ESKİ UYGUR BUDİST METİNLERİNDE ŞEYTAN, YILAN, KADIN İLİŞKİSİ

Tarihte toplumlar belli dönemler anaerkil olabilmekle birlikte genellikle ataerkil bir toplum düzeni içinde örgütlenmişlerdir. Ataerkil toplum düzeni içerisinde çoğunlukla kadınlara bakış açısı erkek gözü ile olmuştur. Türklerin ataerkil bir toplum düzenine sahip olmasıyla birlikte kadına bakış açısı daha insani ve daha olumlu yöndedir. Buna karşı pek çok toplum düzeninde kadına bakış açısı olumsuz yöndedir. Kadın bazen bir şeytan bazen de yılan olarak adlandırılmakta, ama genellikle üçlü bir olgu olarak görülmektedir. En eski toplumlardan olan Sümer, Mısır, Yunan, Hint mitolojilerinde ve muhtemelen buna bağlı olarak Musevilik ve Hıristiyanlıkta şeytan genellikle yılan ile ilişkilendirilmiş ve kozmik dünyanın yaratılmasına neden olmuştur. Şeytan ve yılan ya da şeytanın tezahürü olan yılan, kadını kandırmış ve belki de günümüze ulaşan mitsel bir üçlü ittifakı ortaya çıkmıştır. Özellikle Hint mitolojisinde ve devamında Budizm’de şeytan ve yılan kozmosun oluşmasına neden olmuştur. Kadın da bunlara bağlı olarak yeniden doğum ve ölüm döngüsünü oluşturmuştur. Çünkü kadın cahil ve şehvet doludur. Şeytan, yılan ve kadın Budizm’de hem kozmosun oluşmasını ve yeniden doğum-ölüm döngüsünü hem de baştan çıkarıcılığı ifade eder. Budist Uygur metinlerinde de bu olguları anlatan pek çok ifade vardır.

Anahtar Kelimeler:

Şeytan, yılan, kadın, mitoloji, Budizm, Eski Uygurca

THE SATAN, SERPENT, AND WOMEN’S RELATIONSHIP IN OLD UYGHUR BUDDHIST TEXT

Although societies have been in matriarchal society orders during certain periods in history, they have generally been organized in patriarchal societies. The perspection of women in a patriarchal society organization has mostly been through men’s eyes. After the Turks adopted a patriarchal society order, the perception of women in the society has become more humane and in a more positive direction. On the contrary, in many society formations, women are perceived in a negative way. Women are sometimes referred to as satans and some other times as serpents; but in general, they are seen as a triple case. In Sumerian, Egyption, Greek and Indian mythologies, which are among the oldest societies and in Judaism and Christianity in connection satan is generally associated with serpent and they have led to the creation of the cosmic world. Satan and serpent or rather the serpent as a manifestation of the satan, may have deceived woman and may have revealed an extant mythical triple alliance. Especially in Indian mythology and consequently in Buddhism, satan and serpent have caused the formation of the cosmos. And woman, in connection to these, formed the rebirth and death cycles. Because women are ignorant and fullof lust. In Buddhism, satan, serpent and woman refer not only to the formatin of the cosmos and the re-birth-death cycle, but also to seduction. There are many expressions in Buddhist Uighur texts that describe these phenomenon

Keywords:

