Osmanlı Arşiv Belgelerinde Muş Köprüleri

Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Muş, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Muş’un özellikle Urartu Devleti’nin batı yol güzergâhı ile tarihi ticaret yolu üzerinde yer alması bu kentin Urartululardan beri stratejik bir konumda kalmasını sağlamıştır. Çalışma konumuzu oluşturan köprüler de aynı güzergâh üzerinde yer almaktadırlar. Fakat bu güzergâhın Osmanlı Devleti hâkimiyetine kadar ki ara süreçte bölgeye hâkim olan bütün devletler tarafından da kullanıldığı söylenebilir. Muş Ulu Köprü, Karasu Köprüsü, Malazgirt Köprüsü ve Abdurrahman Paşa köprüleri olmak üzere toplamda dört tarihi köprü günümüze ulaşmıştır. Ancak bunlardan Abdurrahman Paşa köprüsü ile ilgili herhangi bir arşiv bilgisine ulaşılamamıştır. Aynı şekilde Muş Karasu Köprüsü’nün arşiv bilgileri olmakla birlikte kendisi günümüze ulaşamamıştır. Konumuzu oluşturan köprülerin ilk ne zaman ve kimler tarafından yapıldıklarını ortaya koyan kesin bilgiler mevcut değildir. Eldeki arşiv belgelerinden Muş’taki tarihî köprülerin Osmanlı son dönemlerinde kullanılamayacak kadar yıkılmış olmaları nedeniyle ya yeniden inşa edilmiş ya da esaslı bir onarımdan geçmiş oldukları anlaşılmaktadır. Mevcut belgeler başta olmak üzere malzeme-teknik ve plan açısından değerlendirilmeleri amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Muş, Köprü, Murat, Kırkgöz, Abdurrahman Paşa

Muş Bridges in The Ottoman Archive Documents

Muş, located in the Eastern Anatolia Region, has hosted a number of civilizations throughout history. That Muş was situated particularly on the western route of the Urartian state and on a historical trade route, made the city remain in a strategical location throughout history. The bridges examined in the study were also on the mentioned route. However, it may be stated that the route had been used by all states ruling the region in the interlude until the rule of the Ottoman Empire. Four historical bridges, including the Mus Ulu Bridge, the Karasu Bridge, the Malazgirt Bridge and the Abdurrahman Pasha Bridge have reached the present day. However, among them, no archival information about the Abdurahman Pasha Bridge could be obtained. Similarly, although the archival information related to the Mus Karasu Bridge is available, the bridge itself did not survive. There is no exact information indicating when and by whom the analyzed bridges were first built. It may be inferred from the obtained archive documents that the historic bridges in Muş were either rebuilt or substantially repaired because they had been too destroyed to cross in the late Ottoman period. In the existing publications, the studied bridges were dated back to the Seljuk period, when they were examined in terms of their materials, engineering, and plans. However, any documents confirming this assumption could not be obtained. The aim of the study is to evaluate the existing documents in particular and the bridges, in terms of their materials, engineering, and plans.

Keywords:

Muş, Bridge, Murat, Kırkgöz, Abdurrahman Paşa,

PDF

___

A. Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), 192/14381, H-16-10-1310 (3 Mayıs 1893).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), 262-19645, H-10-02-1311(23 Ağustos 1893) .
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası (BEO)-1950-146239 H-15-08-1320 (17 Kasım 1902).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası (BEO)-1950-146239 H-15-08-1320 (17 Kasım 1902).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye İdare (DH.İD) 03.085-9 Cemaziel evvel sene 331 (16 Nisan 1913).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH-MKT)-1439-38 H. 23 Zilkade 1304 (13 Ağustos 1887).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun (HAT) 1229/47949, 25-Şevval-1242 (24 Mart 1827).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun(HAT), 1088/44264-G, 15.L.1243, (30 Nisan 1828).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun (HAT), 1229/47949-F, 17-Şevval-1242 (16 Mart 1827).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Şura (İŞD) 50-2766-H-06-03-1297 (17 Şubat 1880).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vala (MVL) 228-29-H. 3-12-1265, (20 Ekim 1849).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (A.MKT.MVL) 20-100-H-19-11-1265( 6 Ekim 1849). Bitlis Gazetesi 28 Ramazan 1308 tarihli 225. Sayı (7 Mayıs 1891).
B. Literatür Kaynakları
Çulpan, Cevdet. Türk Taş Köprüleri Ortaçağdan Osmanlı Sonuna Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 2002.
Halifeoğlu, Meral, Halide, Sert ve Süheyla, Yılmaz. “Tarihi Kurt Köprüsü (Mihraplı Köprü, Vezirköprü) Restorasyonu Proje ve Uygulama Çalışmaları”, METU JFA/2, 30: 2, (2013): 81-104.
Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yem Yayınları, 2008.
Kılavuz, Bülent Nuri. Muş ve Çevresindeki Türk Mimari Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1997.
Koçhan Nurettin, Cumhur, Sur. “Muş-Kepenek Urartu Kalesi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 10, (2003): 57-64.
Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilatı, Eren Yayıncılık: İkinci Baskı, İstanbul, 1990.
Sevin, Veli. “Urartulular’a Ait Dünyanın En Eski Karayolu”, Anadolu Araştırmaları, 11: 47-63, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1989.
Şen, Korkmaz. “Belgeler Işığında Hınıs Ulu Camii’nin Tarihlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, 28/1, (2019): 23-37.
Şen, Korkmaz. Arapgir İlçesinin Tarihçesi ve Kültür Varlıkları. Ankara: Akademisyen Yayınevi, 2018.
Tiryaki, Sırrı. Urartu Krallığı’nın Batı Yayılımında Bingöl Güzergâhı. (Editör. B. Gökçe, P. Pınarcık), Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.
Tunç, Gülgün. Taş Köprülerimiz. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları 1978.
Zeki Velidi, Togan. Umumi Türk Tarihine Giriş. I. cilt, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1946.