11 Eylül’den Arap Baharı’na Türkiye’nin Ortadoğu Politikası

Tarihsel olarak çatışmaların en sık yaşandığı bölgelerden biri olan Ortadoğu, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte mevcut çatışmaların daha da şiddetlendiği bir bölge olmuştur. Türkiye gerek siyasi- kültürel kimliği, gerekse tarihsel misyonu nedeniyle Ortadoğu güvenliği üzerinde etkili konumda olan önemli ülkelerden birisidir. 11 Eylül 2001’de ABD’ye düzenlenen saldırılarla başlayan dönemde Ortadoğu’da yeniden şekillenen bölgesel dengeler diğer ülkeler gibi Türkiye için de önemli sonuçlar doğurmuş, Türkiye’nin bölge istikrarına katkı sağlama potansiyeli üzerinde önemli etkilere yol açmıştır. Bu çalışma 11 Eylül 2001’de başlayarak Arap Baharı’nın başlamasına kadar geçen dönemde Türkiye’nin Ortadoğu’daki istikrara katkı sağlama potansiyelini Türkiye’nin geleneksel dış politika prensipleri çerçevesinde incelemektedir. Ortadoğu’nun istikrarı üzerinde bu dönemde en fazla etkili olan Irak, İran, Filistin-İsrail sorunu ve Lübnan olaylarının bölge istikrarına yönelttikleri tehditler Türkiye’nin bu sorunların çözümüne katkı sağlama potansiyeli perspektifinden analiz edilmektedir.

From September 11 to the Arab Spring Turkey’s the Middle East Policy

The end of the Cold War caused already existing conflicts in the Middle East to become more intense. Turkey has been one of the countries which have a substantial influence on the Middle East’s security. In the period which started with attacks on the US on September 11, 2001, regional balance in the Middle East was restructured and Turkey’s potential for contributing to regional stability was affected by those incidents. This study, within the scope of Turkey’s foreign policy principles, focuses on Turkey’s potential for contributing the stability in the Middle East in the period which started on September 11, 2001, and came to an end with the emergence of the Arab Spring. The most important issues related to the stability of the Middle East within this period, namely Iraq, Iran, Palestine-Israeli conflict, and events in Lebanon, are analyzed from the perspective of the threats they posed to the regional stability by taking into consideration Turkey’s potential for contributing to bringing an end those problems.

___

  • Aarts, P. ve Duijne, J. v. (2009). Saudi Arabia after US-Iranian Detente: Left in the Lurch? Middle East Policy, 16 (3), 64-78.
  • ABD-Suudi Arabistan İlişkileri ve Cheney’nin Ziyareti. (2007, 15 Mayıs). Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/strateji/6518436.asp?gid=202 (Erişim tarihi: 7.06.2020).
  • Agreement Between the United States of America and the Republic of Iraq. (2008, 17 Kasım). Homeland Security Digital Library. https://www.hsdl.org/?abstract&did=233424 (Erişim tarihi: 17.05.2020).
  • Alshayji, A. K. (2002). Mutual Realities, Perceptions, and Impediments between the GCC States and Iran. L. G. Potter and G. G. Sick (Eds.), Security in the Persian Gulf: Origins, Obstacles and the Search for Consensus (s.217-237) içinde. New York: Palgrave.
  • Ambargoya tam katıldık. (1990, 8 Ağustos). Milliyet. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/3ojqvYerCYSKd4Gcp9sXKA_x3D__ x3D__ (Erişim tarihi: 16.06.2020).
  • Ankara: İsrail’in Filistin’e Yönelik Operasyonu. (2006, 3 Ekim). Haberler.com. https://www.haberler.com/ankara-israil-in-filistin-e-yonelik-operasyonu-haberi/ (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Ankara: ‘Macera yok’. (1990, 4 Ağustos). Milliyet. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/tO_x2B_nWwfKnuK6bDJIl9S47Q_x3 D__x3D_ (Erişim tarihi: 16.06.2020).
  • Arı, T. (2004). Türkiye, Irak ve ABD: Soğuk Savaş Sonrası Basra Körfezinde Yeni Parametreler. İ. Bal (Ed.), 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası (s. 441-461) içinde. Ankara: Nobel Yayınları.
