1982 Anayasası döneminde uluslararası antlaşmaların TBMM'de görüşülmesi ve denetimi

Anayasanın 90. maddesine göre, uluslararası antlaşmaların onaylanması Türkiye Büyük Millet Meclisi‟nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Maddede belirtilen istisnalar haricindeki ve Türk kanunlarında değişiklik getiren tüm antlaşmaların onaylanması için uygun bulma kanunu gerekmektedir. Maka-lede uygun bulma kanununa tabi antlaşmaların belirlenmesi, uygun bulma kanu-nu tasarılarının TBMM‟ye sunulması, bunların komisyonlara havale edilmesi ve komisyonlar ile Genel Kurulda görüşülmesi ve uygun bulma kanunu tasarıları üzerinde komisyon ve Genel Kurulun sahip olduğu yetkiler ele alınacaktır. Bu bağlamda, Anayasada uluslararası antlaşmaların anayasaya uygunluğunun yargı-sal denetimine yer verilmediğinden, TBMM‟ye sunulan uygun bulma kanunu tasarılarının siyasi denetimi önem arz etmektedir. Ayrıca 1980 – 2010 yılları arasında kabul edilen uygun bulma kanunlarının konuları, sayısı ve bunların diğer kanunlara oranı ile görüşmelerin niceliği ve niteliğine ilişkin hususlar da incelenmiştir. Bunlara ilaveten Anayasanın 90. maddesinin ikinci fıkrası bağla-mında TBMM‟ye bilgi amaçlı sunulan antlaşmalar kategorisi, 90. maddenin üçüncü fıkrasında öngörülen uygulama antlaşmaları ile bir yetki kanununa da-yanılarak çıkarılan uluslararası antlaşmalar hakkında da bilgi verilmiştir. Son olarak ise uluslararası antlaşmalar konusunda TBMM‟nin etkinliğine değinil-miştir.

Parliamentary procedure and political control of international treaties at the grand national assembly of Turkey

According to the Article 90 of the Turkish Constitution, the ratification of trea-ties shall be subject to adoption by the GNAT by a law approving the ratifica-tion. Other than the exceptional international treaties/agreement which is envis-aged in the article and treaties/agreements resulting in amendments to Turkish laws shall be required a law approving the ratification. In this essay; the deter-mining of international treaties/agreements which should be subject to a law approving the ratification, submitting of law bills approving the ratification, its referral to committee, its discussions during the committee and the plenary stage and the powers of committee and the plenary on law bills approving the ratification will be examined. In this context, judicial review of constitutionality of international treaties/agreements wasn‟t regulated in the Constitution, political control of law bills approving the ratification of international treaties/agreements has been an important issue. Besides, subjects and numbers of laws approving the ratification adopted between 1980 and 2010, proportion of these type of laws among the laws and quality and quantity of discussions has been examined. In addition to this, in terms of second paragraph of 90 th article of the Constitution, the international treaties/agreements which are submitted to the GNAT in order to give information about them and implementation agreements and trea-ties/agreements which are depended on the empowering law in the third para-graph of 90 th article of the Constitution has been taken into consideration. Fi-nally it has been dealt with efficiency of the GNAT during the adoption of law bills approving the ratification.

___

  • AKİPEK, Serap, “Türk Mevzuatının Onaylanan Uluslararası Antlaşmalar ile Uyumlaştırılması Sorunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 48/1-4, 1999, s. 15-22.
  • BAŞLAR, Kemal, “Uluslararası Antlaşmaların Onaylanması, üstünlüğü ve Ana-yasal Denetimi Üzerine”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni: Prof. Dr. Sevin Toluner’e Armağan, 24/1-2, 2004, s. 279-336.
  • BARTHÊLEMY, Joseph, DUEZ, Paul, Traité de droit constitutionnel, Dalloz, Paris, 1933.
  • BİLGE, Suat, “Türk Hukukuna Göre Milletlerarası Anlaşmaların Akdi”, Anka-ra Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXII, No. 2, s. 97 – 147.
  • ÇELİK, Edip F., Milletlerarası Hukuk, Birinci Cilt, İstanbul Üniversitesi Hu-kuk Fakültesi Yayınları, No: 2768, Hukuk Fakültesi No: 624, Yenilenmiş Dör-düncü Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1980.
  • ÇİNAR, Ahmet, Uluslararası AnlaĢmaların Onaylanmasında Türkiye Bü-yük Millet Meclisinin Rolü ve Bazı Avrupa Birliği Üyesi Ülke Örnekleri, TBMM Genel Sekreterliği Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara, Eylül 2007. DanıĢma Meclisi Tutanak Dergisi.
  • GÖZLER, Kemal, “Uluslararası Andlaşmaları Akdetme ve Onaylama Yetkisi: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 56, No 2, Nisan-Haziran 2001, s.71-101.
  • İZGİ, Ömer; GÖREN, Zafer, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Yorumu, TBMM Basımevi, Ankara, 2002.
  • KILIÇÇI, Sedat, Milletlerarası AnlaĢmaların Onaylanması, Ankara Üniversi-tesi Hukuk Fakültesi Yayınları: 240, Başnur Matbaası, Ankara, 1968. Millet Meclisi Tutanak Dergisi.
  • ÖZBUDUN, Ergun “1961 T.C. Anayasasına Göre Andlaşmaların Onaylanma-sı”, Prof.Dr. Ahmet ġükrü Esmer’e Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 468, Ankara, 1981, s. 209-228.
  • ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1995.
  • ÖZMAN, M. Aydoğan, Milletlerarası AnlaĢmalarda Çekinceler (Ġhtirazî Kayıtlar), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1970.
  • PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, 1. Kitap, Gözden Geçiril-miş 10. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
  • SABUNCU, Yavuz, Anayasaya GiriĢ, 14. Baskı, İmaj Yayıncılık, Ankara, 2007.
  • SOYSAL, Mümtaz, “Uluslararası Andlaşmalar Konusunda Anayasa Yargısı”, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg14/mumtazsoysal.pdf (Erişim Tarihi: 27.4.2010)
  • SOYSAL, Mümtaz, DıĢ Politika ve Parlamento (DıĢ Politika Alanındaki Yasama-Yürütme ĠliĢkileri Üzerine KarĢılaĢtırmalı Bir Ġnceleme), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 183-165, Ankara, 1964.
  • Spanish Constitution and Standing Orders of the Senate, General Secretariat of the Senate, Madrid, 2002. Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi.
  • TOLUNER, Sevin, Milletlerarası Hukuk ile Ġç Hukuk Arasındaki İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 418, Sulhi Garan Matbaa-sı, İstanbul, 1973.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü Arşivi.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi.
  • “Uluslararası ÇalıĢma Örgütü Anayasası”, www.alomaliye.com/ilo_ anayasasi. htm (Erişim Tarihi: 28.4.2010).
  • www.anayasa.gov.tr
  • www.tbb.gov.tr