İran’da Siyasal Ekoller Üzerine Bir Değerlendirme

1979 Devrimi sonrasında İran’a hâkim olan İslami ideoloji ülkenin siyasal sistemini de bütünüyle dönüştürdü. 2500 yıllık monarşi rejiminin lağvedilen kurumlarının yerine Şeriata dayalı yeni kurumlar getirildi. Geçici Hükümet döneminde yaşanan görece özgürlük ortamından kısa süre sonra, Velayet-i Fakih doktrini ve idealizm felsefesi temelinde şekillenen jakobenist İslamcılık, devrim sürecinin sürükleyicisi olan birçok siyasi akımı sistemden tasfiye etti. İslami ideolojinin faklı söylemleri de Devrim Lideri’nin iktidarında yönetimden uzaklaştırıldı. Humeyni’nin ardından sistemi idealizmin açmazlarından kurtarma söyleminde olan pragmatistler, statüko yanlısı muhafazakâr kesimden ayrışarak reformistlerle ittifaka girdi. Günümüze değin bu temelde Muhafazakârlar ve Reformistler etrafında şekillenen siyasal sisteme, mevcut dönemde Ilımlılar olarak tanımlanan yeni bir akım eklemlenmiş durumdadır. Bu makalede Reformistler, Muhafazakârlar ve Ilımlılar bloğu tarafından oluşturulan siyasal ortam ve bu ortamı meydana getiren koşullar analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

1979 Devrimi, İran’ın siyasal yapısı, reformistler, muhafazakârlar, ılımlılar

An Assessment on Political Wings in Iran

After the 1979 Revolution, the Islamic ideology that dominated Iran transformed the country's political system completely. New institutions based on Shariah replaced the abolished institutions of the 2500 year old monarchy regime. Shortly after the relative freedom environment during the Provisional Government, the jakobenist Islamism, which was shaped based on the Velayat-i Faqih doctrine and the philosophy of idealism, eliminated many political movements that led the process to the revolution from the system. The different discourses of Islamic ideology were removed from the government under the leadership of the Revolutionary Leader. Following Khomeini, the pragmatists, who were in the rhetoric of saving the system from the impasse of idealism, allied with the reformists by separating them from the conservative pro-status quo. To this day, the political system, which has been shaped around the Conservatives and the Reformists, has been attached to a new trend which is defined as the moderates in the current period. In this article, the political environment created by the Reformists, Conservatives and Moderate bloc and the conditions that constitute this environment are analyzed.

Keywords:

