THE ELEMENTS OF CULTURE IN MENÂKIB-I ŞA’BÂN-I VELÎ

Menkabe/Menkıbe, velîler etrafında şekillenen kerametleri anlatan türün adıdır. Menkıbelerin bir araya getirildiği eserlere ise "menâkıbnâme" denir. Velîlerin âsitânelerinde ve çeşitli meclislerde okunan bu menakıpnameler asırlarca dinleyenlerin gönlünü cezp etmiştir. Menakıpnamelerin yazılışının asıl sebebi velînin müritlerinin yetişmesi ve tarikatın bütünlüğünü sağlamaktır. Bununla birlikte menakıpnamelerden tarihi olaylar ve tarihi şahsiyetlere dair önemli bilgilere ulaşılabilmekte, Menakıpnamelerin bir başka önemi de kültür çalışmalarına katkısıdır. Tasavvuf kültürüne, toplum hayatına, geleneklere, geleneksel dünya görüşüne dair pek çok bilgiye menakıpnameler aracılığıyla ulaşılabilmektedir. Makaleye konu olan Menâkıb-ı Şa'bân-ı Velî'de, Hz. Pîr Şeyh Şabânı Velî'nin ve Hz. Pîr'den sonra posta oturan dört halifesinin menkıbelerine yer verilmiştir. Menakıpname beşinci postnişin Ömer Fuâdî tarafından 1604'te yazılmıştır. Bu çalışmada söz konusu menakıpname kültür unsurları açısından incelenmiştir. Mekânlar, şahıslar, iş ve meslekler, eşyalar, giyim-kuşam, yiyecek ve içecekler, halk hekimliği, ekonomi, zaman kavramları, meteoroloji, toplumsal hayat, halk inançları, tekke kültürüne ait unsurlar, atasözü ve deyimler, kalıp sözler ve ilişki sözleri, hitaplar, keramet motifleri ve isimler tespit edilmiştir. Menâkıb-ı Şa'bân-ı Velî, genel olarak 16. ve 17. yüzyıllar Türk kültürü, özelde ise Kastamonu kültürü için önemli bir kaynaktır. Şeyh Şabân-ı Velî'nin merkezinde olduğu tekkesinin ihtiyaç sahiplerinin, darda kalanların dertlerine derman; hastaların şifa aradıkları önemli bir mekân olduğu menakıpnameden anlaşılmaktadır. Tekkenin kapısının herkese açık olduğu, Hz. Pîr'e sadece Müslümanların değil gayrimüslimlerin de itibar ettiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla Şeyh Şabân-ı Velî ve tekkesi toplumsal hayatta birleştirici bir rol oynamıştır. Bu rol günümüzde de devam etmektedir

MENÂKIB-I ŞA’BÂN-I VELÎ’DE KÜLTÜR UNSURLARI

The saint legend is a genre which tells the miracles shaping around saints. The works in which the saint legend the saint legend are collected named as “menakibname”. The saint legends that are read in the various meeting places and in dervish lodges have fascinated the heart of listeners for centuries. The main reasons in writing of saint legends are that training disciples and creating the unity of the religious sect. In addition to this, the important information about historical figures and historical events can be acquired from saint legends and the narratives of them can be based on the historical facts. One other importance of the saint legend is their contribution to cultural studies. Much information about sufist culture, social life, traditions and traditional life style can be reached through saint legends. The saint legend that is subjected in this essay, namely Menâkıb-ı Şa’bân-ı Velî, includes the narratives about Hz. Pîr Şeyh Şabân-ı Velî and his four caliphs who take his place after his death. Menakibname was written by fifth sheikh Ömer Fuâdî in 1604. In this study, the mentioned saint legend is examined according to cultural element. The places, individuals, jobs and professions, goods, apparels, eating, folk medicine, economy, the concepts of time, metrology, social life, folk believes, features about culture of dervish lodge, proverbs and idioms, collocations and relation phrases, salutations, miracles motives and names are detected. Menâkıb-ı Şa’bân-ı Velî is a very important resource in general, for Turkish culture and in particular for the culture of Kastamonu during the 16th and 17th centuries. The dervish lodge that Sheikh Şabân-ı Velî takes place in the center, is understood from Menakibname that a very important place where needy people find solution for their sorrows and ill people find cure for their illnesses. Everyone was welcomed in the dervish lodge, it seems that not only Muslims but also non-muslims. Therefore the dervish lodge plays a uniting role and this role is remaining

