Yarı-başkanlık hükümet sistemi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Fransa ve Litvanya modelleri

Kuvvetler ayrılığı ilkesi üzerinden temellendirilen demokratik hükümet sistemlerinin betimlenmesi, bağımsız olması gereken yargı erkini dışlayan, yasama ve yürütme erkini esas alan bir düzlem üzerinden yürütülmektedir. Yasama ve yürütme erklerinin sistem içindeki konum ve etkinliği, hükümet sisteminin eksenini belirlemektedir. Hükümet sistemleri beşli bir ayrımla, parlamenter, başkanlı parlamenter, yarı- başkanlık, başkanlık ve süper başkanlık hükümet sistemleri olarak sınıflandırılabilir. Sınıflandırmadaki ana yaklaşım, devlet başkanının/cumhurbaşkanının seçim usulüne dayanmaktadır. Devlet başkanının parlamento içinden ve tarafından olmayacak şekilde, halk tarafından seçilmesi, hükümet sisteminin yapılandırıldığı ekseni belirlemektedir. Devlet başkanının halk tarafından seçilmesi, başkan eksenli bir sistemi betimlerken; parlamento tarafından seçilmesi parlamenter hükümet sistemini tanımlamaktadır. Başkan eksenli hükümet sistemlerinin ayrımı ise, tek başlı veya iki başlı bir yapıya sahip olup olmaması üzerinden yürütülmektedir. Hükümet sistemi sınıflandırmasındaki diğer ölçütler ise, cumhurbaşkanının/devlet başkanının sahip olduğu anayasal/anayasa dışı yetkiler ve erkler arası/yürütme içi ilişkiler üzerinden temellendirilmektedir. Bu yetkilerin içeriği, devlet başkanının sahip olduğu hükümetin azli, meclisin feshi, yasama yetkileri, atama yetkileri ve olağanüstü hal yetkileri çerçevesinde çizilmektedir. Cumhurbaşkanının/devlet başkanının artan yetki yoğunluğu, parlamenter-başkanlı parlamenter-yarı başkanlık-başkanlık-süper başkanlık hükümet sistemleri sıralamasını ve betimlemesini ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle kuvvetler ayrılığı ilkesi ve bu ilkenin hükümet sistemleriyle olan ilişkisi irdelendikten sonra; yarı-başkanlık hükümet sisteminin model tipi olan Fransa hükümet sistemi ile Litvanya Cumhuriyeti hükümet sistemi karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Anayasal düzlemde sahip olunan yetkilerin, hükmet sisteminin tanımlanmasında tek belirleyici olmadığı, uygulamanın göz ardı edilemeyecek bir önem gösterdiği görülmektedir. Uygulamada anayasal yetkileri de aşacak şekilde bir gücü temsil eden cumhurbaşkanına sahip Fransa sistemi, yarı-başkanlık hükümet sistemi modelini oluştururken; pasif bir konuma hapsedilmiş bir cumhurbaşkanıyla yol alan Litvanya Cumhuriyeti, başkanlı parlamenter hükümet sisteminin bir örneğini ortaya koymaktadır.

A Comparative Study On The Semi-Presidential Government System: Models of France and Lithuania

Description of the democratic systems of government based on the principle of separation of powers is carried on the basis, which includes the legislative and executive branches and excludes independent judiciary branches. The position and effectiveness of the legislative and executive powers in the system determines the axis of the system of government. Government systems can be classified in five different ways as parliamentary, parliamentary with “president”, semi-presidential, presidential and as superpresidential systems of government. The main approach to classification is based on the election procedure of the president/ the head of the state. The election of the president of the State with the vote of citizen without being chosen inside or by the parliament determines the axis of the system. The election of the president of the State with the vote of citizen describes a system with presidential axis, while the election of the president of the State by parliament describes a system with parliamentary axis. The separation of Government systems with presidential axis is conducted with single-headed or two-headed structure. The other criteria in the classification of the government system are the constitutional/non-constitutional powers of the president/head of state and the relations between the powers/ the inside executive relations. The content of these powers which the head of state owned are highlighted in the framework of the government's dismissal, dissolution of parliament, the legislative powers, appointment powers and the powers in emergency. The increasing density of the authority of the president/head of state leads to parliamentary, parliamentary with “presiden”, semi-presidential, presidential, super-presidential systems of government. In this study, after being discussed the principle of separation of powers and the relationship between systems of government, the model type of semi-presidential system of government France model were examined in comparison to a system of government of the Republic of Lithuania. The constitutional authority is not the sole determinative factor in defining the system of government. The importance of the application's can not be ignored. In practice, representing the exceeding constitutional powers of the president, France is creating a model of semipresidential system of government while confining the president in a passive position the Republic of Lithuania shows an example of the parliamentary with “president” system of government.

