Türkiye’de Tek Parti Döneminde (1930-1939) Basılmış Adab-ı Muaşeret Literatürü

Bu makalede 1930-1939 arasında Türkiye’de basılmış olan Adab-ı Muaşeret kitapları değerlendirilmiştir. Öncelikle adab-ı muaşeret kitapları etrafında gündeme getirilebilecek belli başlı sorunsal alanları sıralanmış ve bu çerçevede sorulabilecek sorular örneklenmiştir. Bu bölümde yer yer bu literatürü değerlendirirken kullanılabilecek olası teorik çerçevelere de değinilmiştir. Bu bölüm vasıtasıyla adab-ı muaşeret literatürünün ne kadar geniş bir araştırma olanağı açtığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ardından adab-ı muaşeret kitapları genel özellikleri açısından tanıtılmış ve gruplanmıştır. Bu gruplama çerçevesinde kamusal yaşamda disiplini vurgulayan, kurallarda belirsiz noktalara değinmeyen, hayatın getirdiği gerçek olasılıklara yer bırakmayan ve öğretici ya da emredici bir üslûp kullanan, tartışmaya kapalı “ideal” kitapları ile yine orta sınıf bir okuru hedefleyen ve yine günlük yaşamın olağan etkinliklerine ağırlık veren, ancak kurallardaki tartışmalı noktalara ve günlük hayatta karşılaşılabilecek hakiki aksaklık ve pürüzlere değinen ve okurla dostane bir üslûpta konuşan “tecrübe” peşindeki kitaplar ayrıştırılmıştır. Sonuçta da erken cumhuriyet döneminde adab-ı muaşeret anlayışını ayıran temel çizginin resmîyet, eksiksiz bir denetim ve mükemmel bir özdenetim olduğu vurgulanmıştır. Bunun nüfusun geniş kesimlerini değilse de belli bir uyarlamadan geçerek, kentli orta sınıfları etkileyebileceği tespit edilmiştir. Böylece kitaplar aristokratik ayrıcalıklara dayalı veya züppelikle birleştirilen ‘aşırı’ ince bir adaptan çok, orta sınıfa özgü sade bir yaşam biçimini öne çıkarmaktadır. Makale sonundaki ekte adab-ı muaşeret kitaplarının ‘içindekiler’ bölümleri de yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Adab-ı Muaşeret, Erken Cumhuriyet Dönemi, Türkiye, Bedenin Denetimi, Orta Sınıf Oluşumu

Literature of Manners during the Single Party Period in Turkey (1930-1939)

In this article, the books of good manners printed in Turkey between 1930-1939 are revieved. First of all, the main problematics that can be brought to the agenda around the etiquette books are listed and the main questions that can be asked within this framework are exemplified. In this section, it’s also mentioned the possible theoretical frameworks that can be used in evaluating this literature. Through this section, it has been tried to demonstrate that the etiquette literature opens up a wide range of research opportunities. Then the main characteristics of the books of good manners were introduced and the books are grouped in terms of their general characteristics. Within the framework there are two main groups: ‘The books of ideals’ emphasizing discipline in public life, not mentioning ambiguous points in the rules, leaving no room for the real possibilities brought by life and using an instructive or imperative style and ‘the books of experience’, still targeting a middle class audience, focusing on the usual activities of daily life, but touching on the controversial points in the rules and the real problems and inconveniences that can be encountered in daily life and speaking in a friendly manner with the reader. As a result, it was emphasized that the basic line that separates the understanding of manners in the early republic period was formality and a complete control, as well as the perfect self-discipline. It has been found that these books may affect not large segments of the population, but they influenced the urban middle classes. Thus, the books emphasize a simple lifestyle specific to the middle class rather than a fine living style based on aristocratic privileges or combined with snobbery. In the appendix at the end of the article, it’s included the "contents" of the books of manners.

Keywords:

Good manners, Early Republican Period, Turkey, Control of Body, Formation of Middle Class,