___

  • Abdülkadiroğlu, A. (1991). Havetîlik’in Şa’baniye Kolu, Şeyh Şabân-ı Velî ve Külliyesi. Ankara: Kastamonu Şeyh Şabân-ı Velî Derneği Yayınları.
  • Aksan, D. (2008). Türkçeye Yansıyan Türk Kültürü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Atlı, S. (2012). Şeyh Şa’bân-ı Velî’nin Türbesi Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar. Sufi Araştırmaları-Sufi Studies, 6, 51-64. 25.09.2013 tarihinde www. sufiarastirmalari.com adresinden alınmıştır.
  • Barkan, Ö. L. (t.y.). Kolonizatör Türk Dervişleri. İstanbul: Hamle Yayınları.
  • Mehmet Behçet. (1998). Kastamonu Eski Eserleri (Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi). Hzl., Musa S. Cihangir. Kastamonu: Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları.
  • Boyraz, Ş. (1998). Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği. Türklük Bilimi Araştırmaları, VII, 107- 138.
  • Büyük Türkçe Sözlük, 30.03.2016 tarihinde www.tdk.gov.tr adresinden alınmıştır.
  • Çağımlar, Z. (2005). “Kastamonu Halk Kültürü İçinde Yatır-Ziyaret İnancı ve Bu İnanç Çerçevesinde Şeyh Şabân-ı Velî Etrafında Oluşturulan Efsaneler”, İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, 445-467.
  • Çifçi, F. (2011). Şeyh Şaban-ı Veli. Kastamonu: Hz. Pîr Şeyh Şaban-ı Veli Kültür Vakfı Yayınları.
  • Çobanoğlu, Ö. (2000). Geleneksel Dünya Görüşü veya Halk Felsefesinin Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tespitler. Millî Folklor, 45, 12-14.
  • Eyüpgiller, K. K. (2010). Şâbân-ı Velî Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38 (210-211). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Güncel Türkçe Sözlük, 30.03.2016 tarihinde www.tdk.gov.tr adresinden alınmıştır.
  • Gürer, D. (2015). Tasavvufun Konusu ve Gayesi. Tasavvuf El Kitabı (20-21). Ed., Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Halıcı, F. (1993). Çevgân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8 (294-295). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • İbrahim Hâs. (2008). Şabâniyye Silsilesi, Hzl., Mustafa Tatcı. İstanbul: H Yayınları.
  • Kalafat, Y. ve A. Turan. (2013). Halkbilimi Penceresinden Şeyh Şa’bân-ı Velî Hz.. Anadolu Kültür Coğrafyasında Manevi Mimarlar ve Halk İnanmaları (61-82). Ankara: Berikan Yayınevi.
  • Kara, M. (2013). Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Karabey, T. (2012). Evliyâ Çelebî Seyâhatnâmesinde Gûy u Çevgân Oyunu. Turkish Studies, İnternational Peridodical For The Languages, 7/1, 81-86.
  • Koçak, A. (2005). Sözlü Kültür Ortamından Elektronik Kültür Ortamına Menkıbeler: Mehmed Emin Tokadi Örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi, 35, 273-284.
  • Küçükbasmacı, G. (2000). Kastamonu Halk Tababeti, İnanış ve Uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Küçükbasmacı, G. (2016). “Menâkıb-ı Şa’bân-ı Velî’de Tasavvufî Kültür Unsurları”, III. Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 676-700.
  • Küçükbasmacı, G. (2017). Şeyh Şabân-ı Velî ile İlgili Anlatıların Anlatı Ortamları. TÜRÜK, 5(10), 70-83.
  • Luthi, M. (2003). Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra gibi Türlerden Farkı. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar (314-319). Çev., Sevengül Sönmez. Ankara: Millî Folklor Yayınları.
  • Muslihüddin Vahyî. (2000). Mi’racü’l-Beyân Mi’râcın Tasavvufî Boyutu. Hzl., Mustafa Tatcı ve Cemal Kurnaz. Ankara: Bizim Büro Basım Yayın.
  • Muslu, R. (2015). Seyr u Sülûk Terimleri. Tasavvuf El Kitabı (329-336). Ed., Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Ocak, A. Y. (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Ocak, A. Y. (2011). Evliya Menakıbnameleri. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar (229-252). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Ortaylı, İ. (2004). Menkıbe. Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Efsaneler Gerçekler (11-22). Ankara: İmge Kitabevi.
  • Ögke, A. (2015). Velâyet ve Kerâmet. Tasavvuf El Kitabı (438-444). Ed., Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Ömer Fuâdî. (2011). Hz. Pîr Şâbân-ı Velî Menkıbeleri. Hzl., Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yayınları.
  • Özköse, K. (2015). Tarîkatların Ortak Unsurları. Tasavvuf El Kitabı (221-243). Ed., Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
  • Sakaoğlu, S. (1997). “Efsane–Menkıbe Bağı”, V. Milletlerarası Türk Halk Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri, C. II., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 241-246.
  • Savaş, S. (1992). Bir Tekkenin Dinî ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesi. İstanbul: Dergâh Yayınları
  • Schimmel, A. M. (2012). İslamın Mistik Boyutları. Çev., Ergun Kocabıyık, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • Şahinler, N. (2012). Ahmet Yüksel Özemre Misalli Kelimeler/Kavramlar Sözlüğü. C. 1, İstanbul: Kurtuba Kitap.
  • Tatcı, M. (2007). Kastamonulu Eren Şabân-ı Velî ile İlgili Yeni Bilgiler. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 309-318.
  • Tatcı, M. (2012). Hazret-i Pîr Şeyh Şabân-ı Velî ve Şabâniyye. İstanbul: H Yayınları.
  • Tatcı, M. (2013). İbrahim Hâs, Hasan Ünsî Halvetî ve Menâkıbnâmesi. İstanbul: Kırkambar Yayınları.
  • Tatcı, M. ve C. Kurnaz. (2010). Şâbân-ı Velî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38 (208-210). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Tatcı M. ve M. Sever. (2012). Ömer Fuâdî Halvetî Divânçe-i İlâhiyât Sadefiyye-Pendiyye, Ankara: Hz. Pîr Şey Şabân-ı Velî Kültür ve Sanat Derneği Yayınları.
  • Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Yazar, İ. (2001). Ömer Fuâdî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyye’sinin Metni. İstanbul: Hazret-i Pir Şeyh Şabân-ı Veli Vakfı Yayınları.
  • Yazar, L. N. (1985). Halvetiliğin Şa’bâniyye Kolu Menâkıb-ı Şâbân-ı Velî ve Türbenâme. Ankara: MAS Matbaacılık.
  • Yıldırım, D. (1998). Tarih Yazımı ve Sözlü Ortam Kaynakları. Türk Bitiği (87-101). Ankara: Akçağ Yayınları.