PDF

___

AKIN, İlhan F.(1993), Kamu Hukuku, 6.B., Beta y., İstanbul, 1993.
ALESKEROV, Fuad-ERSEL, Hasan-SABUNCU, Yavuz(1999), Seçimden Koalisyona Siyasal Karar Alma, YKY y., 1.B., İstanbul, 1999.
ÇAM, Esat(2000), Çağdaş Devlet Sistemleri, Der y., İstanbul, 2000.
DERELİ, Esen(2001), Karşılaştırmalı Bir Bakışla ABD ve Fransa Siyasal Sistemleri, 2.B., Der y., İstanbul, 2001.
DOEHRING, Karl(2002), Genel Devlet Kuramı (Genel Kamu Hukuku), (Çev.:
MUMCU, Ahmet), 2.B., İnkılap y., İstanbul, 2002.
DUVERGER, Maurice(1977), Batı’nın İki Yüzü, (Çev.: EROĞUL, Cem-SAĞLAM, Fazıl), 1.B., Doğan y., Ankara, 1977.
DUVERGER, Maurice(1986), Seçimle Gelen Krallar, (Çev.: ERKURT, Necati), 1.B., Kelebek y., İstanbul, 1986.
ERDOĞAN, Mustafa(2001), Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi y., 4.B., Ankara, 2001.
EREN, Abdurrahman-ALESKERLİ, Alesker(2005), Yeni Anayasalar-Bağımsız Devletler Topluluğu ve Baltık Cumhuriyetleri, TİKA y., Ankara, 2005.
EROĞUL, Cem(1997), Anatüzeye Giriş (Anayasa Hukukuna Giriş), 5.B., İmaj y., Ankara, 1997.
EROĞUL, Cem(2006), Çağdaş Devlet Düzenleri, 5.B., Kırlangıç y., Ankara, 2006.
GEMALMAZ, Mehmet Semih(1997), İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, Beta y., İstanbul, 1997.
GÖNENÇ, Levent(2002), Prospects for Constitutionalism in Post-Communist Countries, Martinus Nijhoff Publishers, Vol.50, London/New York, 2002.
GÖREN, Zafer(1999), Anayasa Hukukuna Giriş, 2.B., DEÜ. y., İzmir, 1999.
GÖZE, Ayferi(1995), Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, 7.B., Beta y., İstanbul, 1995.
GÖZLER, Kemal(2001), Devlet Başkanları-Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, 1.B., Ekin y., Bursa, 2001.
GÖZLER, Kemal(2008), Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş, Ekin y., Bursa, 2008.
GÜNEŞ, Turan(1956), Parlamenter Rejimin Bugünkü Manası ve İşleyişi, İÜHF., y., Ankara, 1956
GÜRBÜZ, Yaşar(1987), Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, 2.B., Beta y., İstanbul, 1987.
KABOĞLU, İbrahim Ö.(2006), Anayasa Hukuku Dersleri, Legal y., 3.B., İstanbul, 2006.
KABOĞLU, İbrahim Ö.(2007), Anayasa Yargısı-Avrupa Model ve Türkiye, İmge y., Ankara, 2007.
KUTLU, Mustafa(2001), Kuvvetler Ayrılığı-Temelleri-Gelişimi-Hukuk Devletinin Kökenleri, Seçkin y., Ankara, 2001.
LIJPHART, Arend(2006), Demokrasi Motifleri-Otuz Altı Ülkede Yönetim Biçimler ve Performansları, (Çev.: AYAS,Güneş-BULSUN, Utku Umut), Salyangoz y., İstanbul, 2006.
LIJPHART, Arend(y.b.), Çağdaş Demokrasiler-Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, (Çev.: ÖZBUDUN, Ergun-ONULDURAN, Ersin), TDV ve SİD Ortak y., (yer ve yıl belirtilmemiştir).
MEMİŞ, Hasan Hüseyin(2007), Diken… Hükümet Sistemleri, 1.B., Akasya y., Ankara, 2007.
MONTESQUIEU, Kanunların Ruhu Üzerine, (Çev: BALDAŞ, Fehmi), Seç y., İstanbul, 2004.
OKANDAN, Recai Galip(1976),Umumi Amme Hukuku, İÜHF., y., İstanbul, 1976.
ÖZBUDUN, Ergun(1993), Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, 1.B., Ankara, 1993.
