KIRGIZLARIN İLK MODERN TARİHÇİSİ OSMONAALI SIDIKUULU

Osmonaalı Sıdıkuulu (1875 – 1942) Kırgızistan’nın Koçkor bölgesinde bulunan Kızıl-töbö köyünde dünyaya geldi. Akrabalarından Carkımbay adındaki bir mollanın yardımı ile küçük yaşta okuma – yazmayı öğrenmiş, arkasından Buhara’da medrese eğitimi almıştır. Medrese eğitiminden sonra bir süre Kırgızistan’da öğretmenlik yapmış ve Ceditçilerden etkilenerek dönemin önemli merkezlerinden Ufa’ya eğitimini devam ettirmeye gitmiştir. Bu sırada onu Kırgızların ilk tarihçisi yapan Muhtasar Tarih-i Kırgıziya (1913) ve Tarih-i Kırgız Şadmaniye (1914) adlı kitaplarını yayınlamıştır. 1930 yılında Sovyet yönetimi tarafından tutuklanmış, ancak arkadaşlarının yardımı ile hapisten kaçarak Doğu Türkistan’a gitmiştir. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Sıdıkuluulu’nun Tarih-i Kırgız Şadmaniye adlı eseri Kırgızların Sarıbagış Uruğunun beyi Şabdan Bahadıra ithaf edilmiş olup, Muhtasar Tarih-i Kırgıziye adlı çalışmasının genişletilmiş baskısıdır. Eser, Kırgız boyları hakkında verdiği bilgilerle bir Kırgız Şeceresi özelliği taşımaktadır. Bunun yanı sıra Sıdıkuulu bu eserde döneminin olaylarına ve Kırgızların eğitim-kültür konularına da geniş yer vermiştir. Ayrıca eserin Kırgızca yayınlanan ilk matbuu örneklerden olması, Sovyet öncesi Kırgız matbu yazı dili üzerinde yapılan araştırmalar için önemli bir ana kaynak özelliğini artırmaktadır.Anahtar Kelimeler: Kırgızistan, Osmonaalı Sıdıkuulu, Ceditçilik, Kırgız Tarihi, Kırgızca.

Anahtar Kelimeler:

Kırgızistan, Osmonaalı Sıdıkuulu, Ceditçilik, Kırgız Tarihi, Kırgızca

PDF

___

AKMATALİEV, A. A., Tandalgan Çıgarmalardın Cıynagı, Adabiyat Taanu, c. 2, Bişkek, 1998.
ALTIMIŞOVA, Zuhra, 1920 – 1930 CC. Kırgızstanda Sovet Rejiminin Kulaktardı Tap Katarı Coyuu Sayasatı, Kırgız – Türk Manas Üniversitesi (Doktora Tezi), Bişkek, 2010.
ARABAYEV, E. - SARSAKEYEV, H., Alifba Yaki Töte Oku, Şark Matbaası, Ufa, 1911.
ARABAYUULU, E., Kırgız Alipbesi, Orta Asya Mamleket Basması, Taşkent, 1924.
ASANKANOV, Abılabek, “Moldo Kılıç”, Kırgız Tarihi: Entsiklopediya, Bişkek, 2003. s. 294-295.
ATTOKUROV, Sabır, “Ata Manas Ülgüleri”, Ala Too Dergisi, Bişkek, 1997, s. 1, 6.
BIYALIYEV, A., Kırgız Adabiy Tili Cana Anın Adabiy Norması, Bişkek, 2002.
ÇUKUBAEV, A., Klassovaya Borba i Obşestvennaya Mısl v Kirgizii (1900 - 1917), Frunze, 1967.
DOSALİEV, Asılbek, “Kırgız Tarıhının Atası Osmonalı Sıdıkuulu”, İz Kaldırgan İnsandar 1, Bişkek, 2011, s. 108-113.
EGEMBERDIYEV, C., “Karlıgaç Tarıhçı”, Kırgız Tuusu, S. 172, 24. Haziran 1993, s. 3.
ERŞAHIN, Seyfettin; “Kırgızların İslâmlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 39, 1999, s. 393 – 438.
Gornaya Tsaritsa Kurmancan i Yeyo Vremya, Haz.: B. Abıtov, C. Djaldoşova, D. Djunus Aliyev v.d., Bişkek, 2002.
GÖMEÇ, Saadettin, Kırgız Türkleri Tarihi, Berikan Yay., Ankara, 2009.
BATMANOV, İ. A., Kratkie Vvedenie v İzuçenie Kırgızskogo Yazıka, Frunze, 1947.
KADIROVA, Asel, XIX. Kılımdın Ayagı XX. Kılımdın Başındagı Kırgızdar Koldongon Dokumentterdin Tili, (Kırgız – Türk Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Bişkek, 2008.
SIDIKOVA, Kalen, Kırgız Tarıhı, Bişkek, 2003.
KALKAN, Mustafa; Kırgızlar ve Kazaklar, Selenge Yay., İstanbul, 2006.
KARASAEV, Kuseyin, “Zamandaştarım Cönündö”, Bişkek Şaamı, No: 117, 21 – 26 Haziran 1992, s. 4.
KARASAYEV, H., ”Kırgız Orfografiyasının Tarıhınan”, Turkologiçeskoe İssledovaniya Sbornik Statey 80 Letiyu K. K. Yudahina, Frunze, 1970, s. 76 – 81.
KOCOBEKOV, M., “Osmonaalı Sıdıkuulunun Ömür Bayanına Ayrım Toktoolor”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 14, Bişkek, 2005, s. 13 – 28.
KOYLUBAEV, K. K., Cazgıç Akındardın Çıkarmaçılıgı, Karakol, 2010.
OMOROV, Timurlan, Kırgız Secerelerine Göre Türk Boyları, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2008.
OSMONAALIKIZI, Bübüş, “Atamdın Ömür Bayanı”, Alatoo, S. 11, Bişkek, 1991, 128 – 136.
PLOSKİH, S. V., Repressirovannaya Kultura Kırgızstana Maloizuçennıe Stranitsı İstorii, İlim, Bişkek, 2002.
PLOSKİH, Svetlana, “Kirgizskiy Raznoçinets”, KP v Kirgizii, S. 266, 16 Temmuz 1999, s. 3.
SADIKOVA, Şarifa, Sıdıkov Osmonalı Tuulgan Kününün 130 Cıldıgına Karata, Bişkek, 2008.
SAKTANOV, Köçkön, “Algaçkı Kırgız Okumuştuusu”, Kızıktar, No: 35 (188), 27.09.2007 s. 14.
SAPARBAYEV, A., Kırgız Tilinin Leksikologiyası Cana Frazeologiyası, Bişkek, 1997.
SIDIKOF, Osman Ali, Tarih-i Kırgız Şadmaniye, Şark Matbaası, Ufa, 1914.
SIDIKOGLU, Mola Osmanali; Muhtasar Tarih-i Kırgıziye, Şark Matbaası, Ufa, 1913.
TAŞAĞIL, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, TTK Yay., Ankara, 2004.
TENIŞEV, E., ”Uluttuk Doorgo Çeyinki Kırgız Adabiy Tili Cönündö”, Kırgızdar, c. 2, Bişkek, 1993.
TOKONBAYUULU, Aalı, “Esep Kısap”, Kırgız Keneş Adabiyatı Dergisi, No: 2, 1934. s. 4 – 22.
TÖREKIL, Molla Kılıç, Kıssa-i Zelzele, Haz. İşanalı Arabayef, Kazan, 1911.