Tacirler bakımından cezai şart (ceza koşulu)

Cezai şart, borca aykırılık riski karşısında alacağın teminat altına alınmasına yönelik bir hukuki araçtır. Cezai şart sayesinde alacaklı, borçlunun borcuna aykırı davranması halinde, zararını ispat etmek zorunda kalmaksızın belirli bir edimin ifasını talep etme hakkını elde eder. Sözleşme özgürlüğü ilkesi doğrultusunda taraflar cezai şartın miktarını serbestçe belirleyebilir. Ancak cezai şart miktarı, menfaatler dengesi bakımından hakkaniyete aykırı olacak biçimde yüksek tespit edilemez. Aksi halde cezai şartın aşırı olması gündeme gelir. Bu gibi hallerde hâkimin sözleşmeye müdahale etmesi ve aşırı cezai şartı kendiliğinden indirmesi söz konusudur. Tacirlerin taraf olduğu hukuki işlemlerde de cezai şarta ilişkin hükümlere yer verildiği görülmektedir. Ancak kanun koyucu tacir sıfatını taşıyan borçlular bakımından aşırı cezai şartınindirilemeyeceğini hükme bağlamıştır. Zira kanun gereği tacirler, ticari işletmeleriyle ilgili her türlü işlemleri sırasında basiretli birer iş adamı gibi hareket etmek zorundadır. Aşırı cezai şartın indirilemeyeceği kuralı, yalnızca tacirler bakımından geçerlidir. Dolayısıyla tacir olmayan veya kanun gereği tacir sayılmayan kişiler aşırı cezai şartın indirilmesini talep edebilecektir. Bununla birlikte söz konusu hukuki işlemin ticari işletmelerini ilgilendirmemesi halinde tacirler de aşırı cezai şartın indirilmesini talep edebileceklerdir. Ayrıca yargı kararlarında, hakkaniyetin gerektirdiği durumlar ile iş kanununa tabi hukuki ilişkilerde tacirlerin aşırı cezai şartın indirilmesini talep edebilecekleri kabul edilmektedir. Öte yandan genel hükümler çerçevesinde cezai şartın bağlı olduğu asıl borcun veya cezai şart borcunun geçersiz olduğu durumlarda bundan tacirler de yararlanacaktır.

Penal clause in terms of merchants

The penal clause is a legal instrument which guarantees credit in the event of breach of debt. Thanks to penal clause, the creditor shall has the right to request the execution of a certain deed without having to prove his damages in case of debtor violate his debt. Accordance with the principle of freedom of contract the parties may freely determine the amount of penal clause. However, the amount of penal clause can not be determined higher that would be contrary to equitable in terms of balance of interests. Otherwise, it comes into play the penal clause is excessive. In such cases it comes into play the judge intervene the contract and reduce excessive penal clause ex-officio. It seems legal transactions whose party ise merchants also include rules concerning penal clause. However, the legislator has decreed that the penal clause couldn’t reduce with regard to debtors holding the title of merchant. Because merhants are required by law, has to move as a prudent businessman during all kinds of transactions related to their commercial enterprises. The rule that the excessive penal clause doesn’t reduce ise only valid in terms of merhants. Therefore, the persons who are not merchant or not considered merchant by law will be able to demand the reduction of excessive penal clause. However, also merchants will be able to demand the reduction of excessive penal clause in the event that the called legal transaction is not related to their commercial enterprises. In addition, it is accepted in judicial decisions that the merchants may demand the reduction of excessive penal clause in case of circumstances reguired by equity and legal transactions subject to labour law. On the other hand, merchants will also benefit from circumstances that the main obligation which the penal clause is connected to or debt of penal clause are invalid.

