Ortaçağ Müslüman Toplumlarında Folklor ve Mizah Ögesi Olarak Yüzük Kaşlarına Yansıyan Edebiyat

Yüzük, eski çağlardan beri farklı birçok işleve sahip olagelmiştir. Kadın-erkek arasındaki sevgi ve evlilik bağını temsil etmesi, siyasi yazışmalarda damga işlevi görmesi, kudret ve egemenliği sembolize etmesi vs. bu işlevlerden bazılarıdır. Yüzük, bireylerin sosyo-ekonomik durumlarını, inanç, meşrep ve eğilimlerini, yine işgal ettikleri statü ve iştigal ettikleri meslekleri gösteren birer nişan olduğu gibi, bu küçük hacimli süs objesi tarih boyunca sanat, kültür, folklor, mizah ve din alanlarının kayıtsız kalmadığı cazip bir ilgi odağı olmuştur. Bunların yanı sıra, hususan yüzük kaşları üzerine yazı nakşetmenin Orta-çağ Müslüman toplumlarında yaygın bir gelenek olduğu da görülmüştür. Öyle ki yüzük kaşları, sosyal hayata dair önemli ayrıntıların kendisi aracılığıyla okunabildiği toplumsal bir ayna işlevi görmüştür. Yüzük kaşlarında bulunan yazılar çoğu defa yüzük sahibine motivasyon kazandıran, sorumluluk hatırlatan içeriğe sahiptir. Keza muhatabı iğneleme, sitem, şifa ümidi, aşk gibi birçok konu veya temanın yüzük kaşlarında sanatlı bir şekilde ele alındığı bilinmektedir. Ayrıca dönemin sosyo-politik koşulları ve kültürel durumu hak-kında kültür tarihçilerinin bigâne kalamayacakları başkaca çok önemli malumat da vere-bilmektedir. O nedenle bu makale çalışmasında, klasik Arap edebiyatı kaynaklarında zen-gin bir içeriğe sahip olan yüzük kaşları üzerindeki edebi malzeme incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat, Yüzük Kaşları, Foklor, Vecize, Mizah

Literature Reflected on Ring Stones as a Folklore and Humor in Medıeval Muslim Societies

The ring has had many different functions since ancient times. It represents the love and marriage bond between men and women, functions as a stamp in political correspondence, symbolizes power and dominance, etc. are some of these functions. As the ring is a badge showing the socio-economic status of individuals, their beliefs, legitimacy and tendencies, the status they occupy and the professions they occupy, this small-volume ornamental object has been used throughout history for art, culture, folklore, humor and religion. it has become an attractive center of attention that its fields are not indifferent. In addition to these, it has been seen that embroidering inscriptions on particular ring stones was a common tradition in medieval Muslim societies. So much so that the ring stones functioned as a social mirror through which important details of social life can be read through it. The inscriptions on the ring stones often contain content that motivates the ring owner and reminds them of responsibility. Likewise, it is known that many subjects or themes such as needling, reproach, healing hope, love are handled in an artistic way on the ring stones. It can also provide other very important information about the socio-political conditions and cultural situation of the period that cultural historians cannot remain aware of. Therefore, this article study will examine the literary material on the ring stones, which has a rich content in classical Arabic literature sources.

