Ayvalık Akademisi ya da Batı Anadolu’da Yunan Ulusçuluğunun Kökenleri Üzerine

18. yüzyılda Batı Avrupa’da doğan ve gelişen aydınlanma hareketi, kısa süre içinde yayılım göstererek önce bütün Avrupa’yı, daha sonra dünyayı etkisi altında bırakacak siyasal, ekonomik ve toplumsal değişimlere yol açtı. Aydınlanmanın akla ve bilime dayanan yeni tarz düşünce sistemi, kültürel ve ticari kanallarla çeşitli toplumlara sirayet ederken, Osmanlı egemenliği altındaki Rumlar, imparatorluktaki diğer unsurlara göre bu yeni düşüncelerden ilk ve en çok etkilenen kesim oldu. Rumların, özellikle Batı Avrupa’ya yerleşmiş soydaşları aracılığıyla Avrupa’yla kurdukları ticari ve kültürel bağlar, aydınlanma hareketinin gerek Yunan anakarasına gerekse Avrupa ticaretinin uğrak noktalarından biri olan Batı Anadolu kıyılarına taşınmasına olanak tanıdı. Aydınlanmacı fikirlerin Rumlar arasında yayılması ise eğitim yoluyla gerçekleşti. Bu dönemde kurulan ve aydınlanma olgusundan etkilenerek geleneksel eğitim anlayışını reddeden yenilikçi Rum/Yunan okulları, seküler ve liberal fikirleri Rum/Yunan dünyasında yaymaya başladılar. Söz konusu yenilikçi okullardan birisi, 19. yüzyıla girerken, nüfusunun hemen hepsi Ortodoks Rumlardan oluşan ve Batı Anadolu’nun İzmir’den sonra önemli bir ticaret merkezi konumunda olan Ayvalık’ta açıldı. Ayvalık Akademisi olarak adlandırılan bu eğitim kurumu, Ayvalık Rum cemaatinin destekleriyle kuruldu ve ayakta kaldı. Okul, aydınlanmacı fikirlerin taşıyıcılığını yaparak yalnızca Ayvalık Rumları arasında değil, bütün Yunan dünyasında iz bırakacak nitelikte faaliyetlerde bulundu, 19. yüzyıla damgasını vuran ulusçu ideolojinin Rumlar arasında filizlenmesine ön ayak oldu ve Rumlara etnik kimlik kazandırma misyonu üstlendi. Bu nedenle, bir ticaret merkezi olduğu kadar kültürel bir merkez niteliği de taşıyan Ayvalık’ın ve burada kurulan Akademi’nin, Yunanların uluslaşma sürecinde ayrı bir yeri oldu. Yunanca kaynaklar ışığında hazırlanan bu çalışmada, Yunanların ulusal kimliklerinin inşasına eğitim kurumlarının katkısı, Ayvalık Akademisi özelinde ele alınmış; Akademi’nin taşıdığı misyon ve yaydığı fikirlerin, Batı Anadolu’da Yunan ulusçuluğunun doğuşuna ve gelişimine olan etkisi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ayvalık, Ayvalık Akademisi, Lesvoslu Veniamin, Yunan, Yunan Aydınlanması, Yunan İsyanı

The Academy of Kydonies (Ayvalik): Upon the Origins of Greek Nationalism in Western Anatolia

