Din ve vicdan özgürlüğü ile laiklik bağlamında din eğitimi ve öğretimi

Türkiye’nin yakın geçmişinde gündemdeki yerini hiçbir zaman kaybetmeyen la- iklik meselesi en çok da eğitim sistemi üzerinden tartışılmıştır. Devletlerin eğitimi, kendi ideolojileri çerçevesinde tek tip birey yetiştirme aracı olarak görmeleri alışıldık bir durumdur. Cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleştirilen eğitim reformları ile de amaçlanan “ümmetçi” bir toplumdan, “Türk” kimliğini benimsemiş bir ulus devlet yaratmaktı. Bu noktada devletin eğitim politikalarının belirlenmesinde başvurulan il- kelerden en önemlisi Anayasamıza ilk olarak 1937 yılında giren laiklik ilkesi olmuştur. Laiklik ilkesi eğitim üzerinden bir sosyal dönüşüm ve modernleşme aracı olarak gö- rülmüş ve bu hususta başarılı da olmuştur. Ancak tarihsel süreç içerisinde laiklik mer- kezli eğitim uygulamaları bir takım hak ihlallerine ve toplumsal barışı tehdit edecek sorunlara yol açmıştır. Bu durum aslında laiklik ile din ve vicdan özgürlüğü kavramları arasındaki ilişkinin doğru bir şekilde kurulamamış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu çalışmayla, din eğitim ve öğretiminin, hak ihlallerine neden olmayacak biçimde nesnel, demokratik ve çoğulcu bir yapıya kavuşturulmasında, din ve vicdan özgürlüğü ile laiklik kavramlarından ne anlaşılması ve bu kavramlar arasındaki ilişkinin nasıl kurulması gerektiğinin tespiti amaçlanmıştır. Bu kapsamda, her iki kavram genel hat- ları ile açıklanmış ve insan hakları açısından önemlerine değinilmiştir. Din ve devlet ilişkilerindeki tarihi, siyasi ve sosyal farklılıklar dolayısıyla, din eğitim ve öğretim politikaları da birbirinden farklı olan Fransa, İngiltere ve Almanya’daki uygulamalar, ülkemizdeki durum ile karşılaştırmaya olanak verecek şekilde ele alınmıştır. Ülkemiz- deki uygulamalar ise, tarihsel akış ve ortaya çıkardığı bazı sorunlar ile birlikte, ulusal ve uluslararası mahkeme kararları ışığında ve “laiklik” ile “din ve vicdan özgürlüğü” kavramlarının uzlaşısı ekseninde değerlendirilmiştir.

Religious education and training In terms of secularism and the freedom of thought, religion and conscience

The matter of secularism saving its place on the agenda in the recent past of Turkey has been mainly argued on the issue of educational system. It is highly common that governments, within the scope of their political view, consider education as a vehicle to standardize individuals. Via the educational reformations following the proclamati- on of the republic it has been aimed to convert the society adopting “islamic ummah” into a state-nation embracing “Turkish” identity. At this point, the principle of secula- rism enshrined in 1937 is the most important principle that the government has applied to determine its educational policy. The principle of secularism is regadred as a vehicle social change and modernisation through education and in this respect it has worked. However, in the historical process secularism-based educational practices cause some abuse of rights and give trouble that threaten the social peace. Indeed, it is because of the fact that the relationship between concepts of secularism and freedom of thought, religion and conscience has not been properly built. This study aims to find out what to undrestand from the concepts of secularism and the freedom of thought, religion and conscience and how to build a relationship between these concepts on the issue of converting religious education and training into an objective, democratic and pluralist structure without causing any abuse of ri- ghts. In this respect, these two conceps, secularism and freedom of thought, religion and conscience, are roughly explained and its importance in terms of human rights is mentioned. The practices in France, England and Germany whose religious education and training is different because of the historical, political and social differences are discussed enabling us to compare the case in our country. The practices in our country are discussed in the conciliator line of concepts of secularism and the freedom of tou- ght, religion and conscience in the light of national and international court decisions with the historical flow and the problems posed.

PDF

___

Arabacı, Fazlı, „Avrupa (Almanya, İngiltere, Hollanda, Fransa, Belçika)‘da Din Öğretimi“, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye‘de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yay., Ankara 1999
Arslan, M. Metin, „Demokrasi ve İnsan Hakları“, http://iop-fethiye-08112010. wikispaces.com/file/view/DEMOKRAS%C4%B0+ve+%C4%B0NSAN+- HAKLARI.doc, e.t. 25/06/2014
Aydın, Mehmet Zeki, „Avrupa Birliği Ülkelerinde Din Öğretimi ve Tür- kiye ile Karşılaştırılması“, http://www.flw.ugent.be/cie/mzaydin5.htm, e.t. 02.05.2012
Ayengin, Tevhit, „İnsan Hakları Sözleşmelerinde Din ve Vicdan Hürriyeti“, İnsan Hakları ve Din Sempozyumu 15-17 Mayıs 2009, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Yay., Çanakkale 2010, s.101-113
Ayhan, Halis, „Tanzimat Sonrası Din Eğitimi ve Öğretimi (Mektep- Medrese İlişkisi)“, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye‘de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yay., Ankara 1999
Bolay, Süleyman Hayri, „Açılış Konuşması“, Cumhuriyetin 75. Yılında Tür- kiye‘de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yay., Ankara 1999
Catto, Rebacca /Davie, Grace, „İngiltere (Büyük Britanya) Din-Devlet iliş- kisi: Hukuki Yapı, Dini Kurumlar, Din Eğitimi ve Din Hizmetleri“, AB Ülke- lerinde Din-Devlet İlişkisi Sempozyumu 9-10 Aralık 2006
Çağlar, Bakır, „Türkiye‘de Laikliğin „Büyük Problem“i Laiklik ve Farklı Anlamları Üzerine“, Cogito, S.1, Yaz 1994, s.111-117
Çarkoğlu, Ali/ Toprak, Binnaz, Değişen Türkiye‘de Din, Toplum ve Siyaset, Tesev Yay., 2006
Darren E.,Sherkat, / Christopher G., Ellison, „Din Sosyolojisinde Son Ge- lişmeler ve Gündemdeki Tartışmalar“, Çev. İhsan Çapcıoğlu, AÜİFD, C.XLV (2004), S.1, s.225-262
Eğitim Reformu Girişimi, Türkiye‘de Din ve Eğitim- Son Dönemdeki Geliş- meler ve Değişim Süreci, İstanbul 2011
Erdoğan, Mustafa, „Sivil Özgürlük Olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü“, Libe- ral Düşünce, S.21, Kış 2001, s.23-35
Erkan, Rüstem / Akçayöz, Harika, „Siyasi İslam Tartışmaları Açısından İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Demokratik Tutum ve Davranışlarının İnce- lenmesi“, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C.27, No:2, s.174-201
Gözler, Kemal, „1982 Anayasasına Göre Din Eğitim ve Öğretimi“, Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu‘na Armağan, Ankara, Adalet Yayınevi, 2010, s.317-334, (http://www.anayasa.gen.tr/din-egitimi.htm, Konuluş Tarihi: 13/11/2010), e.t. 20.06.2014
Hafızoğulları, Zeki, „Atatürk ve Laiklik“, http://www.zekihafizogullari.com/ Makaleler/AtaturkveLaiklik.pdf, e.t. 22.06.2014
Kaboğlu, İbrahim Ö., Özgürlükler Hukuk, İmge Kitabevi, 6. Baskı, 2002
Kahraman, Mehmet, „Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Türkiye‘de Laiklik“, MKÜSBED, C.5, S.9, 2008, s.57-77
Kaymakcan, Recep, „Türkiye‘de Din Eğitimi Politikaları Üzerine Düşünce- ler“, http://www.dem.org.tr/makaleler/dinegitimi_recep_06072006_EKEV. pdf, e.t. 02.05.2012
