Anadolu’daki Nakşî Şairlerin Mes̱nevî’ye İlgisi

Öz: Anadolu’nun tasavvufî hayatına en fazla etkisi olduğu düşünülen yollardan biri olan Nakşibendîlik ve Mevlevîliğin piri Mevlânâ’nın Mes̱nevî isimli şaheseri, bu çalışmayla ortak bir paydada buluşturulmuştur. 15. yüzyılda Anadolu’ya Nakşîliği getiren Abdullah İlâhî’yle halifeleri Emîr Buhârî ve Âbid Çelebi’nin başlangıçta Mes̱nevî’ye olan ilgi ve alakaları bilin-mektedir. Yine aynı yüzyılda bu ilgi ve alaka, şair Sürûrî’yle birlikte edebî yakınlaşmayı beraberinde getirmiştir. Bu ilişki, sonraki yüzyıllarda da kesilmeden devam etmiş ve gü-nümüze dek ulaşmıştır. Bu makalede, özellikle şair olan Nakşîlerin Mes̱nevî’ye ilgisi irde-lenmek istenmiş; şiiri olmayan müellif Nakşîler ve edip olmayan Nakşî şahsiyetler, muh-tevaya dâhil edilmemiştir. Çalışmada öncelikle, Mes̱nevî’nin kültür ve ilim hayatımızdaki yeri ve önemi, Mes̱nevî’ye olan ilgi ve Mesnevîhanlık müessesesinden bahsedilmiştir. Sonra, Nakşîlerin hangi sebeplerle Mes̱nevî’yle yakınlık kurduğu ya da kurmuş olabileceği belirtilmiş, ardından Mes̱nevî’yle alakası tespit edilen 12 Nakşî şairin hayatı hakkında kısaca bilgiler verilip Mes̱nevî’yle olan ilişkilerinden söz edilmeye çalışılmıştır. Son kısımda da Nakşî şairler ile Mes̱nevî ilişkisindeki tarafların birbirlerine etkilerinden söz edilmiş; Nakşî şairler ile Mes̱nevî arasındaki ilişkiye dair tespitler sunulmuştur. Ayrıca bu makale-nin, tasavvuf tarihi araştırmalarının konularından olan tarikatlar arasındaki ilişkilere, kaynaklık ve örneklik edeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türk İslam Edebiyatı, Tasavvuf, Nakşî Şairler, Mevlânâ, Mes̱nevî.

The Interest of Naqshbandī Poets in Anatolia to Mathnawī

Abstract: One of the ways thought to have the greatest impact on the sufi life of Anatolia, the Naqshbandī and the founder of Mawlawīsm, Mawlānā’s masterpiece named Mathnawī, has been brought together on common ground with this study. It is known that ʿAbdallāh Ilāhī, who brought Naqshism to Anatolia in the 15th century, and his caliphs Emîr (Amīr) Bukhārī and Âbid (ʿĀbid) Çelebi were initially interested in Mathnawī. In the same century, this interest brought literary rapprochement with the poet Surūrī. This relationship continued uninterrupted in the following centuries and has survived to the present day. In this article, it was aimed to examine the relationship of the Naqshbandī, who were especially poets, with the Mathnawī; Naqshbandī authors who do not have poetry and Naqshbandī persons who do not have poetry are not included in the content. In the study, first of all, the place and importance of Mathnawī in our cultural and scientific life, and the interest in Mathnawī and Mathnawīhanism are mentioned. Then, it is stated why the Naqshism became close to the Mathnawī. And brief information is given about the life of 12 Naqshi poets whose relations with Mathnawī were determined. In the last part, the importance of Persian in the relationship between Naqshi poets and Mathnawī has been emphasized. Finally, determinations about the relationship between Naqshi poets and Mathnawi are presented. In addition, this article is thought to be a source and an example for the relations between sects, which is one of the subjects of Sufi history studies.

Keywords:

Turkish Islamic Literature, Ṣūfism, Naqshī Poets, Mawlānā, Mathnawī.,

PDF

___

Aydemir, Emrah - Özer, Fatih. Eslaf. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64564,eslafpdf.pdf?0
Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen, 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1971.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
Ceyhan, Semih. “Mesnevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/325-334. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Çiftçi, Ömer. Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0
Demirel, Şener. “Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Şerhleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/10 (2007), 469-504.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Yayınevi, 1984.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1983.
Güleç, İsmail. Türk Edebiyatında Mesnevi Tercüme ve Şerhleri. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008.
Güllüce, Hüseyin. “Mesnevî Mesnevîhanlık ve Dârülmesnevîler”. Marife, 7/3 (Kış 2007), 287-304.
Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 4 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1969.
İnce, Adnan. Tezkiretü’ş-şuarâ. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0
Kadıoğlu, İdris. Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0
Kemikli, Bilal. “Mesnevi ve Türk İrfanı: Mesnevihanlık Geleneği”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2007), 1-20.
Kemikli, Bilal. “Mesnevi ve Türk İrfanı: Mesnevîhanlık Geleneği Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri. ed. Mahmut Erol Kılıç - Celil Güngör - Mustafa Çiçekler. İstanbul: Motto Project, 2010.
Kemikli, Bilal. “Üsküdar’da Bir Mesnevihan Ali Behçet Efendi ve Muhiti”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V. ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2008.
Kılıç, Filiz. Meşâ’irü’ş-şu’arâ. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
Onay, Ahmet Talat. Çankırı Şairleri. haz. İbrahim Akyol. Çankırı: Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi, 2018.
Tosun, Necdet. “Mevlânâ ve Mevlevîliğin Nakşbendî Kültüründeki İzleri”. Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri. ed. Mahmut Erol Kılıç - Celil Güngör - Mustafa Çiçekler. İstanbul: Motto Project, 2010), 940-942.
Yücer, Hür Mahmut. “İstanbul’da Mesnevîhanlık Geleneği ve Mesnevîhaneler”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. 5/257-261. İstanbul: İBB Kültür A.Ş, 2015.
Zübeyiroğlu, Ruhsâr. Mecmû‘atü’t-Terâcim Mehmed Tevfîk Efendi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.