PDF

___

Âbî, Ebû Saʿd Mansûr b. el-Hüseyn. Nesrü’d-dürr fi’l-muḥâḍarât. thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2001.
Cemâleddîn el-Vatvât, Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhim b. Yahyâ. Ġurerü’l-ḫaṣâʾiṣi’l-vâḍiḥa ve ʿurerü’n-neḳāʾiṣi’l-fâḍiḥa. nşr. İbrâhim Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
Demîrî, Ebü’l-Bekā Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. Ḥayâtü’l-ḥayevân el-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Gazûlî, Alâuddîn el-Behâî. Meṭâliʿu’l-büdûr fî menâzili’s-sürûr. 2 Cilt. Mısır: Matbaʿatü İdâreti’l-Vatan, 1883.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Kitâbü’t-Taṭfîl. thk. Bessâm Abdül-vehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. İbrâhim el-Kayravânî. Cemʿül-cevâhir fi’l-mülah ve’n-nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. İbrâhim el-Kayravânî. Zehrü’l-âdâb ve s̱emerü’l-elbâb. thk. Yûsuf Ali Tavîl. 2. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis. thk. Muhammed Mürsî Hûlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿIḳdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
İbn Âsım, Ebû Bekir Muhammed b. Muhammed el-Ğırnâtî. Ḥadâʾiḳu’l-ezâhir fî müs-taḥsini’l-ecvibe ve’l-müḍḥikât ve’l-ḥikem ve’l-ems̱âl ve’l-ḥikâyât ve’n-nevâdir. thk. Ebû Hemmâm Abdüllatîf Abdülhalîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye, 2014.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. Aḫbârü’l-ḥamḳā ve’l-muġaffelîn. şerh: Abdülemîr Mehennâ. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1990.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. Aḫbârü’ẓ-ẓırâf ve’l-mütemâcinîn. nşr. Bessâm Abdülvehhâb el-Cânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm,1997.
İbn Ebû Avn, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed b. Ahmed. el-Ecvibetü’l-müskite. thk. Muhammed Abdülkādir Ahmed. Kahire: Matâbiʿü'n-Nâşiri’l-Arabî, 1983.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zemân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
İbn Hamdûn. Ebü’l-Meâlî Bahâüddîn Muhammed b. el-Hasen b. Muhammmed. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye. nşr. İhsan Abbas - Bekir Abbas. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve-nihâye, thk. Ali Şeyrî 14 Cilt .Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yaʿkūb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1978.
İbşîhî, Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Mensûr. el-Müsteṭraf fî külli fennin müs-teẓraf. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Hüseyn b. Muhammed. Kitâbü’l-Eġānî. thk. Semîr Câbir. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Kalkaşendî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. Ṣubḥu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Yüzük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/56. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Nüveyrî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütüb, 2002.
Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1999.
Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzzüddîn Aybeg b. Abdillâh. Neksü’l-himyân fî nüketi’l-ʿumyân. nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
Seʿâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. eş-Şekvâ ve’l-ʿitâb ve mâ vakaʿa beyne’l-ḫillân ve’l-eṣḥâb. thk. İlhâm Abdülfettâh el-Müftî. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekāfe ve’l-Fünûn, 2000.
Seʿâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. S̱imârü’l-ḳulûb fi’l-muḍâf ve’l-mensûb. Kâhire: Dâru’l-Meʿârif, ts.
Seʿâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. et-Tems̱îl ve’l-muḥâḍara. thk. Abdulfettâh Muhhamed el-Hulv. Kahire: Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1981.
Serrâc, Ebû Muhammed Caʿfer b. Ahmed b. el-Hüseyn. Meṣâriʿu’l-ʿuşşâḳ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekîr b. Muhammed. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-lüġaviyyîn ve’n-nüḥât. thk. Muhammed Ebü Fazl İbrâhim. 2. Cilt. Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. Ivazullah - Abdülmuhsin b. İbrâhim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1994.
Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîḫü’ṭ-Ṭaberî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967.
Tenûhî, Ebû Ali el-Muhassin b. Ali b. Muhammed el-Kādî. el-Ferec baʿde’ş-şidde. thk. Abbûd eş-Şâlcî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
Tevhîdî, Ebû Hayyân Ali b. Muhammed b. Abbas el-Endelusî. el-Beṣâʾir ve’ẓ-ẓeḫâʾir. thk. Vedâd el-Kādî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1988.
Tevhîdî, Ebû Hayyân Ali b. Muhammed b. Abbas el-Endelusî. el-İmtâʿ ve’l-müʾânese. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, 2003.
Veşşâ, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Ahmed b. İshâk b. Yahyâ. eẓ-Ẓarf ve’ẓ-ẓurefâʾ. thk. Kemal Mustafa. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1953.
Yûsî, Ebû Ali Nûruddîn el-Hasen b. Mesʿûd b. Muhammed. Zehrü’l-ekem fi’l-ems̱âl ve’l-ḥikem. thk. Muhammed Haccî. 3 Cilt. Mağrib: Dâru’s-Sekāfe ve ed-Dâru’l-Beyzâ, 1981.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâġa. thk. Mu-hammed Bâsil Uyûnüssûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Rebîʿü'l-ebrâr. 5 Cilt. Bey-rut: Müessesetü’l-Aʿlemî, 1991.