  • Armaoğlu, F. (1994a). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1990 (Cilt I: 1914-1980), 10. Baskı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Armaoğlu, F. (1994b). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1990 (Cilt II: 1980-1990), 4. Baskı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Aydın, M. ve Aras, D. (2004). Ortadoğu’da Ekonomik İlişkilerin Siyasi Çerçevesi; Türkiye’nin İran, Irak ve Suriye ile Bağlantıları. Uluslararası İlişkiler, 1 (2), 103-128.
  • Aykan, M. B. (1994). Türkiye’nin Basra Körfezi Güvenliği Politikası: 1979-1988. ODTÜ Gelişme Dergisi, 21 (1), 23-59.
  • Aykan, M. B. (1996). Turkish Perspectives on Turkish-US Relations Concerning Persian Gulf Security in the Post-Cold War Era: 1989-1995. The Middle East Journal, 50 (3), 344-358.
  • Aykan, M. B. (1998). Türkiye’nin Kuveyt Krizi (1990-91) Politikası: 1998 Yılından Geriye Dönük bir Yeniden Değerlendirme. Ankara: Dış Politika Enstitüsü.
  • Aykan, M. B. (1999). Turkey-US-Israel Triangle: Continuity, Change and Implications for Turkey’s Post-Cold War Middle East Policy. Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, 22 (4), 1-31.
  • Aykan, M. B. (2007). A Retrospective Analysis of Turkey-United States Relations in the Wake of the US War in Iraq in March 2003. N. Ateşoğlu Güney (Ed.), Contentious Issues of Security and the Future of Turkey (s.51-69) içinde. Aldershot: Ashgate Publishing.
  • Barzani, Türk temsilci ile görüşecek. (2008, 28 Nisan). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/barzani-turk-temsilci-ile-gorusecek-8803735 (Erişim tarihi: 18.06.2020).
  • Bila, F. (2007, 3 Ekim). Fırtınalı günlerin komutanı konuştu -3. haber7com. http://www.haber7.com/haber/20071003/Ozkok-Cuval-olayi-asla-unutulmaz.php (Erişim tarihi: 3.06.2020).
  • BM Güvenlik Konseyi’nin Lübnan’daki Çatışmalara ilişkin Olarak Kabul Ettiği 1701 Sayılı Karar hk. (2006, 12 Ağustos). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/no_125---12-agustos-2006_-bm-guvenlik-konseyi_nin- lubnan_daki-catismalara-iliskin-olarak-kabul-ettigi-1701-sayili-karar-hk_.tr.mfa (Erişim tarihi: 12.07.2020)
  • Briefing Security Council, US Secretary of State Powell Presents Evidence of Iraq’s Failure to Disarm. (2003, 5 Şubat). UN Press Release SC/7658. https://www.un.org/press/en/2003/sc7658.doc.htm (Erişim tarihi: 17.07.2020)
  • Bugün Lübnan’aysa yarın sana saldırılır. (2006, 4 Ağustos). Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com.tr/arsiv/2006/agustos/04/p01.html ( 2.08.2020).
  • Bush’s ‘evil axis’ comment stirs critics. (2002, 2 Şubat). BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1796034.stm (Erişim tarihi: 17.07.2020).
  • Cengiz, F.T. ve Aynagöz Çakmak, Ö. (2020). Ortadoğu' da Yaşanan Rejim Değişikliklerinin Türkiye ve Dünya Ekonomisine Yansımaları. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), 1-19.
  • Cleveland, W. L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi. (Çev.M. Harmancı). İstanbul: Agora Kitaplığı.
  • Çelik, Y. (1999). Contemporary Turkish Foreign Policy. Westport: Praeger.
  • Davutoğlu, A. (2008). Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, 24. Baskı. İstanbul: Küre Yayınları.
  • Davutoğlu İran’ın nükleer düğümüne el atıyor. (2009, 20 Kasım). Radikal. http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=965315 &Date=11.01.2010&CategoryID=100 (Erişim tarihi: 11.06.2020).
  • Dobbins, J. F., Laipson, E., Cobban, H., ve Lawrance, J. K. (2009). US Withdrawal From Iraq: What Are The Regional Implications? Middle East Policy, 16 (3), 1-34.
  • Duman, L. (2011). Ortak Çıkarlar, Farklı Öncelikler: 2001-2008 Döneminde Türkiye, ABD ve İsrail Lobisinin İsrail-Filistin Sorununa Yaklaşımları. Akademik Orta Doğu, 5 (2), 155- 180.
