Nasreddin Hoca Fıkralarının Klasik Arap Mizahı Kaynaklarındaki İzdüşümleri Üzerine Değerlendirmeler

Hicri II. yüzyıldan başlayıp X. yüzyıla kadar geçen bir sürede, Müslüman kültür ve medeniyetine mensup unsurlar Doğu’ya ve Batı’ya uzanan geniş bir coğrafyada Arap edebiyatının mizah branşında sayısız hikâye üretmiştir. Bu anlatılar özellikle birbirini izleyen müstensihler ya da derleyiciler tarafından zaman zaman kasıtlı olarak dönüşüme uğratılmıştır. Anadolu havzasında Nasreddin Hoca fıkraları olarak bilinen rivayet külliyatının hatırı sayılır bir bölümünün konu, kurgu ve mizahi vurgu bakımındanArapça orijinli mizahi anlatılarla büyük ölçüde benzeşmesi hatta bazı örneklerde tamamen örtüşmesi bu makalenin yazılmasını gerektirmiştir. Burada değerlendirmeye konu edilen 20 adet örnek fıkra, Arapça eşdeğerleri ile birlikte, Nasreddin Hoca fıkralarının oluşum, gelişim ve dönüşüm süreçleri hakkında bize yeterli bir fikir verebilecek düzeydedir.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Arap Edebiyatı, Mizah, Nasreddin Hoca, Fıkra

The Effects Of Classical Arbic Humor Sources On Nasraddin Hodja Jokes

During the beginning of the 2nd century of hijra till the 10th century the elements regarding to Muslim culture and civilization had produced a lot of stories in the sphere of Arabian literature humor in a wide geographical area spread from East to West. These narratives have been changed and deformated from time to time by the consecutive followers or compilers. That matter that a huge amount of literal collection about Nasreddin Hodja regarding to its subject, fantastic origin and humorous emphasise had been in accord with Arabic humour (mizah) in some stories, even been resemble each other’s, that all have been a reason of why the present article is written about. The following examples of 20 anecdotes which are analysed here with their Arabic critical of point of view could give enough idea about the processes of formation, progression and transformation of Nasreddin Hodja to our’s.

Keywords:

Classical Arabic Literature, Humour, Anecdote, Nasraddin Hodja,

PDF

___

el-Âbî, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyin, Nesrü’d-dür fi’l-muhâdarât (I-VII), thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz, Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 2004.
Aslan, Ferhat, Sanal Kültür Ortamında Güncellenen Nasreddin Hoca Fık-raları, Turkish Stu-dies, c.6/4, 2011, s.39-60.
el-Beyhakî, Muhammed b. İbrâhîm, el-Mehâsin ve’l-mesâvi’, haz. Friedrich Schwally, Leipzig, 1902. Boratav, Pertev Naili, Nasreddin Hoca, Kırmızı Yayınları, İstanbul, 2006.
el-Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr, el-Buhalâ (I-II), Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, thk. Ahmed el-‘Avâmirî, Ali el-Cârim, Beyrut, 2001.
------------- el-Mehâsin ve’l-ezdâd, Mektebetü’l-Hâncî, 2. Baskı, Mısır, 1994.
------------- el-Beyân ve’t-Tebyîn (I-II; 4 Cüz), thk. ‘Abdüsselâm Hârûn, Mekte-betu’l-Hâncî, 4. Baskı, Mısır, 1975.
Ekici, Metin, Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme, Millî Folklor, Sayı: 79, Kış-2008, s.70-77.
el-Husrî, el-Kayrevânî, Cem‘ül-cevâhir fi'l-mülah ve'n-nevâdir, thk. Ali Mu-hammed el-Bicâvî, Dârü'l-cîl, Beyrut, 1987.
------------- Zehrü’l-âdâb ve semerü’l-elbâb (I-II), thk. Yûsuf Ali Tavîl, Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1997.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Nasreddin Hoca, İstanbul, 1961.
Görkem, İsmail, Nasreddin Hoca Olgusunun Algılanması ve Anlamlandı-rılması Üzerine, Türkbilig, Sayı: 23, 2012.
İbn ‘Abdi Rabbih, el-‘Ikdü’l-ferîd (I-IX), thk. Müfîd Muhammed Kumeyha, Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1983.
İbn ‘Abdilber, Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis, thk. Muhammed Mürsî el-Hûlî, Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2. Baskı, Beyrut, 1981.
İbn ‘Âsım, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. ‘Âsım el-Ğırnâtî, Hadâi-ku’l-ezâhir fî müstehsini’l-ecvibe ve’l-müdhikât ve’l-hikem ve’l-emsâl ve’l-hikâyât ve’n-nevâdir, Dârü’l-kütübi ve’l-vesâikı’l kavmiyye, thk. Ebû Hemmâm Abdül-latif Abdülhalim, Kahire, 2014.
İbn Ebî ‘Avn, el-Ecvibetü’l-müskite, thk. Muhammed ‘Abdülkâdir Ahmed, Matâbi‘u'n-nâşiri'l-‘Arabî, Kahire, 1983.
İbn Hamdûn, et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye (I-X), Dârü Sâdır, nşr. İhsân ‘Abbâs, Bekr ‘Abbâs, 1. Baskı, Beyrut, 1996.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, Ahbârü’l-hamkâ ve’l-muğaffelîn, şerh: Abdülemîr Mehennâ, Dârü’l-fikri’l-Lübnânî, 1. Baskı, Beyrut, 1990.
------------- Ahbârü'z-zırâf ve'l-mütemâcinîn, nşr. İrfân Muhammed Hammûr, Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 2006.
------------- Kitâbü’l-ezkiyâ, Mektebetü’l-Ğazzâlî, y.y., t.y.
el-İsfehânî, Ebü’l-Ferec, Kitâbü’l-Eğânî (I-XXIV), thk. Semîr Câbir, Dârü’l-fikr, 2. Baskı, Beyrut, t.y.
el-İsfehânî, Râgıb, Muhâdarâtü'l-üdebâ (I-V), nşr. Riyâd Abdulhamîd Murâd, Dârü Sâdir, 1.Baskı, Beyrut, 2004.
Kaya, Doğan; Nasrettin Hoca saf birisi miydi? “Nasreddin Hoca 800 Ya-şında” adlı sempozyumda (İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul, 24-25 Ekim 2008) sunulan bildiri.
el-Meydânî, Mecma‘ü’l-emsâl (I-II), nşr. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdül-hamîd, Mektebetü’s-sünneti’l- Muhammediyye, 1955.
Özdemir, Nebi, Sanal Kültür Ortamında Nasreddin Hoca, 21. Yüzyılı Nas-reddin Hoca ile Anlamak, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2009.
Rozenthal, Franz, Erken İslam’da Mizah (Humour in Early Islam/Çev.: Ah-met Arslan), İris Yayıncılık, I. Baskı, İstanbul, 1997.
Şener Şahin, Klasik Arap Edebiyatında Sofra Mizahı (Tipler ve Temalar), Emin Yayınları, 1. Baskı, Bursa, 2011.
Tan, Nail, Günümüzde Yaratılan Nasreddin Hoca Fıkraları, Derlemeler-Makaleler: 4 Halk Gülmecesi (Mizahı) Halk Tiyatrosu, Ankara, 2007.
Tecer, Ahmet Kudsi, İslam Ansiklopedisi.
et-Tevhîdî, Ebû Hayyân, el-Besâir ve'z-zehâir (I-IX), thk. Vedâd el-Kâdî, Dârü Sâdir, 1. Baskı, Beyrut, 1988.
Tokmakçıoğlu, Erdoğan, Bütün Yönleriyle Nasreddin Hoca, Geçit Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul, 2004.
Türkiye Turizm ve Otomobil Kurumu Belleteni, Sayı:53/332, Mayıs-Haziran, 1976.
ez-Zemahşerî, Rebî‘ü’l-ebrâr ve füsûsu'l-ahbâr (I-V), Müessesetü’l-A‘lemî, Beyrut, 1991.