Kılıç, Recep, „Din Öğretimini Temellendirme Problemi“, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye‘de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yay., Ankara 1999
Kılıçbay, Mehmet Ali, „Laiklik ya da Bu Dünyayı Yaşayabilmek“, Cogito, S.1, Yaz 1994, s.15-21
Kuru, Ahmet T., Pasif ve Dışlayıcı Laiklik- ABD, Fransa ve Türkiye, Çev. Eylem Çağdaş Babaoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011
Mert, Nuray, „Laiklik Tartışması ve Siyasal İslam“, Cogito, S.1, Yaz 1994, s.89-101
Messner, Francis, „Fransa Din-Devlet ilişkisi: Hukuki Yapı, Dini Kurumlar, Din Eğitimi ve Din Hizmetleri“, AB Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi Sempoz- yumu 9-10 Aralık 2006
Michel, S.J., Thomas, „Laisizme Katolik Bir Bakış“, Çev. Deniz Şengeç, Cogito, S.1, Yaz 1994, s.103-109
Narlı, Nilüfer, „Türkiye‘de Laikliğin Konumu“, Cogito, S.1, Yaz 1994, s.23- 31
Okçu, Davut, „Türk Eğitim Sisteminde Din Öğretiminin Zorunluluğu Soru- nu“, Uluslararası Eğitim Felsefesi Kongresi: Küreselleşme Sürecinde Eğitim Sorunlarının Felsefi Boyutu, 6-8 Mart 2009, s.213-224
Öcal, Mustafa, „Cumhuriyet Döneminde İlk, Orta ve Yüksek Öğretimde Din Öğretimi (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinin Tarihçesi)“, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye‘de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yay., Ankara 1999
Özenç,Berke, „AİHM ve Danıştay Kararlarının Ardından Zorunlu Din Ders- leri Sorunu“, İÜHFM, C.LXVI, S.2, s.191-226
Özenç, Berke, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İnanç Özgürlüğü, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006
Robbers, Gerhard, „Almanya Din-Devlet ilişkisi: Hukuki Yapı, Dini Kurum- lar, Din Eğitimi ve Din Hizmetleri“, AB Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi Sem- pozyumu 9-10 Aralık 2006
Sanioğlu, Hilal, „Avrupa Birliği Hukukunda İnsan Hakları“, TBB Dergisi, S.74, Yıl 2008, s.77-111
Torun, İshak, „Türkiye‘de Sivil Toplum ve Demokrasinin Gelişmesinde Bir Potansiyel Olarak Alevilik“, Uluslararası Davraz Kongresi Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Isparta 2009, s.2072-2087
TÜSİAD, Yeni Anayasa Yuvarlak Masa Toplantıları Dizisi: Yeni Anayasanın Beş Temel Boyutu, Tüsiad Yay., Mart 2011, 24, ayrıntılı bilgi için bkz. http:// www.tusiad.org.tr/__rsc/shared/file/YENI-ANAYASA-YUVARLAK-MA- SA.pdf, e.t. 26/05/2012
Ulusoy, Ali, „Fransız ve Türk Laiklik Anlayışlarının Karşılaştırılması“, Libe- ral Düşünce, C.4, S.14, Bahar 1999, s.238-245
http://www.anayasa.gov.tr/
http://www.danistay.gov.tr/
http://www.yargitay.gov.tr/aihm/upload/1448_04.pdf
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/20419310.asp
http://www.zaman.com.tr/dunya_turkiyede-somurge-modeli-laiklikuygulani- yor_664395.html
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/country-by-country/turkey/TUR-C- BC-IV-2011005-TUR.pdf
http://tdkterim.gov.tr/bts/