  • Duman, L. (2020). Israeli-Turkish Rapprochement in the 1990s: Why an Alliance. Analytical Politics, 1 (2), 20-39.
  • Dursunoğlu, A. (2007, 14 Şubat). Hamas’ın stratejik vizyonu, yeni siyasi dili ve Mekke Anlaşması. Yakın Doğu Haber. http://www.ydh.com.tr/YD220_hamasin-stratejik- vizyonu-yeni-siyasi-dili-ve-mekke-anlasmasi.html (Erişim tarihi: 25.06.2020).
  • Erdoğan: ‘Biz onurumuzla kimseyi oynatmayız’. (2009, 30 Ocak). Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/erdogan-biz-onurumuzla-kimseyi-oynatmayiz- 1053585 (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Erdoğan: Bu savaşın galibi olmayacak. (2006, 4 Ağustos). Yeni Şafak. Erişim adresi https://www.yenisafak.com/arsiv/2006/agustos/03/10936.html (Erişim tarihi:12.06.2020).
  • Erdoğan Bugün Bağdat’a Gidiyor. (2008, 10 Temmuz). SonDakika. https://www.sondakika.com/haber/haber-erdogan-bugun-bagdat-a-gidiyor/ (Erişim tarihi: 19.06.2020).
  • Erdoğan, haftaya Barzani ile görüşecek. (2008, 24 Haziran). Dünya Bülteni. https://www.dunyabulteni.net/arsiv/erdogan-haftaya-barzani-ile-gorusecek-h45609.html (Erişim tarihi: 19.06.2020).
  • Gazze ablukası insanlık suçu. (2009, 17 Eylül). Evrensel. https://www.evrensel.net/haber/199025/gazze-ablukasi-insanlik-sucu (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Gönlübol, M. ve diğerleri (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995) (9. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
  • Gül, İstanbul’da ağırladığı Ahmedinecad’ı uyard. (2008, 16 Ağustos). Radikal. http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=HaberDetay&ArticleID=893837&Date=1 6.08.2008&CategoryID=98 (Erişim tarihi: 14.06.2020).
  • Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası, 1774-2000. (Çev. P. Demir). İstanbul: Mozaik.
  • Hamas Heyetinin Ziyareti hk. (2006, 16 Şubat). Türkiye Cumhuriyet Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/no_25---16-subat-2006_-hamas-heyetinin-ziyareti-hk_.tr.mfa (Erişim tarihi: 12.07.2020).
  • Hamas Lideri Rantisi ́nin Öldürülmesi Hk. (2004, 18 Nisan). Türkiye Cumhuriyet Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/no_62--_18-nisan_-2004__hamas-lideri-rantisi_nin- oldurulmesi-hk_.tr.mfa (Erişim tarihi: 12.07.2020).
  • Hamas ‘zafer’ ilan etti. (2009, 20 Ocak). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/hamas- zafer-ilan-etti-10810977 (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Işık Maden, S. ve Aljburi, O. Q. A. (2019). Türkiye ve Irak Arasındaki Dış Ticaretin Çekim Modeli ile Analizi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 14 (1), 229-262.
  • İlk ağızdan ‘Kürdistan’. (2009, 25 Mart). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ilk- agizdan-kurdistan-11274671 (Erişim tarihi: 18.06.2020). .
  • İnat, K. (2015). Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30. Yılında Türkiye-İran Ekonomik İlişkileri. Analiz. 132.
  • İntifada ölenlerin sayısı 4 bini aştı. (2004, 14 Mayıs). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/intifada-olenlerin-sayisi-4-bini-asti-38603735 (Erişim tarihi: 19.06.2020)
  • İran BM’e sevk ediliyor. (2009, 28 Kasım). Haber3. http://www.haber3.com/iran-bme-sevk- ediliyor-528465h.htm (Erişim tarihi: 12.06.2020)
  • İran’ın nükleer silah için hiçbir nedeni yok. (2005, 19 Nisan). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/iranin-nukleer-silah-icin-hicbir-nedeni-yok- 38719703 (Erişim tarihi:18.06.2020).
  • İsrail, Hizbullah’la savaşın adını koydu: “2. Lübnan Savaşı”. (2007, 21 Mart). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/israil-hizbullahla-savasin-adini-koydu-2-lubnan- savasi-6173910 (Erişim tarihi:21.06.2020).
