Hazar Kağanlığı’nda Tarım: Bulgar Çiftçiler

Yerleşik yaşam tarzının en önemli mihenk taşlarından biri olan tarım, Türklerin de uğraş verdiği iş kollarından birini oluşturmaktadır. Fakat coğrafi şartların özellikleri tarımsal aktivitelerin bölgeden bölgeye farklı yoğunlukta gerçekleşmesine neden olmuştur. Bu sebeple Türk tarihinde tarımda uzmanlaşmaya gidilmesi daha çok Orta Çağ Doğu Avrupa Türk tarihinde gözlemlenmiştir. Zira bölge bulunduğu alan itibariyle hem iklimsel hem de fiziksel yapısıyla tarıma daha elverişli bir konumdadır. Doğu Avrupa Türk devletlerinden biri olan Hazar Kağanlığı, hâkim olduğu coğrafyanın genişliği dolayısıyla farklı kültürden ve milletten birçok halkı tek çatı altında toplamayı başarmıştır. Bu halklardan biri olan Bulgarlar, Türk yaşam tarzının gerekliliği dolayısıyla çoğunlukla hayvancılıkla uğraşsa da Saltovo–Mayatsk kültür dairesi içerisinde tarımla da haşır neşir olmuşlardır. Hayvancılıkla uğraşan Bulgarlar, hem kendilerine has becerilerini hem de bölgedeki yerli halkın becerilerini harmanlayarak zamanla tarımsal faaliyetlerde sivrilmişlerdir. Hatta daha sonraki süreçte bu becerilerini göç ettikleri sahalara da (Orta İtil–Tuna) taşımışlardır. Orta Çağ’a ait yazılı kaynaklar ve özellikle XX. yüzyılda Ten (Don) civarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar Bulgarların başını çektiği Hazar Kağanlığı tarım kültürü hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu bilgiler sayesinde tarımın hangi dallarıyla uğraşıldığı ve kullanılan tarım aletlerinin neler olduğu ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hazarlar, Bulgarlar, tarım, tarım kültürü, Saltovo-Mayatsk

Agriculture in the Khazar Khaganate: Bulgarian Farmers

Agriculture, one of the most important building blocks of the sedentary lifestyle, is one of the business lines that Turks also deal with. However, the characteristics of the geographical conditions caused the agricultural activities to take place at different intensity from region to region. For this reason, specialization in agriculture was observed in the Middle Ages Eastern Europe Turkic history. Because the region is in a more suitable location for agriculture with its climatic and physical structure. Khazar Khaganate, one of the Eastern European Turkish states, managed to gather many people from different cultures and nationalities under its dominance due to the wide geography it dominates. Although Bulgars, one of these peoples, are mostly engaged in animal husbandry due to the necessity of the Turkish lifestyle, they have also been involved in agriculture within the Saltovo–Mayatsk cultural circle. Bulgars, who we are interested in animal husbandry, have came to the fore in agricultural activities over time by combining both their unique talents and the skills of the inhabitants of the region. Even in the later process, they transferred these skills to the fields (Middle Volga–Danube) they migrated to. Written sources belonging to the Middle Ages and especially archaeological excavations around Don (Ten) in the 20th century provide important information about the Khazar Khaganate agricultural culture led by the Bulgarians. Thanks to this information, it is revealed which branches of agriculture are concerned and what agricultural tools are used.

Keywords:

Khazar Khaganate, Bulgars, Agriculture in Turks, Agricultural Culture, Saltovo–Mayatsk,

