Ebû Bekir el-Ḫaffâf, 4./10. Yüzyılda Irak bölgesinde yaşayan Şâfiî fakihlerinden biridir. Irak bölgesi, özellikle bu yüzyıllarda Şâfiî mezhebi için önemli çekim merkezlerinden biri olmuş, Ebü’l-Abbâs İbn Süreyc ve öğrencileri başta olmak üzere o dönemde mezhebin otorite fakihleri bu bölgede yetişmeye başlamıştır. Birçok kelâmî ve felsefî ekolün merkezlerinden biri olan Irak bölgesi, ilk dönem Iraklı Şâfiîlerin düşüncelerinde etkiler bırakmıştır. Bunu gösteren önemli bulgulardan bir tanesi gerek klasik gerekse de modern kaynaklarda hakkında yeterince bilgi bulunmayan Ebû Bekir el-Ḫaffâf’tır. O, el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl adını taşıyan furû‘ fıkıh alanında yazdığı muhtasar eserinin girişinde özet halinde belli başlı fıkıh usûlü konularını ele almaktadır. Ḫaffâf’ın el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl’de fıkıh usûlü konuları-na yer vermesi, Şâfiî’den sonra Şâfiî fıkıh usûlünün gelişimi konusunda önemli veriler sunmasının yanında, kendi dönemindeki Şâfiî usûlcüler üzerinde etkili olan kelâmî perspektifi yansıtması bakı-mından da kayda değerdir. İşte bu çalışma hem bu etkiyi göstermek hem de gerek klasik gerekse de modern kaynaklarda ihmal edilmiş bir Şâfiî fakihini ve onun usûl düşüncesini tanıtma amacını taşı-maktadır.

Anahtar Kelimeler:

Şâfiî Mezhebi, Irak Bölgesi, Fıkıh Usûlü, Ebû Bekir el-Ḫaffâf, el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl

Abū Bakr al-Khaffāf and His Thought of Uṣūl al-Fiqh

Abū Bakr al-Khaffāf is one of the Shāfi‘ī scholars who lived in the Iraqi region in the fourth/tenth century. The region of Iraq became one of the important centers of attraction for the Shāfi‘ī madhhab in those times, and leading jurists of the madhhab, particularly ‘Abū'l-‘Abbās Ibn Surayj and his stu-dents, began to appear in this region. Being one of the centers of many theological and philosophical movements, the Iraqi region left an impact on the thoughts of the early Iraqi Shāfi‘īs. An important indication of this is Abū Bakr al-Khaffāf, about whom there is little information in both classical and modern sources. In the introduction of his concise work titled al-Aqsām wa-l-khiṣāl in the field of fiqh, he briefly addresses the main issues of fiqh. Al-Khaffāf's inclusion of fiqh methodology in this particular work is noteworthy in that it reflects the theological perspective that was popular among Shāfi‘ī scholars of his time, as well as providing important data on the development of Shāfi‘ī fiqh method after Shāfi‘ī. This study aims not only to show this impact and but also to introduce this Shāfi‘ī jurist and his methodical thought, neglected in both classical and modern sources.

Keywords:

Shāfi‘ī School, Iraqi Region, Uṣūl al-Fiqh, Abū Bakr al-Khaffāf, al-Aqsām wa-l-khiṣāl,