  • İsrail’den Filistin’e yine operasyon. (2001, 4 Nisan). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/israilden-filistine-yine-operasyon-39235699 (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • İsrail’in ‘Dökme Kurşunu’ barışı öldürdü. (2008, 28 Aralık). Radikal. http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalDetay&Date=&ArticleID=91465 0 (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Kışlalı, M. A. (2005, 1 Temmuz). İran Gerçeği. Radikal. http://www.radikal.com.tr/yazarlar/mehmet-ali-kislali/iran-gercegi-750733/ (Erişim tarihi: 28.06.2020).
  • Kibaroğlu, M. ve Çağlar, B. (2008). Implications of a Nuclear Iran for Turkey. Middle East Policy, 15 (4), 59-80.
  • Koçtürk, O. M. ve Korkmaz, S. (2010). 1950-1970 Döneminde Türkiye’de Bazı Önemli Ekonomik ve Siyasi Gelişmeler. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 45 (3), 58-73.
  • Meclis Tutanakları. (2003, 1 Mart). TBMM Tutanak Dergisi. Dönem: 22, Cilt: 6, Yasama Yılı: 1, 39.Birleşim. http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil1/bas/b039m.htm (Erişim tarihi: 3.07.2020).
  • Meclis Tutanakları. (2009, 6 Nisan). TBMM Tutanak Dergisi. 72.Birleşim. http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem23/yil3/ham/b07201h.htm (Erişim tarihi: 3.06.2020).
  • Mühürler Sökülüyor. (2005, 10 Ağustos). BBC Turkish. http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/08/050810_iranwillbreakseals.shtml (Erişim tarihi: 2.06.2020).
  • Ocaktan, M. (2007, 5 Ocak). Lübnan’da uzlaşma için Erdoğan’dan yol haritası. Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/amphtml/politika/lubnanda-uzlasma-icin-erdogandan-yol- haritasi-22990 (Erişim tarihi: 26.06.2020).
  • Oran, B. ve diğerleri (2009). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt I: 1919-1980). 15. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Oran, B. ve diğerleri (2010). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt II: 1980-2001). 12. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Oran, B. ve diğerleri (2013). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt III: 2001-2012). 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Orta Doğu Barış Süreci. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/orta-dogu-baris-sureci.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.06.2020)
  • Ortadoğu’ya barış umudu. (2007, 22 Kasım). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/ortadoguya-baris-umudu-7737147 (Erişim tarihi: 19.06.2020).
  • Palestinian rivals: Fatah & Hamas. (2007, 17 Haziran). BBC News. Erişim tarihi: http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/5016012.stm (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Pipes, D. (1997). A new axis: the emerging Turkish-Israeli entente. The National Interests, 50, 31-38.
  • President Delivers State of Union Address. (2002, 29 Ocak). The White House. https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2002/01/20020129-11.html (Erişim tarihi: 18.07.2020).
  • President Obama’s Cairo speech text. (2009, 4 Haziran). USAToday. http://www.usatoday.com/news/world/2009-06-04-Obama-text_N.htm (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Resolution 660 (1990, 2 Ağustos). United Nations Security Council. https://digitallibrary.un.org/record/94220 (Erişim tarihi: 11.07.2020).
  • Resolution 661 (1990, 6 Ağustos). United Nations Security Council. https://digitallibrary.un.org/record/94221 (Erişim tarihi: 11.07.2020).
  • Resolution 678 (1990, 29 Kasım). United Nations Security Council. https://digitallibrary.un.org/record/102245 (Erişim tarihi: 11.07.2020).
  • Resolution 1701 (2006,11 Ağustos). United Nations Security Council. https://digitallibrary.un.org/record/581053 (Erişim tarihi: 11.07.2020).
  • Riyadh Summit of March 2007. (2007, 29 Mart). MidEast Web Historical Documents. http://www.mideastweb.org/arabsummit2007.htm (Erişim tarihi: 4.06.2020).
  • Sander, O. (1996). Siyasi Tarih, 1918-1994, 5. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi.
  • Security Council Toughens Sanctions Against Iran, Adds Arms Embargo, with Unanimous Adoption of Resolution 1747. (2007, 24 Mart). UN Press Release SC/8980. https://www.un.org/press/en/2007/sc8980.doc.htm (Erişim tarihi: 17.07.2020).
  • Stansfield G., ve Anderson, L. (2009). Kurds in Iraq: The Struggle Between Baghdad and Erbil. Middle East Policy, 16 (1), 134-145.