ÖZBUDUN, Ergun(2005), Türk Anayasa Hukuku, 8.B., Yetkin y., Ankara, 2005.
ÖZSOY, Şule(2009), Başkanlı Parlamenter Sistem – Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçildiği Parlamenter Hükümet Modeli ve Türkiye İçin Tavsiye Edilebilirliği, 1.B., XII Levha y., İstanbul, 2009.
SARTORİ, Giovanni(1997), Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, (Çev.: ÖZBUDUN, Ergun), Yetkin y., Ankara, 1997.
SHUGART, Matthew Soberg-CAREY, John M.(1995), Presidents and Assemblies- Constitutional Design and Electoral Dynamics, Reprinted, Published by Cambridge University Press, Cambridge, 1995.
TEZİÇ, Erdoğan(2005), Anayasa Hukuku, 10.B., Beta y., İstanbul, 2005.
TOSUN, Gülgün Erdoğan-TOSUN, Tanju(1999), Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemleri, Alfa y., İstanbul, 1999.
TURAN, Mehmet(1989), Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, DÜHF., y., Diyarbakır, 1989.
TURAN, Mehmet(2004), Anayasal Devlet, Naturel y., 3.B., Ankara, 2004.
ULUŞAHİN, Nur(1999), Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin y., Ankara, 1999.
ULUŞAHİN, Nur(2007), Saf Hükümet Sistemleri Karşısında İki Başlı Yürütme Yapılanması, Yetkin y., Ankara, 2007.
YAVUZ, K. Haluk(2000), Türkiye’de Siyasal Sistem Arayışı ve Yürütmenin Güçlendirilmesi, Seçkin y., Ankara, 2000.
YAZICI, Serap(2002), Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri, İBÜ., y. 1.B., İstanbul, 2002
MAKALELER ve BİLDİRİLER
DUVERGER, Maurice(y.b.), “Yeni Bir Siyasal Sistem Modeli: Yarı-Başkanlık Modeli”, (Çev.: TURAN, Mehmet), Devlet ve Hukuk, (Der.: TURAN, Mehmet), 2.B., Gündoğan y., İstanbul, (yıl belirtilmemiştir), s.68-97.
ELGIE, Robert, “The Politics of Semi-Presidentializm”, Semi-Presidentializm in Europe, (Ed.: ELGIE, Robert), Oxford University Press, 1999, s.1-21.
EYÜBOĞLU, Ercan(2007), “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyet’e Doğru” Başkanlık Sistemi ve Türkiye, (Der.: KAMALAK, İhsan) 1.B., Kalkedon y., İstanbul, 2007, s.91-169; Ekler, s.357-384.
GÖNENÇ, Levent(1998), “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”, AÜHFD., C.47, S1-4, Ankara, 1998, s.185-220.
GÖNENÇ, Levent(1999), “Siyaset Bilimi ve Anayasalar”, AÜSBFD., C.53, Ankara, 1999, s.95-131.
GÖNENÇ, Levent(2007), “Hükümet Sistemi Tartışmalarında Başkanlı Parlamenter Sistem Seçeneği”, Güncel Hukuk Dergisi, Ankara, Ağustos 2007, s.39-43.
GÖNENÇ, Levent(2011), “Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmaları”, Güncel Hukuk Dergisi, Ankara, Haziran 2011, s.14-16.
HOROWITZ, Donald L. “Demokratik Sistemleri Karşılaştırmak” (Çev.: KÖKER, Levent), Demokrasinin Küresel Yükselişi, (Der.: DIAMOND,Larry-PLATTNER, Marc F.), Yetkin y., Ankara, 1995, s. 161-168.
HÜSEYNOV, Fuad, “Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Oluşumunun Hukuki Boyutları”, AÜHFD., C.52, S.4, Ankara, 2003, s.387-401.
KALAYCIOĞLU, Ersin(2005), “Başkanlık Rejimi: Türkiye’nin Diktatörlük Tehdidiyle Sınavı”, Başkanlık Sistemi, (Yay. Haz.: ERGÜL, Teoman), TBB. y., Ankara, 2005, s.13-29.
KAMALAK, İhsan(2007), “Türk Siyasal Sistemine (Yarı) Başkanlık Sisteminin İthalinin Sonuçları Üzerine Bir Deneme”, Başkanlık Sistemi ve Türkiye, (Der.:
KAMALAK, İhsan) 1.B., Kalkedon y., İstanbul, 2007, s.311-337.
