J.J. ROUSSEAU’NUN SOSYAL SÖZLEŞME ESERİNİN OSMANLI TÜRKÇESİNE İLK TERCÜMELERİ

Tanzimat’tan Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna değin, Fransız aydınlanmasını ve özellikle J.J.Rousseau’nun çalışmalarını okumak, Osmanlı Türkçesine çevirmek nesilden nesile geçmiştir. Gerçi Tanzimat ilan edilmeden önce de 1789 Fransız büyük devriminin hazırlayıcısı bir ateist olarak anılan J.J.Rousseau’nun eserlerine ve düşüncelerine atıfların olduğu bazı çalışmalar vardır. Sosyal Sözleşme’nin, Osmanlı Türkçesine ilk tercümeleri üzerine bir fikir verebilecek olan elimizdeki örnekler; 1911’de İçtihad dergisinde yayınlanan birkaç sayfalık metin, 1904’te Paris’te yayınlanan eksik kalmış I.Kitap tercümesi ve nihayet 1911’de İstanbul’da tam metin olarak yayınlanan tercümelerdir. Genç Osmanlılardan Jöntürkler’e evrilen sürede yayınlanan bu çalışmalar değerlendirildiğinde; J.J.Rousseau’nun siyasi metinlerinin tercümeleri ile Osmanlı aydınlarının kendisine duyduğu hayranlık arasında açık bir orantısızlık olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler:

J.J.Rousseau, Sosyal Sözleşme’nin Osmanlı Türkçesine ilk tercümeleri, hȃkimiyet-i milliye

THE EARLY TRANSLATIONS OF J.J. ROUSSEAU’S SOCIAL CONTRACT INTO OTTOMAN TURKISH

From the Tanzimat era to the establishment of the Turkish Republic, reading and translating the works of French Enlightenment philosophers, especially those of Jean-Jacques Rousseau, had been a practice passed down from one generation to another. However, even before the Tanzimat era, several studies had already referred to the works of Rousseau, who was called an atheist and whose ideas paved the way for the French Revolution in 1789. The extant samples, which provide insights into the first translation of Rousseau’s Social Contract, include a few pages of an article published in a journal named Ictihad in 1911, an unfinished translation of “Book I” published in Paris in 1904, and other translations published in Istanbul in 1911. Considering the translations of Rousseau’s works during the period from the Young Ottomans to the Young Turks, we distinguish the clear disproportion between the translation of his political works and the Ottoman intelligentsia’s admiration for him.

Keywords:

J.J. Rousseau, Ottoman Empire, Turkish translation of the Social Contract,

PDF

___

AKKAYA KİA, Rukiye, “19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunda J.J. Rousseau Düşüncesine Giriş I” (Introduction à la pensée de J.-J. Rousseau dans l’Empire ottoman du XIXe Siècle I), Littera, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2012, S. 31, s. 129-139. APAYDIN, Mustafa, “Ziya Paşa’nın Emil Çevirisinin Önsözü”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2001, c. 7, S. 7, s. 146-160. BUDAK, Ali, Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2004. Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, Türkçeye Uygulayan Şemsettin Kutlu, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1973. MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994. Mukȃvele-i Heyet-i İçtimȃiyye yahud Mebȃni-i Hukuk-ı Siyȃsiyye, Müellifi: Jean Jaques Rousseau, Müt. Rufȃizade Mehmed Şekib, Kitab-ı Evvel, Sene-i Hicri 1321; Paris, 1904. Mukȃvele-i İçtimȃiyye yahud Hukuk-ı Siyȃsiyye-i Kavȃidi Esȃsiyye, Müellifi Fransa Meşȃhiri Hakimiyesinden Jean Jecques Rousseau, Müt. Mütekȃidin-i Hariciyeden A., Kütübhane-i İslam ve Askeri- İbrahim Hilmi; Bab-ı Ali Caddesi, Tabı ve Nȃşiri İstanbul, 1329. ÖNUÇAR, Mehmet, Mecmûa-i Ebuziyya’da Rousseau Tercümeleri (1880-1912), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1998. ROUSSEAU, Jean Jacques, du Contrat Social ou Principes du Droit Politique, Paris, 1894. ROUSSEAU, Jean Jacques, Mukȃvele-i İçtimȃiyye, Çev. Haydar RIFAT, İçtihad, İstanbul İçtihad Matbaası, c. III, S. 25, 15.Haziran.1327. ROUSSEAU, Jean Jacques, Mukȃvele-i İçtimȃiyye, Çev. Haydar RIFAT, İçtihad, İstanbul İçtihad Matbaası, c. III, S. 28, 1.Ağustos.1327. TÜRESAY, Özgür, Être intellectuel à la fin de l’Empire otoman: Ebüzziya Tevfik (1849- 1913) et son temps, Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Études turques et ottomanes (UMR 8032), Paris, 2008. ÜLKEN, Hilmi Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II (1865-1876), Yay. haz. Mehmet KAPLAN, İnci ENGİNÜN, Birol EMİL, Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 2. basım, İstanbul, 1993, s. 161- 264.