PDF

___

Aybakan, Bilal. İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
Beroje, Sahip. “İmam Şâfiî’nin Nesh Anlayışı ve İlk Şâfiî Usülcülerin Buna Yönelik Eleştirileri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2007), 55-82.
Burton, John. The Sources of Islamic Law Islamic: Theories of Abrogation. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1990.
al-Juwaynī, Imām al-Ḥaramayn Abū al-Maʿālī Rukn al-Dīn ʿAbd al-Mālik ibn ʿAbdillāh ibn Yūsuf. al-Burhān fī uṣūl al-fiqh. Ed. ‘Abd al-‘Azīm Maḥmūd al-Dīb. 2 Volumes. Egypt: Dār al-Wafā’, 2012/1433.
al-Juwaynī, Imām al-Ḥaramayn Abū al-Maʿālī Rukn al-Dīn ʿAbd al-Mālik ibn ʿAbdillāh ibn Yūsuf. Nihāyat al-maṭlab fī dirāyat al-madhhab. Ed. ‘Abd al-‘Azīm Maḥmūd al-Dīb. 21 Volumes. Beirut: Dār al-Minhāj, 2007/1428.
Abū al-Baqā' al-Damīrī, Muḥammad b. Mūsā b. ʿĪsā Kamāl al-Dīn. Al-Najm al-wahhāj fī sharh al-Minhāj. 10 Volumes. Jeddah: Dār al-Minhāj, 2007/1428.
El Shamsy, Ahmed. “Bridging the Gap: Two Early Texts of Islamic Legal Theory”. Journal of the American Oriental Society 137. 3 (2017), 505-536
Eşit, Davut. Hicrî IV.-V. Asırlarda Irak-Horasan’da Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara University, Social Sciences Institute, Doctoral Dissertation, 2017.
Eşit, Davut. Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
Eşit, Yusuf. Kavleyn Literatürü Bağlamında Şâfiî Savunusu. Ankara: Fecr yayınları, 2019.
al-Khaffāf, Abū Bakr Aḥmad b. ʿUmar. al-Aqsām wa-l-khiṣāl. Dublin: Chester Beatty Library, no. 5115. https://chesterbeatty.ie/
Ibn Qāḍī Shuhba, Abū Bakr b. Aḥmad b. Muḥammad b. ʿUmar. Ṭabaqāt al-Shāfiya. 4 Volumes. Beyrût: Beirut: ʿAlam al-Kutub, 1987.
Ibn Surayj, Abū al-‘Abbās Aḥmad b. ʿUmar b. Surayj al-Baghdādī. al-Aqsām wa-l-khiṣāl, Dublin: Chester Beatty Library, 5115. https://chesterbeatty.ie/
Ibn Surayj, Abū al-‘Abbās Ahmad b. ʿUmar b. Surayj al-Baghdādī. Kitāb al-Wadā’i‘ lī manṣūṣ al-Shārāiʿ. Istanbul: Süleymaniye Library, Hagia Sophia, 1502.
Ibn al-Mulaqqin, Abū Ḥafṣ ʿUmar b. ʿAlī b. Aḥmad. al-Aqd al-mudahhab fi ṭabaqāt ḥamalat al-madhhab. Ed. Ayman Naṣr al-Azharī - Sayyid Mahana. Beirut: Dār al-Kutub al-`Ilmiyah, 1997/1417.
İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/385-88. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi. “Kütüphane Katalog Tarama”. Erişim 16 Mart 2021. http://ktp.isam.org.tr/
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Trans. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
al-Māwardī, Abū al-Ḥasan ʿAlī ibn Muḥammad b. Ḥabib. al-Ḥawī al-kabīr fī fiqh madhhab al-Imām al-Shāfi‘īs, wa huwa sharḥ Mukhtasar al-Muzanī. Ed. ‘Alī Muḥammad Mu‘awwaḍ - ‘Adil Aḥmad ‘Abd al-Mawjūd. 19 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-`Ilmiyah, 1999/1419.
al-Ramlī, Shams al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad b. Ḥamza al-Manūfī al-Miṣrī al-Anṣārī. Nihāyat al-muḥtāj ilā sharḥ al-Minhāj. Beirut: Dār al-Fikr, 1984/1404.
al-Subkī, Abū Naṣr Tāj al-Dīn ibn al-Subkī ‘Abd al-Wahhāb b. ‘Alī ibn ‘Abd al-Kāfī. Ṭabaḳāt al-Shāfiya al-kubra. Ed. Maḥmūd Muḥammad Ṭanāḥī – ʿAbd-al-Fattāḥ Muḥammad al-Ḥulw. 10 Volumes. al-Ḳāhira: Matbaat al-Isā al-Babī al-Ḥalabī, 1964/1383.
al-Subkī, Abū Naṣr Tāj al-Dīn ibn Al-Subkī ‘Abd al-Wahhāb b. ‘Alī ibn ‘Abd al-Kāfī. Raf'ul al-ḥajib ‘anMukhtasar Ibn al-Hājib, Ed. ‘Alī Muḥammad Mu ‘awwad – ‘Adil Aḥmad ‘Abd al-Mawjūd. 4 Volumes. Beirut: ‘Ālam al-Kutub, 1999/1419.
al-Subkī, Abū al-Ḥasan Taqī al-Dīn ‘Alī ibn ‘Abd al-Kāfī al-Subkī - Abū Naṣr Tāj al-Dīn ibn Al-Subkī ‘Abd al-Wahhāb b. ‘Alī ibn ‘Abd al-Kāfī. Al-Ibhāj fī sharḥ al- Minhāj. 3 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-`Ilmiyah, 1995/1416.
al-Suyūṭī, Abū al-Faḍl Jalāl al-Dīn ‘Abd al-Raḥmān b. Abī Bakr. al-Ashbāh wa- l-naẓāair fi qawā'id wa fur’ fiqh Shāfi'iyah. 2 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-`Ilmiyah, 2005.
al-Shāfi‘ī, Muḥammad b. Idrīs, Er-Risâle (İslâm Hukukunun Kaynakları). Trans. Abdulkadir Şener, İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yayınları, 1997. al-Shāfi‘ī, Muḥammad b. Idrīs. al-Sunan al-ma’sura li al-Imām Muhammad b. Idrīs Shāfi‘ī riwāyat al-Abi Ja‘far al-Ṭahawi’s al-Ḥanafī khalihi Ismā‘īl b. Abi Yaḥyā tilmiẕi al-Shāfi‘ī. Ed. ‘Abd al-Mu’tī Amin Kala‘aji. Beirut: Dār al-Ma'arifah, 1986/1406.
al-Shawkānī, Abū ‘Abdillah Muḥammad b. ‘Alī b. Muhammad al-Yamanī. Irshād al-fuhūl ilā ṭaḥqīq al-ḥaqq min 'ilm al-usṣūl. Ed. Sha‘bān Muḥammad Ismā‘īil. 2 Volumes. No Place of Publication: Dār al-Salām, 1998/1418.
al-Shīrāzī, Abū Isḥāq Jamāl al-Dīn Ibrāhīm ibn ʿAlī b. Yusuf. Sharḥ al-Luma‘. Ed. 'Abd al-Mājid al-Turkī. 2 Volumes. Tunis: Dār al-Gharb al-Islāmī, 2012/1433.
al-Shīrāzī, Abū Isḥāq Jamāl al-Dīn Ibrāhīm ibn ʿAlī b. Yusuf. Ṭabaqāt al-fuqahā'. Beirut: Dār al-Raidi al-‘Arabī, 1970.
al-Ṭabarī, Abū al-‘Abbās Aḥmad b. Abi Aḥmad Muḥammad b. Ya‘kūb Ibn al-Qāṣṣ. al-Talkhīs. Ed. ‘Ādil Aḥmad ‘Abd al-Mawjūd – ‘Alī al-Mu‘awwaḍ. al-Mamlaka al-ʻArabiyya as-Suʻūdiyya: Maktabat Nizar Muṣṭafā al-Bāz, 2010/1431.
Temel, Ahmet. “Fıkıh Usulünün Bağımsız Te’lif Asrında İcmā‘ Tartışmaları: Hicri Üçüncü Asırda İcmā‘ Delilinin Gelişimi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Bahar 2020), 802-826. https://doi.org/10.17859/pauifd.737645
Temel, Ahmet. The Missing Link in the History of Islamic Legal Theory: The Development of Uṣūl al-Fiqh between al-Shāfi‘ī and al-Jaṣṣāṣ during the 3rd/9th and Early 4th/10th Centuries. California Santa Barbara: University of California, Doctoral Dissertation, 2014.
Okuyucu, Nail. Fıkıh İlmine Giriş Metinler Seçkisi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
Okuyucu, Nail. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
Okuyucu, Nail. “Şâfiî’nin Kaynak İçi Nesih Teorisi ve Şâfiî Fıkıh Geleneğinde Yorumlanış Biçimleri”. İslam Araştırmaları Dergisi 43(2020), 1-44. https://doi.org/10.26570/isad.650133
Üzüm, İlyas. “Hüküm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/466-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
al-Zarkashī, Abū ‘Abdillāh Badr ad-Dīn Muḥammad b. ‘Abdillāh b. Bahādir. al-Baḥr al-muḥīṭ fī uṣūl al-fiqh. 8 Volumes. No Place of Publication: Dār al-Kutūbī, 1994/1414.