KÜRİS, Egidijus, “Anayasa Mahkemeleri, Anayasa Hukuku ve Anayasal Demokrasi Üzerine: Vilnüs’ten Bir Bakış”, Demokratik Devlet İçinde Anayasa Mahkemesi Konulu Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi 15nci Kuruluş Yıldönümü Uluslararası Konferansı, Sofya, 30 Haziran-01 Temmuz 2006, s.1-9.
LINZ, Juan J.(1995-a), “Başkanlık Sisteminin Tehlikeleri” (Çev.: ÖZBUDUN, Ergun), Demokrasinin Küresel Yükselişi, (Der.: DIAMOND,Larry-PLATTNER, Marc F.), Yetkin y., Ankara, 1995, s.143-160.
LINZ, Juan J.(1995-b), “Parlamentarizmin Erdemleri” (Çev.: KÖKER, Levent), Demokrasinin Küresel Yükselişi, (Der.: DIAMOND,Larry-PLATTNER, Marc F.), Yetkin y., Ankara, 1995, s.175-184.
LIPSET, Seymour Martin(1995), “Siyasal Kültürün Merkeziliği”, (Çev.: KÖKER, Levent), Demokrasinin Küresel Yükselişi, (Der.: DIAMOND,Larry-PLATTNER, Marc F.), Yetkin y., Ankara, 1995, s. 169-173.
MATSUZATO, Kımıtaka-GUDZINSKAS, Lıutauras, “An Eternally Unfinished Parliamantary Regime? Semipresidentialism as a Prism to View Lithuanian Politics”,Acta Slavica Iaponica, Tomus, (http://srch. slav.hokudai.ac.jp/publctn/acta/23/06_matsuzato.pdf), s.146-170.
ONAR, Erdal(2005), “Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı-Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir?”, Başkanlık Sistemi, (Yay. Haz.: ERGÜL, Teoman), TBB. y., Ankara, 2005, s.71-104.
OYTAN, Muammer(1981), “Fransa’da Olağanüstü Durum ve Koşullar Kuramı”, AİD., C.14, S.2, TODAİE y., Ankara, 1981, s.63-70.
OYTAN, Muammer(1982), “Fransa’da Yürütme Organının Yetkileri ve Güçlü Olma Nedenleri”, AİD., C.15, S.1, TODAİE., Y., Ankara, 1982, s.85-104.
ÖZBUDUN, Ergun(2005), “Başkanlık Sistemi Tartışmaları”, Başkanlık Sistemi, (Yay. Haz.: ERGÜL, Teoman), TBB. y., Ankara, 2005, s.105-111.
SAĞLAM, Musa-ŞENGÜL, Ramazan(2001), “Fransa’da Hükümet Orkestrasının Şefi Cumhurbaşkanı mı Başbakan mı?”, AİD., C.34, TODAİE. y., Ankara, 2001,s.33-47.
ŞEN, İlker Gökhan(2005), “1919’dan 2000’e Finlandiya: Anayasal ve Siyasi Gelişmeler”, DEÜHFD., C:7, S.2, İzmir, 2005, s.227-264.
ULUŞAHİN, Nur(2003), “Demokratik Siyasal Rejimlerin Sınıflandırılmasında Farklı Bir Yaklaşım: Yarı-Başkanlık’tan İki Başlı Yürütme Yapılanması’na”, AÜHFD., C.52, S.2, Ankara, 2003, s.199-233.
ÜSTE, Rabia Bahar, “Başkanlık ve Yarıbaşkanlık Sisteminin Türkiye İçin Değerlendirmesi”, AİD, C.36, S.1,TODAİE. y., Ankara, 2003, s.31-47.
YAZICI, Serap(2005), “Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme”, Başkanlık Sistemi, (Yay. Haz.: ERGÜL, Teoman), TBB. y., Ankara, 2005, s.125- 142.
YÜCEL, Bülent(2003), “Yarı-Başkanlık Sisteminin Hükümet Modeli Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma: Fransa Modeli ve Komünizm Sonrası Polonya”, AÜHFD., C.52, S.4,Ankara, 2003, s.335-364.
İNTERNET KAYNAKLARI
ATAY, Ethem Ender(2008), “Yarı-Başkanlık Rejimi ve Özellikle Fransa Örneği”, http://www.dicle.edu.tr/dictur/suryayin/khuka/ybr.htm, (Erişim Tarihi: 10.04.2008), s.1-27.
http://www.onlinetercumanlik.com/litvanya.asp (Erişim Tarihi: 10.04.2008).
http://www.uta.edu/cpsees/LITHCON.htm (Erişim Tarihi: 10.04.2008).