1979 Revolution, political structure of Iran, reformists, conservatives, moderates,

PDF

___

Ametbek, Dinmuhammed. “İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri.” Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi, 15 Mayıs 2017, Erişim tarihi: 12.01.2019. https://ankasam.org/iran-cumhurbaskanligi-secimleri/.
Arıkan, Pınar. “İran İslam Cumhuriyetinde Anayasal Sistem ve Siyasi Partiler.” Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi, Rapor no. 112 (Mart 2012). Erişim tarihi: 02.04.2019. http://orsam.org.tr//d_hbanaliz/2012330_112tum.pdf.
Beneton, Philippe. Muhafazakârlık. Çeviren Cüneyt Akalın. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Bestinigâr, Muhammed. “Talegani An Çenan Kebûd.” Endişe-i Puya 2, no. 14 (1393): 29-32.
Beşiriye, Hüseyin. İran’da Devlet, Toplum ve Siyaset. Çeviren Mehmet Koç. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
Beşiriye, Hüseyin. Zeminaha-yı İçtimai-ye İnkılab-e İran. 2. baskı. İngilizce’den Çeviren Ali Erdestani. Tehran: Neşr-i Nigâh-ı Moesser, 1394.
Buchta, Wilfried. Who Rules Iran?: The Structure of Power in the Islamic Republic. Washington: The Washington Institute for Near East Policy and the Konrad Adenauer Stiftung, 2000. Erişim tarihi: 09.05.2018. https://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/WhoRulesIran.pdf.
Buzan, Barry. İnsanlar, Devletler & Korku. Çeviren Emre Çıtak. İstanbul: Röle Akademik Yayıncılık, 2015.
Celayipur, Hamid Reza ve Segefi, Murad. “Islahtaleb-i Nemorde Est?.” Endişe-i Puya 2, no. 8 (1392): 39-45.
Creswell, John W. Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. 4th edition. Boston: Pearson Education Inc., 2012. Erişim tarihi: 11.03.2019. http://basu.nahad.ir/uploads/creswell.pdf.
Duman, Fatih. “Modern Siyasal İdeolojiler.” içinde Feodaliteden Küreselleşmeye: Temel Kavram ve Süreçler, editör Tevfik Erdem, 111-160. Ankara: Lotus Yayınevi, 2006.
Genci, Ekber. Asıbşinase-yi Guzar ba Dovlet-i Demokratik-e Tosehigera: Tarikhane-i Eşbah. 2. baskı. Tehran: İntişarat-ı Terh-i No, 1378.
Göksu, Muzaffer Emin. “Sağcılık ve Solculuğun Ötesinde.” Tezkire Dergisi 9, no. 17 (Ekim/Kasım 2000): 57-64. Erişim tarihi: 15.02.2019. http://isamveri.org/pdfdrg/D01353/2000_17/2000_17_GOKSUME.pdf.
Gülmez, Serhat. “Görkemli 23 Mayıs Destanının Değerlendirilmesi.” Çeviren Sami Oğuz. Birikim Dergisi, no. 101 (Eylül 1997), Erişim tarihi: 10.02.2019. http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/4674/gorkemli-23-mayis-destaninin-degerlendirilmesi#.XIltEaD7QdV.
Gülmez, Serhat. “İran'da Reform Hareketinin Geleceği.” Birikim Dergisi, no. 149 (Eylül 2001), Erişim tarihi: 28.01.2019. http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/4225/iran-da-reform-hareketinin-gelecegi#.XIltcqD7QdW.
Hakyemez, Cemil. “Günümüz İran Şiiliğinde Mehdilik Beklentisinin Siyasi Boyutu.” Uluslararası Mehdilik Sempozyumu Bildirileri. editörler Mehmet Tıraşçı, Hasan Özalp, Maruf Çakır, 515-524. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, 2018, Erişim tarihi: 12.04.2019, http://www.cumhuriyet.edu.tr/userfiles/file/Mehdilik_Sempozyumu.pdf.
Heywood, Andrew. Siyasî İdeolojiler: Bir Giriş. 5. baskı. Çevirenler Ahmet Kemal Bayram, Özgür Tüfekçi, Hüsamettin İnanç, Şeyma Akın, Buğra Kalkan. Ankara: Adres Yayınları, 2013.
İntizam, Emir Abbas. An Su-ye İttiham: 1357 Şehriver-1360 Hordad. Cilt 1, 2. baskı. Tehran: Neşr-i Ney, 1381.
Kayacan, Murat. “Sağ(cılık) ve Sol(culuk) Kavramları ile Bu Kavramların Kur’an Meallerindeki Kullanımları.” Marife Dergisi 10, no. 3 (Kış 2010): 291-306. Erişim tarihi: 11.01.2019. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/494078.
Kesgin, Ahmet. “İnsanın Meşruiyet Kaygısı ya da Kendini Sağcı Olarak İnşa Etmek.” Toplum Bilimleri Dergisi 5, no. 9 (Ocak-Haziran 2011): 191-200. Erişim tarihi: 18.02.2019. http://www.toplumbilimleri.com/files/f131f25e-03d2-4fd4-8d0c-324a3ad8803812%20Ahmet%20KESGIN.pdf.
Keskin, Mustafa. “İran’da Siyasal Ayrışmanın Temelleri: Sağ ve Sol.” Akademik Perspektif, 31 Mayıs 2013, Erişim tarihi: 21.04.2018. http://akademikperspektif.com/2013/05/31/iranda-siyasal-ayrismanintemelleri-sag-ve-sol/.