PDF

___

Artamanov, M. İ. Hazar Tarihi, Çeviren: Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2008.
Artamonov, M. İ. “Sarkel i nekotorıe drugie ukrepleniya v severo-zapadnoy Hazarii”, Sovetskaya arheologiya, VI (1940), 130-167.
Baranov, İ. A. Tavrika v epohu rannego srednevekov’ya (saltovo-mayatskaya kul’tura), Kiev, 1990.
Constantin Porphrogenitus, De Administrando Imperio, Eng. Trans. by R. J. Jenkins, Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1967.
E. Zilivinskaya ve D. Vasil’yev, “Gorodişe v del’te Volgi”. Vostoçnaya Kollektsiya, No. 2 (2006), 42-54.
Flerov, V. S. “Tri problemı v istorii Hazarskogo kaganata”, Saltovo-Mayats’ka arheologiçna kul’tura. Harkov (2011), 97-104.
Gening, V. F. ve Halikov, A. H. Rannie Bolgarı na Volge (Bol’şe-Tarhanskiy mogil’nik, Otv. red. N. Ya. Merpert, Moskva: İzd. Nauka, 1964.
Golden, P. Khazar Studies, Vol. I. Budapest, 1980.
Grib, V. K. “Novı materialı vidnosno rozvitku zemlerobstva u gospodars’kiy dıyal’nostı naselennya Hazars’kogo Kaganatu”, Novı storınki ıstorıi Donbasu, Kniga 13/14 (2007), 356-362.
Gumilev, L. N. Hazar Çevresinde Bin Yıl, İstanbul: Selenge Yayınları, 2002.
Gumilev, L. Otkrıtie Hazarii, Moskva: Algoritm, 2007.
Halikov, N. “Zemledelie. İstoriya Tatar s drevneyşih vremen s semi tomah. Voljskaya Bulgariya i velikaya step’. Otv. Red. F. Huzin, T. II. Kazan. İzd. RuhİL, 2006, 236-239.
Hamidullin, B. “Pis’mo Yosifa. İstoriya Tatar s drevneyşih vremen v semi tomah. Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step”, T. II (2006) Kazan: İzd. Ruhil, 660-669.
Hvol’son, D. A. İzvestiya O Hozarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu- Ali Ahmeda Ben Omar İbn Dasta, Neizvestnogo dosele Arabskogo pisatelya naçala X veka,Po Rukopisi Britanskogo Muzeya. S. Petersburg: İzd. İmperatorskoy Akademii Nauk, 1869.
İzmaylov, İ. L. “Stanovlenie Voljskoy Bulgarii: ot plemeni k gosudartsvu”, Studia Slavica et Balcanica Petropolitana, 2 (12), 2012, 217-242.
Kalinina, T. M. “Ekonomika i zanyatiya naseleniya Hazarii”, Hazariya v krosskul’turnom prostranstve: istoriçeskaya geografiya, krepostnaya arhitektura, vıbor verı, Moskva, 2014, 32-34.
Karatay, O. ve Duranlı, M. “Hazar Kağanı Yusuf’un Endülüs’e Mektubu”, Bilig. S. 64, 2013, 199-230.
Kazakov, E. P. “Problemı stanovleniya Saltovo–mayatskoy kul’turı”, VII Halikovskie Çteniya srednevekovıe arheologiçeskie pamyatniki Povolj’ya i Urala: problemı issledovaniy, sohraneniya i muzeefikatsii. Materialı vserossiyskoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii, posvyaşennoy 50-letiyu Bilyarskoy arheologiçeskoy ekspeditsii, No:1 (2017), 155-170.
Lyapuşkin, İ. İ. “Pamyatniki saltovo–mayatskoy kul’turı v basseyne r. Dona”, Trudı Volgo-Donskoy arheologiçeskoy ekspeditsii: materialı i issledovaniya po arheologii SSSR, Moskva, No: 62 (1958), 85-150. Mesudî, Muruc Ez- Zeheb, Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2004.
Muhamadeyev, A. R. “Kul’tura sel’skogo hozyastva i printsipı zemlevladeniya v Voljskoy Bolgarii doislamskogo perioda”, Vestnik KazGUKİ, No:1 (2014), 124-127.
Nikephoros, Short History, Trans. C. Manho, Washington, 1990. Noonan, T. S. “Some Observations On The Economy Of The Khazar Khaganate”, The World of the Khazars, Leiden-Boston: Brill, Vol. 17 (2007), 207-244.
Ögel, B. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
Popov, P. V. “Predvaritel’nıe itogi izuçeniya keramiki Samosdel’skogo gorodişa”. Samosdel’skoe gorodişe: voprosı izuçeniya i interpretatsii. Sbornik nauçnıh statey, Otv. Red. D. V. Vasil’yev, Astrahan: İzd. Astrahanskaya tsifrovaya tipografiya, Astrahan, 2011, 60-88.
Pletneva, S. A. Ot koçeviy k gorodam. Saltovo–mayatskaya kul’tura, Moskva: İzd. Nauka, 1967. Pletneva, S. A. Oçerki Hazarskoy Arheologii, Moskva, 1999.
Şeşen, R. İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: TTK Basımevi, 2001.
Veretyuşkina M. V. ve Balaşov, A. A. “Kontaktı Severyan i naseleniya severo-zapadnoy Hazarii (po materialam zemledeliya”, Divnogorskiy sbornik: trudı muzeya-zapovednika , Vıp:6 (2016), 206-220.
Zilivinskaya, E. ve Vasil’yev, D. “Gorodişe v del’te Volgi”. Vostoçnaya Kollektsiya, No. 2, 2006, 42-54.