In the 18th century, the Enlightenment which arose and grew up in the Western Europe, spread out in a short time and made a way for political, economical and social changes firstly in the whole of Europe and then in the world. While the new type of thought system, based upon mentality and science of the Enlightenment, spread across various communities through cultural and commercial lines, the Greeks under Ottoman rule were the first and the most effected by the recent ideas in comparison with other communities in the empire. The commercial and cultural links which the Greeks established with Europe especially by means of their collaterals, who settled much earlier in Western Europe, facilitated the transferring of the Enlightenment movement both towards the Greek mainland and the western shores of Anatolia, which had been a frequent destination for European commerce. The ideas of the Enlightenment spread to the Greeks through education. The modernist Greek colleges, which were founded in this period and rejected the conventional educational method, began to transmit the secular and liberal ideas of the Enlightenment to the Greek world. One of these modernist colleges was founded at the beginning of the 19th century in Ayvalık, which almost wholly consisted of Orthodox Greeks and was a major commercial centre after İzmir in Western Anatolia. This educational institution, named Academy of Kydonies (Academy of Ayvalık), was established and survived with the support of the Greek community in Ayvalık. The college, by carrying the ideas of the Enlightenment left a mark not only on the Greeks of Ayvalık but also on the whole Greek world, also took an initiative role in sprouting nationalist ideas among the Greeks and undertook the mission of building an ethnical identity. For those reasons, Ayvalık, as a commercial and a cultural centre of the Greeks of Anatolia, and the Academy of Kydonies played a significant part in the process of building the Greek nation. In this study, which was written using Greek resources, the contribution of the educational institutions to the establishment process of Greek national identity was analyzed in the context of the Academy of Kydonies and the impact of the Academy’s mission and ideas over the rise and spread of Greek nationalism in Western Anatolia was discussed.

Keywords:

Ayvalık Academy of Kydonies, Academy of Ayvalık, Benjamin of Lesbos, Greek, Greek Enlightenment, Greek Revolt,