  • Statement by the North Atlantic Council. (2001, 12 Eylül). NATO Press Releases, 124. http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm ( Erişim tarihi: 2.01.2010).
  • Statement by US Security Coordinator Lieutenant General Keith W. Dayton. (2006, 15 Mart).
  • Senate Foreign Relations Committee. https://www.foreign.senate.gov/imo/media/doc/DaytonTestimony060315.pdf (Erişim tarihi: 20.07.2020)
  • Taşdemir, F. ve Albayrak, G. (2014). Türk Dış Politikasında Bir Dış Politika Aracı Olarak Uluslararası Hukuk. Akademik Hassasiyetler, 1(2), 1-23.
  • Tekin, A. ve Williams, P. A. (2009). Turkey and EU Energy Security: The Pipeline Connection. East European Quarterly, 42 (4), 419-434.
  • Testimony of James D. Wolfensohn. (2006, 15 Mart). The Question of Palestine. https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-196013 / (Erişim tarihi: 20.06.2020)
  • The roadmap: Full text. (2003, 30 Nisan). BBC. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2989783.stm (Erişim tarihi: 19.08.2020).
  • Türk askeri Lübnan’a gidecek. (2006, 6 Eylül). BBC Turkish. http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2006/09/060905_turkey_parliament.shtml (Erişim tarihi: 23.06.2020) .
  • Türkiye-Filistin Siyasi İlişkileri. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-filistin-siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.07.2020)
  • Türkiye-Irak Ekonomik İlişkileri ve Türkiye’nin Yeniden İmar Sürecine Katkısı. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-irak-ekonomik-iliskileri- ve-turkiye_nin-yeniden-imar-surecine-katkisi.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.10.2019)
  • Türkiye-Irak Siyasi İlişkileri. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-irak-siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.08.2020).
  • Türkiye-İran Siyasi İlişkileri. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-iran_siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.08.2020).
  • Türkiye-Lübnan Siyasi İlişkileri. (t.y.). Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-lubnan-siyasi_iliskileri.tr.mfa (Erişim tarihi: 3.07.2020).
  • Türkiye Suriye ortak kabine toplantısı (2009, 14 Aralık). Haber7.com. https://www.haber7.com/siyaset/haber/444407-turkiye-suriye-ortak-kabine-toplantisi (Erişim tarihi: 12.10.2020).
  • Türkiye’den İran’a uranyum jesti. (2009, 28 Kasım). Beyaz Gazete. http://beyazgazete.com/haber/2009/11/28/turkiye-den-iran-a-uranyum-jesti-12024.html (Erişim tarihi: 12.06.2020).
  • Ulrichsen, K. C. (2009). Internal and External Security in the Arab Gulf States. Middle East Policy, 16 (2), 39-58.
  • US-Turkish Relations and the Challenges Ahead. (2007, 15 Mart). US Department of State. https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/rm/81790.htm ( Erişim tarihi: 9.05.2020).
  • Weiss, L. (2009). Israel’s Future and Iran’s Nuclear Program. Middle East Policy, 16 (3), 79-88.
  • Yavuz, M. H. (1997). Turkish-Israeli relations through the lens of the Turkish identity debate. Journal of Palestine Studies, 27 (1), 22-37.
  • Yetkin, M. (2006, 21 Şubat). Hamas ziyareti: gölgede kalan yönler. Radikal. http://www.radikal.com.tr/yazarlar/murat-yetkin/hamas-ziyareti-golgede-kalan-yonler- 772454/ (Erişim tarihi: 18.06.2020).
  • Yetkin, M. (2009, 27 Ocak). Babacan: Hamas’ı onaylamıyoruz ama Hamas’sız barış mümkün değil. Radikal. http://www.radikal.com.tr/yazarlar/murat-yetkin/babacan-hamasi- onaylamiyoruz-ama-hamassiz-baris-mumkun-degil-918813/ (Erişim tarihi: 21.06.2020).
  • Zeyrek, D. (2004, 25 Nisan). “Haysiyetsiz” dış politika. Radikal 2. http://www.radikal.com.tr/radikal2/haysiyetsiz-dis-politika-871299/ (Erişim tarihi: 11.08.2020).
  • Zürcher, E. J. (2007). Turkey: A Modern History, 3rd Edition. London: I.B. Tauris