___

  • Arıcı, Kadir: “Hizmet Akitlerine Cezai Şart Konulması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1997, C.1, S.1, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/1_1_tam.pdf (Erişim Tarihi: 20/03/2013), s.40-54. Arkan, Sabih: Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2012.
  • Aslan, İ. Yılmaz – Ergün, Mevci: Ticaret Hukuku, Bursa 2010.
  • Ayhan, Rıza: Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2007.
  • Ayhan, Rıza – Çağlar, Hayrettin – Özdamar, Mehmet: Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar, Ankara 2009.
  • Başalp, Nilgün: “Sözleşme Özgürlüğünün Sözleşme Adaletinin Sağlanması Amacıyla Hâkimin Müdahalesi Yoluyla Korunması: İçerik Denetiminin Hukuki Temelleri Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Prof. Dr. Şener Akyol’a Armağan, İstanbul 2011, s.221-238.
  • Başbuğ, Aydın: “Tacir İşveren ve İs Hukukunda Cezai Şarttan İndirim”, Kamu-İş Dergisi 2003, C.7, S.2, http://www.kamu-is.org.tr/pdf/7218.pdf (Erişim Tarihi: 19/03/2013), s.1-19.
  • Başbuğoğlu, Tarık: Uygulamalı Ticaret Kanunu, Ankara 1988.
  • Battal, Ahmet: “Tacirin İş Kanunu’na Tabi Bir Sözleşmeden Doğan Cezai Şart Borcuna TK. 24 (İndirim Yasağı) Uygulanabilir Mi?”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 1999, C.20, S.2, s.15-23. (Cezai Şart).
  • Battal, Ahmet: “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Yönünden Tacirlerin Tüketici Sıfatı”, Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan’dan Ayrı Bası, Ankara 1998, s.313-332. (Tüketici Sıfatı).
  • Berzek, Ayşe Nur: Ticaret Hukukunun Genel İlkeleri, İstanbul 2008.
  • Bilge, Necip: “Cezai Şart”, Medeni Hukuk Ordinaryüs Profesörü Ahmet Esat Arsebük'ün Aziz Hatırasına Armağan, Ankara 1958, s.37-128.
  • Çabri, Sezer: “Cezai Şart Borçlusunun Tacir Olması Halinde İş Sözleşmesinde Kararlaştırılan Fahiş Cezai Şartın İndirime Tabi Tutulup Tutulamaması”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi 2006, C.3, S.11, s.913-928.
  • Çeker, Mustafa: 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Hukuku, Adana 2012.
  • Çınar, Ömer: “Türk Borçlar Kanunu ve Alman Medenî Kanununa Göre Cezaî Şartın İndirilmesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2009, Y.8, Sayı 16, s. 91-115.
  • Dedeağaç, Ender: 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 1. Kitabına İlişkin Görüşlerim, Ankara 2012.
  • Demirtaş, Sebla: “Cezai Şart”, İstanbul Barosu Dergisi 2010, C.84, S.2, s.849-873.
  • Deryal, Yahya: Meslek Yüksek Okulları İktisadi ve İdari Bilimler Programları İçin Ticaret Hukuku Bilgisi (Özet Ders Kitabı), Trabzon 2006.
  • Dirican, Gökhan: Eser Sözleşmesinde Temerrüde Dayalı Cezai Şart ve Yargıtay Uygulaması, İstanbul 2007.
  • Doğanay, İsmail: Türk Ticaret Kanunu Şerhi Birinci Cilt – Madde 1-419, İstanbul 2004.
  • Domaniç, Hayri–Ulusoy, Erol: Ticaret Hukukunun Genel Esasları, İstanbul 2007.
  • Ekinci, Hüseyin: Doktrin ve Uygulamada Cezai Şart, Ankara 2004. (Cezai Şart).
  • Ekinci, Hüseyin: “İş Hukukunda Cezai Şart Uygulaması ve Özellikleri”, Adalet Dergisi 2006, S.24, s.33-66. (İş Hukuku).
  • Ekinci, Hüseyin: “Cezai Şart, Zarar İlişkisi ve Cezai Şartın Sona Ermesi”, Adalet Dergisi 2002, S.10, s.97-119. (Zarar İlişkisi).
  • Ekinci, Hüseyin: “Cezai Şart İlişkisinde Kusur Sorunu”, Terazi Aylık Hukuk Dergisi 2007, S.8, s.21-28. (Kusur Sorunu).
  • Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2011.
  • ERİŞ, Gönen: Açıklamalı-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu, C.1 (1- 56.maddeler), Ankara 2010.
  • Gökçeoğlu, Kamil Haluk: Cezai Şart ve Güncel İçtihatlar, İstanbul 2007.
  • Günay, Cevdet İlhan: Cezai Şart (BK. m.158-161), Ankara 2002.
  • İmregün, Oğuz: Kara Ticareti Hukuku Dersleri (Genel Hükümler – Ortaklıklar – Kıymetli Evrak), İstanbul 1996.
  • İnal, H. Tamer: Borca Aykırılık ve Sonuçları, İstanbul 2009.
  • İnal, Tamer: Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2004.
  • Karagöz, Veli: İş Sözleşmesinde Cezai Şart, Ankara 2006.
  • Kendigelen, Abuzer: Yeni Türk Ticaret Kanunu Değişiklikler, Yenilikler ve İlk Tespitler, İstanbul 2012.
  • Kılıçoğlu, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2011.
  • Kocaağa, Köksal: Türk Özel Hukukunda Cezai Şart (BK.m.158-161), Ankara 2003.
  • Kocaman, Arif: “BK M.158/II c.2 Hükmü Gereğince İfaya Ekli Cezai Şart Talep Etme Hakkının Düşmesi (Sona Ermesi) ve BK M.158/II c.2’de Hakkın Korunması İçin Öngörülen İhtirazi Kayıt İleri Sürme Şartının Sözleşme İle Bertaraf Edilip Edilemeyeceği Hususu”, Prof. Dr. Şener Akyol’a Armağan, İstanbul 2011, s.567-582.
  • Nomer Ertan, N. Füsun: “İş Akdinden Doğan Cezai Şart Hükümlerine TTK. m.24 Uygulanır Mı?”, Prof. Dr. Hüseyin Ülgen’e Armağan, C.1, İstanbul 2007, s.29-37.
  • Okutan Nilsson, Gül: Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Şirketler Topluluğu Hukuku, İstanbul 2009.
  • Ozanoğlu, Hasan Seçkin: “İstisna ve Özellikle İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin (Yüklenicinin) Eseri Teslim Zamanında Gecikmesine Bağlanan İfaya Eklenen Cezai Şart (Gecikme Cezası) Kayıtları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1999, C.3, S.1-2, s.63-121.
  • Özdemir, Erdem: “İş Hukukunda Cezai Şart”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi 2005, C.9, S.3-4, s.403-416.
  • Poroy, Reha – Yasaman, Hamdi: Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2010.
  • Reisoğlu, Safa: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2006.
  • Ruhi, Ahmet Cemal: Sözleşmeler Hukuku, Ankara 2011.
  • Serozan, Rona: Sözleşmeden Dönme, İstanbul 1975.
  • Soyer, M. Polat: “Hizmet Akdinin İşçi Tarafından Feshi İçin Öngörülen Cezai Şartın Geçerliliği Sorunu”, Prof. Dr. Turhan Esener’e Armağan, Ankara 2000, s.363-380.
  • Topuz, Seçkin: Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Ankara 2009.
  • Tunçomağ, Kenan: Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul 1963.
  • Uygur, Tanju: Cezaî Şartın Tenkisi, Ankara Barosu Dergisi 1975, S.6, s.816-819
  • Uygur, Turgut: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Şerhi, C.1 (Madde 1-236), Ankara 2012.
  • Ülgen, Hüseyin: Türk Ticaret Hukukunda Hukuki Görünüş Nazariyesi (Ticari İşletme Bakımından Uygulama), İstanbul 2005.
  • Ülgen, Hüseyin – Teoman, Ömer – Helvacı, Mehmet – Kendigelen, Abuzer – Kaya, Arslan – Nomer Ertan, N. Füsun: Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2009.
  • Yargıtay Kararları Dergisi, 2010, C.36, S.7.
  • Yargıtay Kararları Dergisi, 2002, C.28, S.10.
  • Yargıtay Kararları Dergisi, 2000, C.27, S.9.
  • Yargıtay Kararları Dergisi, 1999, C.25, S.3.
  • Yargıtay Kararları Dergisi, 1977, C.3, S.1.