AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN KURULUŞU, GÖREVLERİ VE YARGILAMA USULÜ

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa Konseyince hazırlanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 4 Kasım 1950 tarihinde imzalanmış ve 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme daha sonraki tarihlerde protokoller yoluyla değiştirilmiş ve güncellenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Sözleşmeyi ve protokollerden önemli bir kısmını imzalamış ve yürürlüğe koymuştur. Usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan bu düzenlemeler Anayasa’nın 90. maddesinin 5. fıkrası uyarınca kanun hükmünde olup, bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Ayrıca bunlar kanunlara göre öncelikli olarak uygulanma özelliğine sahiptir. Anayasa’nın bu hükmü nedeniyle Sözleşme hukukumuzda çok önemli bir yere sahiptir.Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde temel hak ve hürriyetlerin yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kuruluşu ve görevleri ile yargılama usulü hakkında da düzenlemeler mevcuttur. Kişiler veya sözleşmeci devletler Sözleşmede öngörülen usuller dahilinde Mahkemeye başvurup, haklarının korunması veya diğer sözleşmeci devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmeleri talebinde bulunabilirler. Sözleşme ile öngörülen yargısal mekanizmanın işleyebilmesi ve temel hak ve hürriyetlerin uluslararası alanda korunabilmesi için, Mahkemenin kuruluş ve işleyişine ilişkin bu düzenlemelerin dikkate alınması ve bunlara uygun hareket edilmesi gerekir. Bu nedenle Sözleşmede yer alan temel haklara ilişkin hükümlerin yanında bu hakların ne şekilde ve hangi usuller dairesinde korunabileceğine ilişkin hükümlerin incelenmesi de son derece önemlidir

Anahtar Kelimeler:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Görev, Kabul Edilebilirlik Koşulları, Yargılama Usulü.

Gründung, Zuständigkeiten und Verfahrensrecht des Europäischen Gerichtshofs für Menschenrechte