PDF

___

Aksu, Ayşe, “İngiltere-Amerika-Osmanlı Hattında Lancaster Öğretim Sistemi”, Değerler Eğitimi Dergisi, Cilt: 6, No: 16, Aralık 2008.
Anagnostopoulou, Sia, Mikra Asia, 19os Aionas-1919 Oi Ellinorthodokses Koinotites: Apo to Millet ton Romion sto Elliniko Ethnos, Pedio, Athina, 2013.
Apostolopoulou, M., K. Hatziantoniou, İstoria tou Ellinikou Ethnous (1821-1941), Ekdoseis Pelekanos, Athina, (t.y.)
Argyropoulou, Roksani D., “Oi Kydonies prin kai kata tin Epanastasi”, İstorika, Tevhos 200, Eleftherotypia, Athina, 28 Avgoustou 2003.
__________, O Veniamin Lesvios kai i Evropaiki Skepsi tou Dekatou Ogdoou Aiona, Kentro Neoellinikon Erevnon Ethnikou İdrymatos Erevnon, Athina, 2003.
__________, O Veniamin Lesvios: Oramatistis kai Themeliotis tis Eleftherias ton Ellinon, Mikri Vivliothiki Didaskalon tou Genous, Athina, 2019.
Argyropoulou, Roksani D., Pashalis M. Kitromilidis, “O Diafotismos ston Horo tis Aiolidas”, Mytilini kai Aivali (Kydonies), Mia Amfidromi Shesi sto Voreioanatoliko Aigaio, Institouto Neoellinikon Erevnon Ethnikou Idrymatos Erevnon, Athina, 2007.
Arıkan, Zeki, “1821 Ayvalık İsyanı”, Belleten, Cilt: LII, Sayı: 203, TTK, Ankara, Ağustos 1988.
Aristeidis, G. A., Veniamin o Lesvios, İtoi Vios Aftou, Typois Proodou, Athinisi, 1880.
Augustinos, Gerasimos, Küçük Asya Rumları, (Çev. Devrim Evci), Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997.
Bayraktar, Bayram, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayvalık Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998.
Clogg, Richard, “Two Accounts of the Academy of Ayvalık (Kydonies) in 1818-1819”, İ Kath’imas Anatoli: Studies in Ottoman Greek History, The Isis Press, İstanbul, 2004.
Didot, A. Firmin, Notes du’n voyage fait dans le Levant en 1816 et 1817, Typographie de Firmin Didot, Paris, 1826.
Dimaras, K. Th., Ellinikos Romantismos, Ermis, Athina, 2009.
__________, Neoellinikos Diafotismos, 5. B., Ermis, Athina, 1989.
Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, II. Cilt, II. Kısım, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüğü, 12. B., Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.
Evangelidis, Tryfon E., İ Paideia epi Tourkokratias (Ellinika Sholeia apo tis Aloseos mehri Kapodistriou), Tomos Defteros, A. P. Halkiopoulou, en Athinais, 1936.
Gezgin, Deniz, Hayvan Mitosları, 4. B., Sel Yayıncılık, İstanbul, 2019.
Greene, Molly, Osmanlı Devleti ve Rumlar 1453-1768, (Çev. Zeynep Rona), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2018.
Hatzopoulos, Konstantinos, Ellinika Sholeia stin Periodo tis Othomanikis Kyriarhias (1453-1821), Vanias, Thessaloniki, 1991.
Haviaras, Mihail D., “Symvoli eis tin İstorian tis sholis ton Kydonion”, Ksenofanis (Syngramma Periodikon tou Syllogou ton Mikrasiation Anatolis), Tomos Evdomos, en Athinais, 1910.
Hobsbawm, E. J., 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”, 4. B., Ayrıntı Yay., İstanbul, 2010.
Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar, Küre Yayınları, İstanbul, 2006.
Jowett, William, Christian Researches in the Mediterranean, Third Edition, Church Missionary Society, London, 1824.
Jusdanis, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi, (Çev. Tuncay Birkan), Metis Yay., İstanbul, 1998.
Kalfoglou, İoannis İ., Zincidere Karyesinde Bulunan Ioannis Prodromos Monastırı yahud Moni Flavianon, Aleksandros Nomismatidis Matbaası, İstanbul, 1898.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri 1789-1856), V. Cilt, 9. B., TTK, Ankara, 2011.
Karamplias, İoannis N., İstoria ton Kydonion, Typografeion Ger. S. Hristou & Yios, Athinai, 1949.
Karpat, Kemal H., Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, (Çev. Recep Boztemur), 2. B., Timaş Yay., İstanbul, 2012.
__________, Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev. Dilek Özdemir), İmge Kitabevi Yay., Ankara, 2006.
__________, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, (Çev. Bahar Tırnakçı), 2. B., Timaş Yay., İstanbul, 2010.
Kelağa Ahmet, İbrahim, “Çağdaş Yunan Aydınlanma Hareketinin Coğrafyası, Ortaya Çıkış Süreci ve Eğitim Alanındaki Etkileri”, Batı Kültür ve Edebiyatlarında Aydınlanma, (Yay. Haz. Battal Arvasi, Çağrı Eroğlu, Ebru Balamir, İlhan Karasubaşı), Ankara Üniversitesi Yay., Ankara, 2014.
__________, Yunanca-Türkçe Arkaik Sözler ve Eylemsiler Sözlüğü, İthaki Yay., İstanbul, 2016.
Kiminas, Demetrius, The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs, The Borgo Press, USA, 2009.
Kitromilidis, Pashalis M., Neoellinikos Diafotismos: Oi Politikes kai Koinonikes İdees, Morfotiko İdryma Ethnikis Trapezis, Athina, 2009.
__________, Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece, Harvard University Press, 2013.
Kitromilides, Paschalis M., Alexis Alexandris, “Ethnic Survival, Nationalism and Forced Migration: The Historical Demography of the Greek Community of Asia Minor at the Close of the Ottoman Era”, Deltio Kentrou Mikrasiatikon Spoudon, Tomos Pemptos, Athina, 1984-1985.
Küçük, Cevdet, “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), C. 4, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999.
Kütükoğlu, Mübahat S., “Yunan İsyanı Sırasında Anadolu ve Adalar Rumlarının Tutumları ve Sonuçları”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri: Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), Genelkurmay ATASE Yay., Ankara, 1986.
Lefkoma tis Ekatontaetiridos tis en Athinais Arhaiologikis Etaireias 1837-1937, en Athinais, (t.y.)
Mackridge, Peter, “The Greek Language since 1750”, Storia e Storie Della Lingua Greca, (Ed. