Tartışılan Bir Ravi: İbn Lehî'a

Abdullah b. Lehîʿa (ö. 174/791) etbâʿu’t-tâbiîn nesli önemli âlimlerindendir. Mısır diyarının muhaddisi, fakihi ve kadısı olarak şöhret salan İbn Lehîʿa, hayatının erken dönemlerin-den itibaren ilme, özellikle de hadis ve fıkha ilgi duymuş, daha sonra ilmî seviyesi, hadis bilgisi, müellefatının fazlalığı ve şeyhlerinin çokluğu ile bölgenin en meşhur isimleri ara-sında yer almayı başarmıştır. Birçok âlim tarafından “asrın âlimi ve muhaddisi”, “ilmin inceliklerini kavrayan”, ilim konusunda “Mısır’ın liderlerinden biri” ve “ilim denizlerinden bir deniz” olarak nitelendirilmiştir. Ayrıca Süfyân es-Sevrî, İmâm Mâlik ve Ahmed b. Han-bel gibi hadis ilminde otorite olan şahısların yanı sıra onu çok iyi tanıyan Ahmed b. Sâlih ve Abdullah b. Vehb gibi ilmî açıdan sözlerine itibar edilebilecek kişiler onu öven ifadeler kullanmıştır. Fakat Mısır’daki ilmî konumuna ve hakkındaki övgülere rağmen İbn Lehîʿa, hadiste zayıf bulunmuş, rivayetlerinin sağlamlığını zedeleyen farklı açılardan cerhlere maruz kalmıştır. Sebebi açıklanmayan cerhleri bir yana bırakacak olursak İbn Lehîʿa’nın “teşeyyuʿ, tedlîs, kitaplarının yanması, hafıza zayıflığı, iḫtilâṭ ve rivayette gevşeklik” gibi beş farklı hususta tenkit edildiği anlaşılmaktadır. Rivayet ehliyetini zedeleyen bu tür kusurlar-dan dolayı İbn Lehîʿa’nın rivayetleri hüccet kabul edilmemiştir. Bu çalışmada, âlimlerin İbn Lehîʿa’ya yönelttikleri leh ve aleyhteki açıklamalara dayanarak, onun hadis rivayetine ehliyeti tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Abdullah b. Lehî'a, Hadis, Nakd, Cerh-Ta'dîl, İhtilât

A Controversial Ḥadith Transmitter: Ibn Lahīʿa

ʿAbd Allah Ibn Lahīʿa (d. 174/791) is one of the important scholars of etbāʿ al tābiʿūn generation. From the early stages of his life, he had a keen interest in knowledge; especially ḥadith and fiqh. Then, as a muḥaddith, faqih and qadi of Egypt, with his high level in science, deep knowledge of ḥadith, a lot of books and so many teachers, he succeeded to become one of the most famous scholars of that region. He has been described by many scholars as “the scholar and muḥaddith of the century”, “who grasping the particulars of science”, “one of the leaders of Egypt” in science and “one of the seas of science”. Furthermore figures like Sufyān Al Thawrī, Mālik and Aḥmad Ibn Ḥanbal, who were authorities in the science of ḥadith, as well as Aḥmad Ibn Sālih and ʿAbd Allāh Ibn Wahb, whose have known him very well, used words that can be credited in terms of science, to praise him. However, despite his scientific position in Egypt and the praises about him, Ibn Lahīʿa was deemed weak in the ḥadith, and he was exposed to various criticisms (jarḥ) which damage the soundness of his narrations. Besides the jarḥs which are not explained, it can be mentioned that Ibn Lahīʿa was criticized on five different subjects like “Tashayyuʿ, tadlīs, burning of his books, memory weakness and laxity in narration”. For those defaults which damaged his ability in ḥadith narration, the narrations of Ibn Lahīʿa were not accepted as an argument. In this study the competence of ʿAbd Allāh Ibn Lahīʿa to the ḥadith narration is discussed based on the pros and cons expressions of the scholars.

Keywords:

Ḥadith, ʿAbdallāh Ibn Lahīʿa, Naqd, Jarḥ-Taʿdīl, Ikhtilāṭ.,

PDF

___

Akpınar, Ömer Faruk. Rivayet Asrında İllet Bezzar Örneği. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 2006.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Zü-heyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Târîḫu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabâd: Dâiretü’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, ts.
Dalgın, Nihat. “İbn Lehîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/158-159. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1999.
Dârimî, Ebû Saʿîd Osmân b. Saʿîd. Târîḫu ʿUsmân b. Saʿîd ed-Dârimî ʿan Ebî Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Maʿîn. thk. Ebû Ömer Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kahire: el-Fârûku'l-Hadîse, 1429/2008.
Fesevî, Ebû Yûsuf Yaʿkūb b. Süfyân el-Fârisî. el-Maʿrife ve’t-târîḫ. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr b. Ahmed b. Ali. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah el-Kurtubî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾi mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî - Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vüzâretü Umûmi’l-Evkâfi ve’ş-Şüʾûni’l-İslâmiyye, 1387.
İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed ed-Dımeşkî. Ṭabaḳātü ʿulemâʾi’l-ḥadîs. thk. Ekrem el-Bûşî - İbrahim ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1996.
İbn Abdilhakem, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdillah. Fütûḥu Mıṣr ve’l-Maġrib. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1415.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvıd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen. Târîḫu Medîneti Dımeşḳ. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Haydarabâd: Tabʿatü Meclisi Dâireti’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, 1952.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-ʿİlel. thk. Saʿd b. Abdillah el-Humeyyid - Hâlid b. Abdirrahmân el-Cüreysî. 7 Cilt. b.y.: y.y., 1427/2006.
İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Refʿu’l-ʿıṣr ʿan ḳuḍâti Mıṣr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Ṭabaḳātü’l-müdellisîn. thk. Âsım b. Abdillah el-Karyûtî. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1403/1983.
İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Taḳrîbü’t-Tehẕîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hind: Dâire-tü’l-Meʿârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân et-Temîmî el-Büstî. el-Mecrûḥîn mi-ne’l-muḥaddisîn ve’ḍ-ḍuʿafâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyed. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Vaʿy, 1396/1976.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Meʿârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Heyʾetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 2. Basım, 1992.
İbn Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maʿîn. Maʿrifetü’r-ricâl (İbn Muhriz rivayeti). thk. Muhammed Kâmil el-Kassâr vd. 2 Cilt. Dımeşk: Matbûʿâtü Mecmeʿi’l-Lügati’l-Arabiyye, 1405/1985.
İbn Saʿd, Ebû Abdillah Muhammed b. Saʿd el-Hâşimî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. el-Muḫtelef fîhim. thk. Abdurrahîm b. Muhammed el-Kaşkarî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999/1420.
İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Ẕikru men iḫtelefe’l-ʿulemâʾü ve nuḳḳādü’l-ḥadîs fîhi. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Riyad: Mektebetü Advâʾi’s-Selef, 1419/1999.
İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Yûsuf b. Tağrîberdî ez-Zâhirî el-Hanefî. en-Nücûmü’ẓ-ẓâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. 16 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, ts.
İbn Yûnus es-Sadefî, Ebû Saʿîd Abdurrahmân b. Ahmed. Târîḫu İbn Yûnus el-Mıṣrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
Kaʿbî, Ebü’l-Kāsım Abdullah b. Ahmed el-Belhî. Ḳabûlü’l-aḫbâr ve maʿrifetü’r-ricâl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf el-Mısrî. Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Ḳuḍât. thk. Muhammed Hasen İsmâîl - Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdülhalîm. er-Refʿ ve’t-tekmîl fi’l-cerḥi ve’t-taʿdîl. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1407.
Makrîzî, Ahmed b. Ali. el-Mevâʿıẓ ve’l-iʿtibâr bi ẕikri’l-ḥıṭaṭ ve’l-âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beş-şâr Avvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Moğultay b. Kılıç, Alâüddîn Ebû Abdillah el-Bekcerî. İkmâlü Tehẕîbi’l-Kemâl fî es-mâʾi’r-ricâl. thk. Ebû Abdirrahmân Âdil b. Muhammed - Ebû Muhammed Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr, 2001.
Müslim, Ebü’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc en-Nîsâbûrî. et-Temyîz. thk. Muhammed Mustafa el-Aʿzamî. Suudi Arabistan: Mektebetü’l-Kevser, 3. Basım, 1410.
Müslim, Ebü’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc en-Nîsâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Mu-hammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebü’l-Vefâ Burhâneddîn İbrahim b. Muhammed el-Halebî. et-Tebyîn li esmâʾi’l-müdellisîn. thk. Yahyâ Şefîk Hasen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Esmâʾü’l-müdellisîn. thk. Mahmûd Mu-hammed Nessâr. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
Şâmî, Muhammed Ömer. ʿAbdullâh b. Lehîʿa ḥadîsühû ve ʿilelühû. Ürdün: el-Câmiʿatü’l-Ürdüniyye, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
Vekîʿ, Ebû Bekr Muhammed b. Halef ed-Dabbî el-Bağdâdî. Aḫbâru’l-ḳuḍât. thk. Abdü-lazîz Mustafâ el-Merâğî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1947.
Zehebî, Şemseddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Zehebî, Şemseddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-Aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 15. Basım, 2002.