İtham ve Gerçeklik Arasında Kesbî Nübüvvet İddiaları

Peygamberliğin verilişinin Allah Teâlâ’nın iradesine bağlı olmasında İslâm mezhepleri-nin ortak kabulüne rağmen, İslâm düşüncesinin satır aralarında rastlanabilen “peygam-berliğin belirli bir gayret ve mücâhede sonucunda elde edildiği”ni ifade eden nübüvvetin kesbîliği nazariyesi, nübüvvet bahisleri içerisinde merkezî bir yer tutmaktan ziyade tâli bir tartışma konusudur. Konuyla ilgili tespit ve iddia içeren kayıtların kısa ve yer yer bağlamdan kopuk pasajlar şeklinde olması, bunun yanı sıra şahıs ve akımların ortaya koyduğu eserlerin yeterli tetkikinin gerçekleştirilmeyerek ikincil kaynaklara yani iddia-yı ortaya koyan eserlere dayalı okuma yapılması, bağlamından uzak değerlendirmelere sebebiyet vermiştir. Kaynaklarda şahıs ve akımların düşüncelerinde nübüvvetin kesbîli-ğine yönelik ipuçları bulunmakla birlikte, kavramların hangi bağlamda tartışıldığı ve şahısların hangi gayeyi güttüğü tespit edildiğinde, meselenin alışılagelen toptancı anla-yıştan daha farklı bir sonuca evrildiği görülmüştür. İşte elinizdeki bu kısa çalışma, kav-ramsal ve bağlamsal zemin olmak üzere iki kısımda konuyu inceleyerek, klasik ve mo-dern kaynaklarda kendilerine nübüvvetin kazanılan bir makam olduğu görüşü nispet edilen Abbâd b. Süleymân, İbn Meserre, İhvân-ı Safâ ve İbn Sebʻîn’e yönelik kayıtların doğruluk ve geçerliliğini tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

peygamberlik, nübüvvet, risalet, nebi, resul, kesb, vehb

Just Allegation or Reality? Claims of “Acquired” Prophet-hood

Despite the common acceptance among Islamic sects that the giving of prophethood depends on the will of Allah, a theory of acquired prophethood comes to light between the lines of Islamic thought which states that "Prophethood is achieved as a result of a specific effort and struggle". This theory is holding a position of a secondary topic of discussion rather than a central place in the subject of prophethood. Since the records containing determinations and claims on the subject are short and sometimes disconnected from the context, examinations of the works of individuals and religious movements are insufficient and references from the secondary sources rather than original ones, have led to evaluations far from the context of the subject. Even if there are some clues about the idea of acquired prophethood in the sources, when the context of the concepts and meanings intended by them are discussed, it is seen that the issue turns out to be different from the usual generalist approaches. . In the classical and modern sources, Abbād b. Sulaymān, Ibn Masarra, Ikhwān as-Safā and Ibn Sab‘īn are claimed to hold the idea that the prophethood is an acquired authority. This study aims to discuss the accuracy and validity of these records on conceptual and contextual grounds.

Keywords:

Prophethood, Nubuwwah, Risala, Messenger, Wahb, Qasb,

PDF

___

Aydınlı, Yaşar. “Fârâbî’nin Nübüvvet Öğretisi”. İslâmî Araştırmalar 2/8 (Ağustos 1988), 35-49.
Barlak, Muzaffer. “Peygamberlikte Vehbîlik ve Kesbîlik”. Sistematik Kelam. ed. Mehmet Evkuran. 259-275. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları (BİLAY), 2019.
Bayram, İbrahim. “İslâm Düşüncesinde Nübüvvetin Vehbîliği-Kesbîliği Mesele-si”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Tokat İlmiyat Dergisi = Tokat Journal of Ilmiyat] 3/1 (2015), 169-197.
Bozyiğit, Ahmet. Endülüslü Bir Filozof İbn Meserre. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsun-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999), 55-90.
Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Alî b. İsmâîl. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-muṣallîn. nşr. Hellmut Ritter. 2 Cilt (bir arada). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. el-Medînetü’l-fâżıla (Tanrı Âlem İn-san), nşr. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. es-Siyâsetü’l-medeniyye veya Mebâdi’ül-mevcûdât. çev. Mehmet S. Aydın – Abdülkadir Şener – M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Tehâfütü’l-felâsife. nşr. Süleymân Dünyâ. Kahire: Dâru’l-Maʻârif, 6. Basım, ts.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Meʻâlimü’s-Sünen. nşr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 4 Cilt. Halep: Matbaʻatü’l-İlmiyye, 1934.
Himyerî, Ebû Saʻîd Neşvân b. Saʻîd. el-Ḥûru’l-ʻîn. nşr. Kemâl Mustafâ. Beyrut: Dâru Âzâl, 1985.
İbn Arafe, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed et-Tûnisî. Tefsîru İbn ʻArafe. nşr. Celâl el-Esyûtî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan. Mücerredü’l-maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasen el-Eş‘arî. nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Hacer. Lisânü’l-Mîzân. nşr. Abül-fettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-niḥal (Dinler ve Mezhepler Tarihi). çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maʻârif, 1988.
İbn Meserre, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Risâletü’l-İ‘tibâr (et-Tebṣira) (Nuṣûṣun mine’t-türâs̱i’ṣ-Ṣûfî, el-Ġarbü’l-İslâmî içinde). nşr. Muhammed el-Adlûnî el-İdrîsî. 55-67. Mağrib: Dâru’s-Sekāfe, 2008.
İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed. Kitâbü’l-Mecmû‘ fi’l-Muḥîṭ bi’t-teklîf. nşr. Jan Peters vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1999.
İbn Sebʻîn, Ebû Muhammed Abdülhak b. İbrâhîm el-Mürsî. Büddü’l-ʻârif. nşr. Corc Ketture. Beyrut: Dâru’l-Endelüs – Dâru’l-Kindî, 1978).
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdillâh b. Alî. el-Mebdeʻ ve’l-Meʻâd. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Müessese-i Mütâlâʻât-ı İslâmî Danişgâh-ı McGill Şuʻbe-i Tah-ran, 1363hş.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdillâh b. Alî. Kitâbu’ş-Şifâ (Metafizik). çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Der’ü teʻârüżi’l-ʻaḳl ve’n-naḳl. nşr. Muhammed Reşâd Sâlim. 11 Cilt. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1991.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Şerḥu’l-‘Aḳīdeti’l-İṣfahâniyye. nşr. Saʻîd b. Nasr b. Muhammed. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Min-hâcü’s-sünneti’n-nebeviyye. nşr. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muḥammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1986.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. el-Cevâbü’ṣ-ṣaḥîḥ limen beddele dîne’l-Mesîḥ. nşr. Alî b. Hasan - Abdülazîz b. İbrâhîm - Hamdân b. Muhammed. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme es-Suʻûdiyye, 1999.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî. Fütüḥât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem De-mirli. 18 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. el-Münye ve’l-emel. der. Ahmed b. Yahyâ el-Murtazâ. nşr. İsâmüddîn Muhammed Alî. İskenderiye: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyye, 1985.
Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-‘adl. nşr. Mahmud el-Hudayrî vd. 16 Cilt. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, 1965.
Karadaş, Cağfer. İbn Arabi’nin İtikadî Görüşleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
Kazvînî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Müfîdü’l-ʻulûm ve mübîdü’l-hümûm. nşr. Muhammed Abdülkādir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Kılavuz, Ahmet Saim. “Peygamberlik ve Vahiy Müessesi”. Kutlu Doğum Haftası II. 25-50. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
Kılavuz, Ulvi Murat. “İbn Hazm’da Nübüvvet Tasavvuru”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2015), 1-31.
Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
Mânkdîm Şeşdîv. Tâ‘lîḳ alâ Şerḥi’l-Uṣûli’l-ḫamse (Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse adıyla Kādî Abdülcebbâr’a izafetle). nşr. Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1965.
Mansûr-Billâh, Abdullah b. Hamza b. Süleymân el-Hasenî ez-Zeydî. Mesâ’ilü’l-müteferriḳa (Mecmûʻu resâʻili’l-İmâm el-Manṣûr-Billâh Abdullah b. Ḥamza içinde). nşr. Abdüsselâm b. Hamza el-Vecîh. 2 Cilt: 1/321-336. Amman: Mü’essesetü’l-İmâm Zeyd b. Alî es-Sekāfiyye, 2002.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed. en-Nüket vel-ʻuyûn. nşr. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Mehdî-Lidînillâh, Hüseyin b. Kāsım el-İyânî. Şevâhidü’ṣ-ṣanʻ ve’l-edilletü ʻalâ vaḥdâniyyetillâhi ve rubûbiyyetihî (Mecmûʻu kütübi ve resâ’ili’l-İmâmi’l-Meḥdî Lidînillâh Ḥüseyin b. Ḳāsım el-‘İyânî içinde). nşr. İbrâhîm b. Yahyâ ed-Dersî. 87-153. Sanʻa: Merkezü Ehli’l-Beyt, 2004.
İbnü’l-Murtazâ, Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ. Kitâbü’l-Ḳalâ’id fî taṣḥîḥi’l-‘akā’id. nşr. Albert Nasrî Nâdir. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1985.
Namlı, Abdullah. “Nübüvvet Müessesesi ve Muarızların İleri Sürdüğü Bazı İtiraz-lar”, Tasavvur 4/2 (Aralık 2018), 470-504.
Peker, Hidayet. “Fârâbî ve İbn Sina’nın Felsefelerinde Vahtin Kavramsal Muhte-vası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008), 157-176.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 33 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Resâ’ilü İḫvâni’ṣ-Ṣafâ ve ḫullâni’l-vefâ’. nşr. Ârif Tâmir. 5 Cilt. Beyrut-Paris: Menşûrât-ü Uveydât, 1995.
Safedî, Ebü’s-Safâ Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. Ahmed el-Arnâʻût - Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
Seksekî, Ebü’l-Fazl Abbâs b. Mansûr. el-Burhân fî maʻrifeti ʻaḳā’idi ehli’l-edyân. nşr. Bessâm Alî Selâme el-Amûş. Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1996.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. nşr. Emir Alî Mehnâ - Alî Hasan Fa‘ûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
Şerḥu’l-‘Ahd (Resâ’ilü İbn Sebʻîn içinde). nşr. Abdurrahman Bedevî. 45-129. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriye, 1956.
Türker, Ömer. “İslam Felsefesinde Nübüvvet Teorileri”. Sabah Ülkesi 52 (Tem-muz 2017), 24-29.
Yaltkaya, Şerafeddin. “İbn Sebʻîn Kimdir?”. İbn Sebʻîn Sicilya Cevapları. 17-24. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
Yaltkaya, Şerafeddin. “Mu‘tezile ve Ḥüsn ve Ḳubḥ”. Dâru’l-Fünûn İlâhiyyât Fakül-tesi Mecmû‘ası 1/2 (1926), 100-116.
Yavuz, Salih Sabri. İslâm Düşüncesinde Nübüvvet. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
Yemenî, Ebû Muhammed. Aḳāʻidü’s̱-s̱elâs̱ ve sebʻîn fırḳa. nşr. Muḥammed b. Abdil-lah el-Gâmidî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hıkem, 2001.
Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî naḳdi’r-ricâl. nşr. Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1963.
Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. nşr. Şuayb el-Arna’ût - İbrâhim ez-Zeybek. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.