PDF

___

Adalet Bakanlığı: Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, http:// www.uhdigm.adalet.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 23.05.2016).
Akay, Seda: Etkili Bir İnsan Hakları Mekanizması İçin: AİHS Sisteminde Hükümlerin İcrasının Denetimi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 16, Güz: 2009, s. 117 - 134.
Baysal, Mustafa: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince Başvuruların İncelenme Süreci ve Sürecin Etkin Kılınmasına Yönelik Uygulamalar: Sağlam, Mustafa (Editör), Bireysel Başvuru, İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi), 2. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2013, s. 19 - 46.
Bilir, Faruk: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yapısı ve 14 Nolu Protokol, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 55, Yıl: 2006, Sayı: 1, s. 135 - 156.
Breuer, Marten: Kommentierung zu Art. 46 EMRK, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Council of Europe: http://www.coe.int/ (Erişim Tarihi: 23.05.2016).
Cremer, Hans-Joachim: Entscheidung und Entscheidungswirkung, in: Grote, Rainer / Marauhn, Thilo (Hrsg.), EMRK / GG, Konkordanzkommentar zum europäischen und deutschen Grundrechtsschutz, Mohr Siebeck, Tübingen 2006, Kapitel 32: s. 1704 - 1771.
Çınar, İbrahim: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargı Yetkisi ve Mağdurluk Statüsü: Sağlam, Mustafa (Editör), Bireysel Başvuru, İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi), 2. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2013, s. 165 - 224.
Durmaz, Cüneyt: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Başvuruların Ayrıştırılması ve Tek Hakim Formasyonu: Sağlam, Mustafa (Editör), Bireysel Başvuru, İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi), 2. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2013, s. 47 - 69.
Durmaz, Cüneyt: Esasa İlişkin Kabul Edilemezlik Nedenleri: Sağlam, Mustafa (Editör), Bireysel Başvuru, İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi), 2. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2013, s. 225 - 246.
Ehlers, Dirk: Allgemeine Lehren der EMRK, in: Ehlers, Dirk (Hrsg.), Europäische Grundrechte und Grundfreiheiten, 3. Auflage, De Gruyter Recht, Berlin 2009, s. 25 - 80.
Ekinci, Hüseyin: Kabul Edilebilirlik Kriterleri: Sağlam, Mustafa (Editör), Bireysel Başvuru, İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi), 2. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2013, s. 109 - 164.
Erol, Ahmet: Örnek Bir Karar Işığında 6384 Sayılı Yasanın Kapsamı ve Etkin Sonuç Sağlayıp Sağlayamayacağı, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kasım - Aralık 2013, Yıl: 26, Sayı: 109, s. 129 - 140.
European Court of Human Rights: http://echr.coe.int/ (Erişim Tarihi: 23.05.2016).
Frantz, Christiane / Martens, Kerstin: Nichtregierungsorganisationen (NGOs), VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2006.
Frowein, Jochen Abr. / Peukert, Wolfgang: Europäische Menschenrechtskonvention, EMRK-Kommentar, 3. Auflage, N. P. Engel Verlag, Kehl am Rhein 2009.
Gözlügöl, Said Vakkas / Poyraz, Yasin: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Uygulamasında 15 ve 16 Nolu Ek Protokollerle Öngörülen Reform, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Ocak 2015, Yıl: 6, Sayı: 20, s. 59 - 86.
Gözübüyük, A. Şeref / Gölcüklü, Feyyaz: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 8. Bası, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2009.
Grabenwarter, Christoph / Pabel, Katharina: Europäische Menschenrechtskonvention; Ein Studienbuch, 5. Auflage, Verlag C. H. Beck, München; Helbing Lichtenhahn Verlag, Basel; Manz’sche Verlags- und Universitätsbuchhandlung, Wien 2012.
Hamdemir, Berkan: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2015.
HUDOC – European Court of Human Rights: İlgili dipnot metninde farklı bir kaynak gösterilmeyen AİHM kararları Mahkeme kararlarının yayımlandığı http://hudoc.echr.coe.int/ internet adresinden alınmıştır (Erişim Tarihi: 23.05.2016).
Karaaslan, Erol: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yapısı ve Yargılama Yöntemi, Ankara Barosu Dergisi, 2004/3, s. 107 - 130.
Karpenstein, Ulrich / Johann, Christian: Kommentierung zu Art. 33 EMRK, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Keser, Hayri: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Devletin Pozitif Sorumlulukları, Adalet Yayınevi, Ankara 2014.
Kılınç, Bahadır: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının İnfazı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2006.
Mayer, Franz C.: Einleitung, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Meyer-Ladewig, Jens: EMRK, Europäische Menschenrechtskonvention, Handkommentar, 3. Auflage, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2011.
Muratoğlu, Tahir: Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve Türk Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (İÜHFM) 2011, Cilt: LXIX, Sayı: 1 - 2, Prof. Dr. İl Han Özay’a Armağan, s. 735 - 773.
Muratoğlu, Tahir: Devletin Yargısal Faaliyetlerden Kaynaklanan Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016.
Öncü, Mehmet: Bireysel Başvuruların AİHM Tarafından Usulden İncelenmesi ve Dördüncü Derece Türünden Şikâyetler, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, Editörler: Altan, Alparslan / Yıldırım, Engin / Tercan, Erdal / Tülen, Hikmet / Çoban, Ali Rıza, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2012, s. 373 - 407.
Partsch, Karl Josef: Die Entstehung der europäischen Menschenrechtskonvention, ZaöRV (Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht) 15 (1954), s. 631 - 660.
Peters, Anne / Altwicker, Tilmann: Europäische Menschenrechtskonvention; mit rechtsvergleichenden Bezügen zum deutschem Grundgesetz, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2012.
Röben, Volker: Grundrechtsberechtigte und -verpflichtete, in: Grote, Rainer / Marauhn, Thilo (Hrsg.), EMRK / GG, Konkordanzkommentar zum europäischen und deutschen Grundrechtsschutz, Mohr Siebeck, Tübingen 2006, Kapitel 5: s. 231 - 265.
Salihpaşaoğlu, Yaşar: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye: Bazı Rakamlar ve Gerçekler, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Yıl: 2009, Sayı: 1-2, s. 253 - 281.
Schäfer, Patrick: Kommentierung zu Art. 34 und 35 EMRK, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Tezcan, Durmuş / Erdem, Mustafa Ruhan / Sancakdar, Oğuz / Önok, Rifat Murat: İnsan Hakları El Kitabı, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2014.
Thienel, Tobias: Kommentierung zu Art. 47 EMRK, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Turabi, Selami: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2015.
United Nations: http://www.un.org/ (Erişim Tarihi: 23.05.2016).
Wenzel, Nicola: Kommentierung zu Art. 37, 38, 39 und 41 EMRK, in: Karpenstein, Ulrich / Mayer, Franz C.: EMRK, Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, Kommentar, 2. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2015.
Yıldırım, Zeki: 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun: İnsan Hakları İhlallerinin Çözümüne Dair Farklı Bir Yaklaşım, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Yıl: 2013, Sayı: 1-2, s. 1725 - 1756.