PDF

___

Arel, S., Halk ve Talebeye Adab-ı Muaşeret Bilgileri, Ankara: İdeal Matbaa, 1939.
Arel, S., Halk ve Talebeye Adab-ı Muaşeret Bilgileri, Ankara: İdeal Matbaa, 1939.
Arel, S., Yemekte Muaşeret: Muhtelif Masaların Tertibi, Ankara: İdeal Matbaa, 1939.
Dalkılıç, Muhittin, Yeni Hayat adamına Yeni Adab-ı Muaşeret, İstanbul: Suhület Kütüphanesi, 1932.
Dalkılıç, Süheyla Muzaffer, Öğretmenlere Yardımcı Eser: Talebeye Muaşeret Dersleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1939
(Dalkılıç), Süheyla Muzaffer (1939), Herkes İçin Modern Adab-ı Muaşeret, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1939.
Kurtbek, Seyfi, Modern Yaşayış Bilgileri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi, 1939.
Lütfü, Ömer, Adab-ı Muaşeret Konferansı: Hayat-ı İçtimaiyye, İstanbul: Harbiye Mektebi Matbaası, 1930.
Lütfullah, Zabitan için Muaşeret Usulleri ve Beynelmilel Teşrifat Kaideleri, İstanbul: Kader Matbaası, 1932.
Ongan, Hidayet, Talebeye Muaşeret Bilgisi, İstanbul: Ahmet Sait Basımevi, 1938.
Savaşçın, Hüsnü, Kültür Direktörümüzün Konferansı, Kayseri: Kayseri Vilayet Matbaası, 1938.
Sedat, Feliha, Genç Kızlara Adab-ı Muaşeret Usulleri, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1932.
Tansu, Samih Nafiz (1939), Talebeye Muaşeret Usulleri, İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
Ahıska, Meltem, Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik, İstanbul: Metis Yay., 2005.
Chartier, Roger, “From Text to Manners. A concept and Its Books: Civilité between Aristocratic Distinction and Popular Appropriation”, The Cultural Uses of Print in Early Modern France içinde, Princeton: Princeton University Press, 1987.
Çoruk, Ali Şükrü, "Tanzimattan Cumhuriyete Gündelik Hayatın Tarihi Açısından İstanbul Hatıratları", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eyl. 2010, No. 16.
Deren, Seçil,” Kültürel Batılılaşma”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce III: Modernleşme ve Batıcılık içinde, Der.: Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul: İletişim yay., 2001.
Elias, Norbert, Uygarlık Süreci: Sosyo-Oluşumsal ve Psiko-Oluşumsal İncelemeler, Cilt 1 ve Cilt 2, çev.: Ender Ateşman ve Erol Özbek, İstanbul: İletişim Yay., 2007.
Hammer, Heike, “Norbert Elias’ın İnsan Bilimleri Kavramı ve Bilgi Sosyolojisi”, çev.: Ender Ateşman, Toplum ve Bilim, Bahar 2000, No. 84 (Uygarlık Süreci Özel Sayısı).
Harootunian, Harry, “Diyalektik Bakışlar: Gündeliklikteki Tarih”, Tarihin Huzursuzluğu: Modernlik, Kültürel Pratik ve Gündelik Hayat Sorunu içinde, çev.: Mehmet Evren Dinçer, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2006.
Işın, Ekrem, “Abdullah Cevdet’in Cumhuriyet Adab-ı Muaşereti”, İstanbul’da Gündelik Hayat içinde, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
Mahir, Elif, “Etiquette Rules İn The Early Republican Period”, Journal Of Historical Studies, No. 3, 2005.
Meriç, Nevin, Osmanlı'da Gündelik Hayatın Değişimi: Adab-ı Muaşeret (1894-1927), İstanbul: Kaknüs Yayınları, Mart 2000.
Parla, Jale, Babalar Ve Oğulları: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İstanbul: İletişim Yay., 1996.
Tunç Yaşar, Fatma, Alafranga Halleri: Geç Osmanlı’da Adab-ı Muaşeret, İstanbul: Küre Yay., Ekim 2016.
Ural, Tülin, “1930-1939 arasında Türkiye’de Adab-ı Muaşeret, Toplumsal Değişme ve Gündelik Hayatın Dönüşümü”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
Ural, Tülin, “Kentsel Mekâna İntizam Vermek:1930’larda Türkiye’de Basılmış Adab-I Muaşeret Kitaplarında Şehir”, Kebikeç: İnsan Bilimleri için Kaynak araştırmaları Dergisi, Aralık 2019, No. 48.
Ural, Tülin, “Tek Parti Dönemi Adab-ı Muaşeretinde Takdim ve Selamlaşma Usulleri Etrafında toplumsal Hiyerarşilerin İnşası”, Toplumsal Tarih, Mart 2011, No. 207.
Ural, Tülin, “Tek Parti Döneminde basılmış Adab-ı Muaşeret Kitapları”, Müteferrika, Yaz 2008, No. 33.
Zeldin, Theodore, İnsanlığın Mahrem Tarihi, 3. Baskı, çev.: Elif Özsayar, Ayrıntı Yay., 2003.