Satan, serpent, woman, mythology, Buddhism, Old Uyghur,

PDF

___

BEER, Robert, 2003, The handbook of Tibetan Buddhist symbols, Serindia Publication, Chicago.
BUSWELL, Robert E. and Donald S. LOPEZ, 2013, The Princeton Dictionary of Buddhism, Princeton University Press Princeton and Oxford.
CARUS, Paul, 1991, The History of the Devil and the Idea of Evil, From the Earliest Times to the Present Day, Open Court Publishing Company, La Salle, Illinois.
ÇORUHLU, Yaşar, 2008, “Türk Sanatında Ejder Öldürme Sahnelerinin Sembolizmi”, Av ve Avcılık Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali), Hilal Oytun Altun, Kitabevi, İstanbul, s. 103-130.
DEANE, John Bathurst, 2004, The Worship of the Serpent, Traced Throughout the World; Attesting The Temptation and Fall of Man by the Instrumentality of a Serpent Temper, Rivington, London.
ELIADE, Mircea, 2012, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Taş Devrinden Eleusis Mysterialarına, (Çev. Ali Berktay), Kabalcı Yay., İstanbul.
HAZAI, Georg, Peter ZIEME, 1971, Fragmente der Uigurischen Version des “Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu, Nebst einem Anhang von T. Inokucki, Berlin (BT 1).
İNAN, Abdulkadir, 1972, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
İNAN, Abdulkadir, 1987, “Türk Mitolojisinde ve Halk Edebiyatında Kadın”, Makaleler ve İncelemeler, Ankara, s. 274-280.
İZGİ, Özkan, 1975, “İslamiyet Öncesi Türklerde Kadın”, Türk Kültürü Araştırmaları, XI, XII, XII, XIV, XV, (1973-1975), Ankara, s. 145-160.
KAYA, Ceval, 1994, Uygurca Altun Yaruk, Giriş-Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KRAMER, Samuel Noah, 1963, The Sumerians, Their History, Culture, and Character, The University of Chicago Press, Chicago &London.
ÖZDENER, Kadri Süreyya, 1988, “İslam Öncesi Türklerde Kadının İçtimai Yeri”, Sosyoloji Konferansları, S. 22, s. 225-235.
PALA, İskender, 2015, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yay., İstanbul.
ROBINSON, Richard H., Willard L. JOHNSON, 1996, Thānissaro (Bhikkhu), Buddhist Religion: A Historical Introduction. Wadsworth/Thomson Learning.
RUSSELL, Jeffrey Burton, 1999, Şeytan, Antikiteden İlkel Hıristiyanlığa Kötülük Tasarımları, (Çev. Nuri Plümer), Kabalcı Yay., İstanbul.
SARIKÇIOĞLU, Ekrem, 2000, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Isparta.
SOOTHİLL, William Edward ve Lewis HODOUS, 1937, A Dictionary of Chinese Buddhist Terms, London.
TARLAN, Ali Nihat, 1997, Necati Beg Divanı, MEB Yayınevi, İstanbul.
TEKİN, Şinasi, 1976, Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi ile buluşma Uygurca İbtidai bir dram, Ankara.
TELLİOĞLU, İbrahim, 2016, “İslam Öncesi Türk Toplumunda Kadının Konumu Üzerine”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 55. Erzurum, s. 209-224.
The Devil: a Biblical Exposition of the Truth Concerning “That Old Serpent, The Devil and Satan,” and a Refutatıon of the Beliefs Obtaining in the World Regarding Sin and Its Source, Glasgow: 1899.
The Encyclopedia of Religion, 1987, Mircea Eliade editor in chief, 1-16 volume, Macmillan Publishing Company, Newyork.
TOKYÜREK, Hacer, 2013, “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 33, 221-281.
TOKYÜREK, Hacer, 2013a, “Runik Türk Yazıtlarında ve Eski Uygur Metinlerinde Kadın Hiyerarşisi”, Milletlerarası Eski Türk Yazıtları: Dil, Tarih ve Kültür Sempozyumu 25-28 Eylül 2013, Türk Dil Kurumu-Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman.
USEEV, Nurdin, 2012, “Köktürk Harfli Yenisey Yazıtlarındaki Kadını Bildiren Kelimelerin Anlamına Göre Eski Türklerde Kadın İmajı”, Dil Araştırmaları Sayı: 11 Güz 2012, s. 57-66.
USER, Hatice Şirin, 2011, “Runik Türk Yazıtları Çerçevesinde katun ve kunçuy”, Mehmet Ölmez-Erhan Aydın-Peter Zieme-Mustafa S. Kaçalin (Yay.). Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290. Yılı (720-2010) Sempozyumu Bildiriler, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, s. 281-294.
WILKENS, Jens, 2007, Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch– buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Teil I–II. Turnhout (Belgien): (BT 25).
YAKUP, Abdurishid, 2010, Prajñāpāramitā Literature In Old Uyghur, BerlinBrandenburgische Akademie der Wissenschaften, Akademienvorhaben Turfanforschung, Turnhout (Belgien): (BT28).
ZIEME, Peter, 1985, Budistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berlin 1985. (Deutsche Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. BT 13).
ZIEME, Peter, 2000, Vimalakīrtinirdeśasūtra, Edition alttürkischer Übersetzungen nach Handschriftenfragmenten von Berlin und Kyoto, Mit einem Appendix von Jorinde Ebert Ein Vimalakīrti-Bildfragment aus Turfan, Brepols.
ZIEME, Peter, G. KARA, 1978, Ein uigurisches Totenbuch, Nāropas lehre in uigurischer übersetzung, Budapest: Akademiai Kiado.
ZIMMER, Heinrich, 2004, Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler, Editör: Joseph Campbell, (Çev. Gül Çağalı Güven), Kabalcı Yay., İstanbul.