have an important impact on the development process of Turkish language. In this assay, preliminary information will be given about this defective translation of 1290 pages which is registered as number 293, at Āstan-i Quds-i Razavi library in Meshed-Iran; phonological and morphological peculiarities will be provided to stress that the translation is in Horezmian Turkish.

___

ATA, A. (2004). Karahanlı Türkçesinde İlk Kuran Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin- Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AYDIN, Ş. (2008). İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Timaş Yayınları. BIRNBAUM, E. (1990). On some Turkish interlinear translations of the Koran. Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları. 14. FIKRAT, M. A. A Catalogue of the Manuscripts of The Holy Quran In Translation Preserved In The Library of Āstan-i Quds-i Razavi, Āstan-i Quds Library Publications No. 10. JAMES, D. (1988). Qurans of the Mamluks. London. KÖK, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kuran Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2). Giriş-İnceleme-Metin-Dizin. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. LINGS, M. (1976). Quranic Art of Calligraphy and İllumination. London. LINGS, M. ve ŞAHİDİ, J. H. (1976). The Quran, An Exhibition of the British Library. London. MAANÎ, (1928). Rahnümā-yı Gencina-yi Quran. Meşhed. SAĞOL, G. (1993, 1995, 1996, 1999). An Inter-Linear Translation of the Quran Into Khwarazm Turkish. Introduction, Text, Glossary and Facsimile. Part I: Introduction and Text, Harvard. XL+369 s.; Part II: Glossary. Harvard. XXIII + 310 s.; Part III: Facsimile of the MS Süleymaniye Library, Hekimoğlu Ali Paşa No. 2; Section One: 1b- 300b. Harvard. 229s.; Section Two: 301a-587b. Harvard. SERTKAYA, O. F. (2007). Kuran Tercümesi (Rylands Nüshası) Yayımı Üzerine Bazı Görüşler. Festschrift in Honor of András J. E. Bodrogligeti, Türk Dilleri Araştırmaları, 17, 319-334; SERTKAYA, O. F. (2013). Kuran Tercümesi (Rylands Nüshası) Yayımı Üzerine Bazı Görüşler. Makaleler 2 Seçme Araştırma ve İncelemeler, İstanbul: Çantay Yayınları. 124-139. SERTKAYA, O. F. (2013). Kuran tercümesinin Horezmce nüshası yayımı üzerine bazı düzeltmeler. Makaleler 2 Seçme Araştırma ve İncelemeler, İstanbul: Çantay Yayınları. 140-163. SERTKAYA, O. F. (2013). Yüksek Lisans Tezi, Doktora Tezi ve Doçentlik Tezi üzerine bazı görüşler. Makaleler 2 Seçme Araştırma ve İncelemeler, İstanbul: Çantay Yayınları.164- 201. ÜNLÜ, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kuran Tercümesi (TİEM _____73> 235v/3- 450r/7). Giriş-İnceleme-Metin-Analitik Dizin. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÜŞENMEZ, E. (2010). Eski Kuran Tercümelerinden Özbekistan Nüshası Üzerinde Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Ekler Dizini). Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÜŞENMEZ, E. (2013). Eski Kuran Tercümelerinden Özbekistan Nüshası. Satır Arası Türkçe- Farsça Tercümeli Tıpkıbasım. İstanbul. ÜŞENMEZ, E. (2013). Türkçe İlk Kuran Tercümelerinden Özbekistan Nüshası. Satır Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Ekler Dizini - Tıpkıbasım). İstanbul.