1990'lar Boyunca Türkiye-Rusya İlişkileri: İstikrarsızlık İçinde İstikrar

İki kutuplu sistemin sona erdiği, Batı liberalizminin tüm dünya üzerinde hakimiyetini hissettirdiği ve SSCB'nin dağılarak yerini Rusya Federasyonu'na bıraktığı 1990'lı yıllar, Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerde önemli bir döneme tekabül etmektedir. Zira sosyalizmi geride bırakarak kapitalist ekonomiye eklemlenme uğraşındaki Moskova, ülke içinde gerçekleştirilen çeşitli reformlara paralel olarak dış ilişkilerinde yeni bir düzenlemeye gitmiş, bu durum Rusya'nın Türkiye ile arasındaki münasebetlere de tesir etmiştir. Taraflar arasındaki özellikle ekonomik ve ticari ilişkilerde ciddi bir açılımın yaşandığı bu dönemde, Kafkasya üzerinde yaşanan jeopolitik rekabet ilişkilerde çok yönlü bir işbirliğinin oluşumunu engellemiştir. Bundan ötürü 'sanal yakınlaşma' olarak adlandırılan bu dönemdeki ilişkiler, 2000'li yıllardaki ilişkilerin gelişimine zemin hazırlaması ve geçiş dönemine tekabül etmesi açısından önem arz etmektedir. Makalenin temel hedefi, bu dönemde ilişkilerin gidişatını belirleyen unsurları ortaya koyabilmektir. Bu bağlamda taraflar arasında sorun yaratan konular tek tek ele alınmış, bu sorunların aşılmasını sağlayan faktörler saptanmaya çalışılmıştır. Varılan sonuç, taraflar arasındaki krizlerin oluşmasında ya da aşılmasında ve ilişkilerin genel seyrinde, her iki devletin de 'Batılı' kimliğini benimseme düzeylerinin ve genel olarak Batı dünyası ile ilişkilerinin belirleyici olduğudur. Bu bağlamda istikrarsız gibi görünen ilişkilerde aslında bir istikrarın var olduğu tespitine varılmıştır.

Turkish-Russian Relations during the 1990s: Stability in Instability

The 1990s, which was characterized by the end of the bipolar system, the dominance of Western liberalism all over the world, the collapse of the Soviet Union, and the emergence of the Russian Federation, corresponded to a significant era in Turkish-Russian relations. After the fall of state socialism, Moscow sought to join capitalist economy, and introduced a new regulation in its international activities in parallel with various reforms inside the country. This transformation also influenced Russia's relations with Turkey. The 1990s witnessed new initiatives in economic and commercial relations between the parties. However, geopolitical competition in the Caucasus prevented the emergence of a multi-dimensional cooperation. Neverthless, as a transition period, 'virtual rapprochement' of the 1990s was of critical importance, because it paved the way for the development of mutual relations in the 2000s. The main objective of this article is to reveal the factors that determined the course of relations in the 1990s. In this context, problematic aspects of the relations are analyzed; and the factors that ensured solution of the problems are identified. The article argues that 'Western' identification level of two states and their relations with the West determined the formation and settlement of crises, and the general course of the relationship. In this context, despite the unstable appearance of the relations, the concept that best described Turkish-Russian relations in the 1990s was stability.

PDF

___

Aktürk, Şener, "Turkish-Russian Relations after the Cold War (1992-2002)", Turkish Studies, Cilt. 7, Sayı. 3, 2006, s. 337-364.
Akyol, Taha, "Çeçen Sorunu", Milliyet, 19.11.1999.
Aras, Bülent, "Turkey's Policy in the Former Soviet South: Assets and Options", Turkish Studies, Cilt. 1, Sayı. 1, 2000, s. 36-58.
Athanasopulos, Haralambos, Greece, Turkey and the Aegean Sea: A Case Study in International Law (North Carolina: McFarland, 2001).
Aydın, Mustafa "Türkiye'nin Orta Asya Politikaları", içinde Mustafa Aydın ve Çağrı Erhan, der., Beş Deniz Havzasında Türkiye (Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006), s. 3-32.
Bhatty, Robin ve Rachel Bronson, "NATO's Mixed Signals in the Caucasus and Central Asia", Survival, Cilt. 42, Sayı. 3, 2000, s. 129-145.
Bilge, A. Suat, "An Analysis of Turkish-Russian Relations", içinde Vedat Yücel ve Salomon Ruysdael, der., New Trends in Turkish Foreign Affairs: Bridges and Boundaries (Lincoln: Writers Club Press, 2002), s. 182-203.
Bozkurt, Giray Saynur, "Gürcistan'daki Etnik Çatışmalar Karşısında Türkiye ve Rusya'nın Tutumu", Karadeniz Araştırmaları, Sayı. 19, Güz 2008, s. 1-30.