Koç, Mehmet. “2016 İran Parlamento Seçimleri.” İran Araştırmaları Merkezi, 03 Ağustos 2016, Erişim tarihi: 19.03.2019. https://iramcenter.org/2016-iran-parlamento-secimleri/.
Moazami, Behrooz. İran’da Devlet, Din ve Devrim, 1796’dan Bugüne. Çeviren Bahar Bilgen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
Nisbet, Robert A. Muhafazakârlık: Düş ve Gerçek. Çevirenler M. Fatih Serenli, Fatih Bülbül. Ankara: Kadim Yayınları, 2007.
Oğuz, Sami ve Çakır, Ruşen. Hatemi’nin İran’ı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
Özbudun, Ergun. Siyasal Partiler. 3. baskı. Ankara: Sevinç Matbaası, 1979.
Özkazanç, Alev. “Yeni Sağdan Sonra: Yeni Sol, Siyasi İktidar ve Meşruiyet.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi GETA Tartışma Metinleri, no. 24 (Mart 2000). Erişim tarihi: 18.02.2019. http://politics.ankara.edu.tr/dergi/tartisma/2000/siyasi-iktidar.pdf.
Özipek, Bekir Berat. Muhafazakârlık: Akıl Toplum ve Siyaset. Ankara: Liberte Yayınları, 2004.
Özsel, Doğancan. “Radikalizm ve Muhafazakâr Düşünce: Yeni Muhafazakârlık Ne Kadar Yeni?.” içinde Yeni Sağ Yeni Sol, derleyen Armağan Öztürk, 417-442. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2010.
Parsgiyan, Serge. “Ne Bitahrim ba Ari be Camia-e Medeni.” Endişe-i Puya 2, no. 10 (1392): 43-47.
Polat, Emrah. “Hepimiz Gogol’ün Palto’sundan çıktık!.” Edebiyat Haber, 10 Aralık 2010, Erişim tarihi: 09.02.2019. http://www.edebiyathaber.net/emrah-polattan-gogolun-olu-canlar-adli-romani-uzerine-bir-yazi/.
Rahimi, Reza Hoceste. “Ruhani ber Nemed Mikubed.” Endişe-i Puya 3, no. 16 (1393): 43-46.
Rezevi, Mesud. Mütefekkiran-ı Muesser ve Endişe-i Siyasi-e İslam. Tehran: İntişarat-ı Ferzan, 1378.
Şahit, Babek. “İran’ın Millî Güvenliği ve Dinî Tarikatların Tehdidi.” Tebriz Araştırmaları Enstitüsü, 20 Şubat 2018, Erişim tarihi: 09.04.2019, http://tebaren.org/?p=1371.
Şeyhanlıoğlu, Hüseyin. “Siyasal Muhafazakârlığın Temel İlkeleri.” Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (Kış 2011): 84-107. Erişim tarihi: 21.02.2019. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/370660.
Tabari, Keyvan. “Devrim Sonrası İran’da Hukuk Devleti ve Reform Hareketleri.” Çeviren İrem Burcu Özkan. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 72, no. 1 (2014): 917-933. Erişim tarihi: 05.03.2019. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/97904.
Taşkın, Yüksel. “Devrim Sonrası İran’da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek.” İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no. 39 (Ekim 2008): 21-53. Erişim tarihi: 06.04.2019. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/5309.
Tuzcu, Pınar. “Yeni Sağ, Muhafaza(kâr)lık ve Göç.” Yeni Sağ Yeni Sol, derleyen Armağan Öztürk, 473-490. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2010.
Uçar, Metin. “Klasik Bir Ayrımın Ötesine Geçememek: Siyasal Farklılığın Ölçütü Olarak Sağ-Sol.” Liberal Düşünce, no. 40, (Güz 2005): 331-249. Erişim tarihi: 28.02.2019. http://www.libertedownload.com/LD/arsiv/40/18-metin-ucar-siyasal-farkliligin-olcutu-olarak-sag-sol.pdf.
Uluçakar, Mustafa. “Muhafazakâr Demokrasi Söylemi Üzerine Bir İnceleme.” Alternatif Politika 10, no. 3 (2018): 349-373. Erişim tarihi: 03.03.2019. http://alternatifpolitika.com/site/cilt/10/sayi/3/3-Ulucakar-Muhafazakar-Demokrasi-Soylemi.pdf.
Üşenmez, Özgür. “İran ve Rejim İstikrarı.” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17, no. 3 (2015): 389-407. Erişim tarihi: 28.02.2019. https://dx.doi.org/10.16953/deusbed.90907.
Üşür, Serpil. Din, Siyaset ve Kadın: İran Devrimi. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1991.
Vural, Mehmet. Siyaset Felsefesi Açısından Muhafazakârlık. 2. baskı. Ankara: Elis Yayınları, 2007.
Yegin, Abdullah. “İran Siyasetini Anlama Kılavuzu.” Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Merkezi, Yayın no. 25 (Haziran 2013). Erişim tarihi: 23.03.2019. http://file.setav.org/Files/Pdf/20130610163244_iran-siyaseti_web.pdf.
Yıldırım, Ali. “Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi.” Eğitim ve Bilim 23, no. 112 (1999): 7-17. Erişim tarihi: 14.01.2019. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5326/1485.
Zibakelam, Sadık. “Muhafazakar-ı No.” Endişe-i Puya 6, no. 45 (1394): 62-63.