EVLİYA ÇELEBİ’YE GÖRE II. VİYANA MUHASARASINDA KIRIM HANI’NIN YANLIŞ TUTUMUNUN SEBEPLERİ

Evliya Çelebi’nin Viyana’ya ziyaretinin gerçekliği üzerinden kuşku bulutlarının dağılmasının ardından onun 1683 yılındaki muhasaradan haberdar olduğu konusunun da vuzuha kavuştuğuna dair çalışmalar yapıldı. Fakat muhasaradaki Kırım hanının tutumunun nedenleri üzerinde fazlaca durulmamıştır. Kırım Hanı Tatar Murad Giray’ın ve daha önce göreve gelen hanlara karşı özellikle serdâr-ı ekrem olarak ordunun başında sefere gelen vezir ve sadrazamların hakaretleri, kötü tutum ve davranışlarının doğru tahlili gerekmektedir. Bunun yanı sıra Kırım hanının, kendisi gibi diğer güçlü devletlere vassallık görevi yapan Leh krallarıyla olan ilişkilerinin de muhasaradaki tutumlarını etkilediği göz ardı edilemez. Evliya Çelebi Seyahatnâme’si bu konuda geniş malzeme ihtiva etmektedir. Döneme damgasını vuran Viyana’nın fethi konusunda neler yapılması gerektiği Seyahatnâme’nin Viyana bölümünün anlatıldığı kısımda ele alınır. Evliya Çelebi’nin, Vezir Kara Mehmed Paşa ile yaptığı ziyarette fethi kolaylaştıracak bazı gözlemler yapması ve bunu da dönüşünde Köprülü Kara Mustafa Paşa’ya uzun uzadıya aktarması eserin en renkli bölümlerindendir.

Anahtar Kelimeler:

Evliya Çelebi, Viyana, Kırım hanları, Viyana muhasarası

THE REASONS OF THE CRIMEA KHAN’S WRONG WAY OF BEHAVING IN SECOND VIENNA SIEGE ACCORDING TO EVLIYA ÇELEBI

Following to become definite for realization of Vienna visit of Evliya Çelebi, the studies of clearing up his knowing about 2nd Vienna Siege in 1683 have been made. But it was not greatly emphasized what the reasons of the Crimea Khan’s wrong way of behaving in this Siege were. It is necessary to analyze truely the insults and wrong behaviours of the Crimea Khan Tatar Murad Giray and viziers and grand viziers who participated in military expeditions as commander-in-chief against the preceding khans. In addition, the fact that the Crimea Khan’s relationships with Polish kings who worked as vassals to other powerful governments affected Khan’s ways of behaving in Siege can not be undervalued. Evliya Çelebi’s Seyahatnâme (travel book) includes wide information about this topic. What must be made for the conquering of Vienna on which left its mark on the period of time (17. th century) was considered in Seyahatnâme’s Vienna part. The observations of Evliya Çelebi in his visit Vienna with Vizier Kara Mehmed Paşa for trying to find ways to facilitate the conquest and conveying information in great detail about these observations to Köprülü Kara Mustafa Pasha by Evliya Çelebi in his return are in the most interesting parts of Seyahatnâme

Keywords:

Evliya Çelebi, Vienna, Crimean khans, Vienna Siege,

PDF

___

DANİŞMEND, İ. Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul 1972
DANKOFF, Robert. The Intimate Life of an Ottoman Statesman. Melek Ahmed Paşa <1588-1662> as Portrayed in Evliya Çelebi’s Book of Travels (Seyahatname). Translation and Commentary by R. Dankoff with an historical introduction by Rhoads Murphey. Albany, New York: State University of New York Press, 1991.
-------------, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Okuma Sözlüğü (Katkılarla Çev. Semih Tezcan), İstanbul, 2004.
Encyclopedia of Islam. New Edition. Leiden: Brill, 1960-2003.
EREN, Meşkure, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Birinci Cildinin Kaynakları Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul, 1960.
ERKILIÇ, Cafer. Evliya Çelebi. İstanbul, 1954.
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini I-X. Robert, Dankoff; Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı vd. İstanbul 1996-2008.
-----------------.Seyahatnâme; I-VI (Naşir: Ahmed Cevdet). - İstanbul, 1896-1901. VII- VIII (haz. Kilisli Rıfat). İstanbul, 1928. IX-X. -İstanbul, 1935-1938 VIIVIII cilt, Kilisli Rıfat Bilge İstanbul, 1928 (Türk Tarih Encümeni Külliyatı, 11; 13.) IX. cilt, Maârif Vekâleti, İstanbul, 1935, X. cilt, Kültür Bakanlığı. İstanbul, 1938.
GEMİCİ, Nurettin. “Evliya Çelebi’nin Hac Ziyareti ve Seyahatnâme’nin Hac bölümüne Kaynaklık Etmesi Bakımından Menâzilü’l-Hac ve Menâsikü’lHacc Kitapları”, haz. Nuran Tezcan, Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi, İstanbul, 2009.
İLGÜREL, Mücteba. “IV. Mehmed”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. XI. İstanbul. 1989.
İNALCIK, Halil – Renda, Günsel. Osmanlı Uygarlığı, İstanbul. 2003
KREİSER, Klaus. Edirne im 17. Jahrhundert nach Evliya Çelebi; ein Beitrag zur Kenntnis der Osmanischen Stadt. – Freiburg, 1975.
KREUTEL, R. F. Im Reiche des goldenen Apfels. Graz, 1987.
ÖZÖN, M. N. Evliya Çelebi, Seyahatnâme’; Onyedinci Asır Hayatından Levhalar. I-III İstanbul. 1944-1945, 1976
PROCHÁZKA-EİSL, Gisela. “Evliyâ Çelebi’nin Viyana Yolculuğu”, Doğumunun 400. yılında Evliya Çelebi, haz: Nuran Tezcan-Semih Tezcan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Ankara, 2011
STOYE, John. The Siege of Vienna, New Edition, Edinburgh, 2000
TEPLY, Karl. “Evliyâ Çelebi in Wien” Der Islam 52, 1975
TEZCAN, Nuran. Doğumunun 400. yılında Evliya Çelebi. / haz. Nuran Tezcan, Semih Tezcan. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2011,
------------------, “Seyahatnâme’”, DİA, XXXVIII, 2010, s. 16-17.
------------------, “Evliya Çelebi’den Kalan Belgesel İzler”. Doğumunun 400. yılında Evliya Çelebi; haz. Nuran Tezcan, Semih Tezcan. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2011
TEZCAN, Semih. “Kızılelma Viyana, bir ümidin sönüşü”, Cahiers balkaniquesEvliyâ Çelebi et L’europe, sy. 41. Paris, 2012, 45-61.
TUNÇ, Gökhan. Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesinin “Menzil-i kenâr-ı Raba” bölümünün Üslup ve Kurgusal Özellikleri”. Karadeniz Araştırmaları,V. 17. 2008. 67-74.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III/I, 3. bs. -- Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983.
400. Yıl Evliya Çelebi Atlası, haz. Yılmaz Coşkun. Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi. İstanbul 2013.