Büyükakıncı, Erhan, "Soğuk Savaştan Günümüze Türkiye-Rusya İlişkileri", içinde Faruk Sönmezoğlu, der., Türk Dış Politikasının Analizi (İstanbul: Der Yayınları, 2004), s. 700-701.
Büyükakıncı, Erhan, "Türk-Rus İlişkilerinin Değerlendirilmesi: Güvenlik Sorunsalından Çok Boyutlu Derinliğe Geçiş", Erhan Büyükakıncı ve Eyüp Bacanlı, der., Sovyetler Birliği'nin Dağılmasından Yirmi Yıl Sonra Rusya Federasyonu: Türk Dilli Halklar ve Türkiye ile İlişkiler (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2012), s. 779-842.
Cafersoy, Nazım, "Bağımsızlığının Onuncu Yılında Azerbaycan-Rusya İlişkileri", Avrasya Dosyası, Cilt. 7, Sayı. 1, 2001, s. 286-318.
Chang, Gordon G., "The Primakov Triangle?", Commentary, 26.10.2007, http://www. comm entarymagazine.com/2007/10/26/the-primakov-triangle/.
Cohen, Ariel, "The Collapsing US-Russia Partnership", The Heritage Foundation, 15.04.1999, http://www.heritage.org/research/commentary/1999/04/the-collapsing-us-russia-partnership.
Cox, Michael, "From the Cold War to the Strategic Partnership? US-Russian Relations since the End of the USSR", içinde Mike Bowker ve Cameron Ross, der., Russia after the Cold War (Harlow: Longman, 2000) s. 258-279.
Cox, Michael, "The Necessary Partnership? The Clinton Presidency and Post-Soviet Russia", International Affairs, Cilt. 70, Sayı. 4, 1994, s. 635-658.
Çelikpala, Mitat, "1990'lardan Günümüze Türk-Rus İlişkileri", Avrasya Dosyası, Cilt. 13, Sayı. 1, 2007, s. 267-298.
Demir, Sertif, "Dünden Bugüne Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı", Güvenlik Stratejileri Dergisi, Sayı. 11, 2010, s. 27-51.
Demoyan, Gayk, "Turtsiya i Karabahskiy Konflikt", Armenianhouse.org, http://armenian house.org/demoyan/turkey/ch4.html.
Efegil, Ertan, "Türk-Rus İlişkileri: Bölgesel İşbirliği veya Stratejik Kazanç", İdris Bal, der., 21. Yüzyılın Eşiğinde Türk Dış Politikası (İstanbul: Alfa, 2001), s. 305-326.
Ekşi, Oktay, "Öcalan'ı Zor Alırız", Hürriyet, 22 Ekim 1998.
Erhan, Çağrı, "ABD'nin Orta Asya Politikası ve 11 Eylül Sonrası Yeni Açılımları", Stradigma, Sayı. 9, Ekim 2003, s. 1-21.
Erşen, Emre, "Turkey and Russia: An Emerging "Strategic Axis" in Eurasia?", Revue EurOrient, Sayı. 35/36, 2011, s. 263-285.
Felkay, Andrew, Yeltsin's Russia and the West (Westport: Praeger, 2002).
Fırat, Melek, "Yunanistan'la İlişkiler", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 440-480.
Freedman, Robert O., "Russian Policy toward the Middle East: The Yeltsin Legacy and the Putin Challenge", Middle East Journal, Cilt. 55, Sayı. 1, 2001, s. 58-90.
Güney, Aylin, "The USA's Role in Mediating the Cyprus Conflict: A Story of Success or Failure", Security Dialogue, Cilt. 35, Sayı. 1, 2004, s. 27-42.
Güney, Nurşin A., "AKKA'nın Yeni Koşullara Uyarlanması ve Türkiye'nin Güvenliği", içinde Gencer Özcan ve Şule Kut, der., En Uzun Onyıl (İstanbul: Büke, 2000), s. 165-191.
Gürtuna, Anıl, Turkish-Russian Relations in the Post Soviet Era: From Conflict to Cooperation? (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, 2006).
Hale, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, çev., Petek Demir (İstanbul: Mozaik, 2006).
Hekimoğlu, Mehmet Merdan, "Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesinin Hukuki Boyutları", Bilig, Sayı. 63, 2012, s. 77-92.
İmanov, Vügar, "Türk-Rus İlişkilerinde Yakınlaşma Dönemleri", içinde Cüneyt Yenigün ve Ertan Efegil, der., Türkiye'nin Değişen Dış Politikası (Ankara: Nobel, 2010), s. 725-740.
İşyar, Ömer Göksel, Karşılaştırmalı Dış Politikalar: Yöntemler, Modeller, Örnekler ve Karşılaştırmalı Türk Dış Politikası (Bursa: Dora, 2009).
İşyar, Ömer Göksel, "Türkiye'nin Azerbaycan-Ermenistan Uyuşmazlığına Yönelik Politikaları: 1992-2004", içinde Yelda Demirağ ve Cem Karadeli, der., Geçmişten Günümüze Dönüşen Orta Asya ve Kafkasya (Ankara: Palme, 2006), s. 241-310.
Johnson, Lena, Vladimir Putin and Central Asia: the Shaping of Russian Foreign Policy (London: I.B. Tauris, 2004).
Jonson, Lena ve Archer, Clive, "Russia and Peacekeeping in Eurasia", içinde Lena Jonson ve Clive Archer, der., Peacekeeping and the Role of Russia in Eurasia (Colorado: Westwiev Press, 1996), s. 3-30.
Joyner, Christopher C. ve Jeanene M. Mitchell, "Regulating Navigation through the Turkish Straits: A Challenge for Modern International Environmental Law", The International Journal of Marine and Coastal Law, Cilt. 17, Sayı. 4, 2002, s. 521-559.
Kalaitzaki, Theodora, "US Mediation in the Greek-Turkish Disputes since 1954", Mediterranean Quarterly, Cilt. 16, Sayı. 2, 2005, s. 106-124.
Kasım, Kamer, "Turkey's Foreign Policy towards the Russian Federation", Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt. 1, Sayı. 1-2, 2003/2004, s. 203-234.
Kınıklıoğlu, Suat ve Valeriy Morkva, "An Anatomy of Turkish-Russian Relations", Southeast Euroepan and Black Sea Studies, Cilt. 7, Sayı. 4, 2007, s. 533-553.
Kolobov, Oleg A. vd., Çağdaş Türk-Rus İlişkileri Sorunlar ve İşbirliği Alanları 1992- 2005 (İstanbul: TASAM, 2006).
Kudryaşova, Y. S., "Aktivizatsiya Rassiysko-Turetskih Atnaşeniy: Suşnost i Perspektivıy", Jurnal Mejdunarodnava Profilya "Vestnik MGİMO - Universiteta", Cilt. 5, Sayı. 26, 2012, s. 38-44.
Light, Margot, "In Search of an Identity: Russian Foreign Policy and the End of Ideology", Journal of Communist Studies and Transition Politics, Cilt. 19, Sayı. 3, Eylül 2003, s. 42-59.
Lynch, Dov, "Walking th e Tightrope: the Kosovo Conflict and Russia in European Security, 1998-August 1999", European Security, Cilt. 8, Sayı. 4, 1999, s. 57-83.
Malcolm, Neil ve Alex Pravda, "Democratization and Russian Foreign Policy", International Affairs, Cilt. 72, Sayı. 3, Temmuz 1996, s. 537-552.
Mareyeva, Y. A., "Strategiçeskiy Treugolnik 'Rassiya-Indiya-Kitay' v Mejdunarodnıh Atnaşeniyah (Teoriya i Istoriçeskaya Praktika)", Jurnal Mejdunarodnava Profilya "Vestnik MGİMO - Universiteta", Cilt. 5, Sayı. 26, 2012, s. 240-249.
Menon, Rajan, "After Empire: Russia and the Southern 'Near Abroad'", içinde Michael Mandelbaum, der., The New Russian Foreign Policy (New York: Council on Foreign Relations Book, 1998), s. 100-166.
Mufti, Malik, "Daring and Caution in Turkish Foreign Policy", Middle East Journal, Cilt. 52, Sayı. 1, 1998, s. 32-50.
Olson, Robert, "Turkish and Russian Foreign Policies, 1991-1997: The Kurdish and Chechnya Questions", Journal of Muslim Minority Affairs, Cilt. 18, Sayı. 2, 1998, s. 209-227.
Oran, Baskın, "Dönemin Bilançosu", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 203-242.
Özbay, Fatih, "Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri: 1992-2010", Bilge Strateji, Cilt. 2, Sayı. 4, Bahar 2011, s. 35-77.
Özersay, Kudret, "Boğazlar Konusu", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 587-599.
Özkan, Gökhan, "Soğuk Savaş Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Ekseninde Türkiye-NATO-Rusya İlişkileri ve Türk Dış Politikası'na Yansımaları", Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt. 12, Sayı. 1, 2010, s. 109-132.
Öztürk, Osman Metin, "Kıbrıs'ın Türkiye Bakımından Stratejik Önemi ve Füze Krizi", Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt. 1, Sayı. 1, 1999, s. 138-152.
Öztürk, Osman Metin, Rusya Federasyonu Askeri Doktrini (Ankara: ASAM, 2000).
Panin, Leonid ve Nikolay Kuçin, "Kurdıy Reşayut Vse", Kommersant Vlast, Cilt. 7, Sayı. 308, 23 Şubat 1999, s. 35-38.
Peçatnov, V. O. vd., "Pervaye Paslevayannaye Desyatiletiye (1946-1955 gg.), içinde Igor Sergeyeviç İvanov, der., Oçerki İstorii ?inisterstva İnastrannih Del Rassii. 1802-- 2002 (Maskva: Olma Press, 2002), s. 331-386.
Reynolds, Michael A., "Turkish-Russian Relations and the Conflict in Chechnya", CACI Analyst, 30.01.2002, http://www.cacianalyst.org/?q=node/150/print.
"Rusya'nın Bakü Büyükelçisi Şoniya Cumhuriyet'e Verdiği Demeçte, Ankara'nın "Alaturka Bir Kurnazlık" İçinde Olduğunu Söyledi: Türkiye Kafkasya'da Ağabeylikten Vazgeçsin", Cumhuriyet, 07.09.1993.
Sazak, Derya, "Kıbrıs, AB, Türkiye", Milliyet, 19.12.1997.
Sezer, Duygu Bazoğlu, "Turkish-Russian Relations: The Challenges of Reconciling Geopolitical Competition with Economic Partnership", Turkish Studies, Cilt. 1, Sayı. 1, 2000, s. 59-82.
Smith, Martin A., Russia and NATO since 1991: From Cold War through Cold Peace to Partnership (New York: Routledge, 2006).
Şafak, Erdal, "Bu Geziye Dikkat", Sabah, 22.02.2004.
Tellal, Erel, "SSCB'yle İlişkiler", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt I: 1919-1980 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 499-521.
Tellal, Erel, "Rusya'yla İlişkiler", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 540-550.
Tozar, Barış ve Esat Güzel, "Enerji Lojistiği Perspektifinde Hazar Petrollerinin Türk Boğazlarına Etkileri", Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, Cilt. 3, Sayı. 2, 2011, s. 1-14.
Truscott, Peter, Russia First: Breaking with the West (London: I.B. Tauris, 1997).
Tuncer, İdil, (a) "Rusya Federasyonu'nun Yeni Güvenlik Doktrini: 'Yakın Çevre' ve Türkiye", içinde Gencer Özcan ve Şule Kut, der., En Uzun Onyıl, 2. Baskı (İstanbul, Büke Yayınları: 2000), s. 435-460.
Tuncer, İdil, (b) "The Security Policies of the Russian Federation: The "Near Abroad" and Turkey", Turkish Studies, Cilt. 1, Sayı. 2, 2000, s. 95-112.
Uzgel, İlhan, "ABD ve NATO'yla İlişkiler", içinde Baskın Oran, der., Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (İstanbul: İletişim, 2002), s. 243-325.
"Vı Hateli Mirnava Reşeniya", Rassiskaya Gazeta, 2 Aralık 2004, http://www.rg.ru/2004/ 12/02/primakov.html.
Warhola, James W. ve William A. Mitchell, "The Warming of Turkish-Russian Relations: Motives and Implications", Demokratizatsiya, Cilt. 14, Sayı. 1, 2006, s. 127- 143.
Wilcox, Mark R., "Russia and the Treaty on Conventional Armed Forces in Europe (CFE Treaty) - A Paradigm Change?", Journal of Slavic Military Studies, Cilt. 24, Sayı. 4, 2011, s. 567-581.
Yanık, Lerna K., "Allies or Partners? An Appraisal of Turkey's Ties to Russia, 1991- 2007", East European Quarterly, Cilt. 41, Sayı. 3, 2007, s. 349-370.
Yapıcı, Merve İrem, Rus Dış Politikasını Oluşturan İç Etkenler (Ankara: USAK, 2010).
Yapıcı, Utku, Küresel Süreçte Türk Dış Politikasının Yeni Açılımları: Orta Asya ve Kafkasya (İstanbul: Otopsi, 2004).
Yetkin, Murat, "Irak İçin Gizli Türk-Rus İşbirliği", Radikal, 06.08.2002, http://www. radikal. com.tr/haber.php?haberno=45696
Yılmaz, Muzaffer Ercan, "Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türk-Rus İlişkileri", Akademik Fener, Sayı. 13, 2010, s. 27-42.
Yuvacı, Abdullah, "Türkiye-ABD İlişkilerinin Politik Ekonomisi, 1990-2010", içinde Cenap Çakmak vd., der., Yakın Dönem Amerikan Dış Politikası: Teori ve Pratik (Ankara: Nobel, 2011), s. 57-78.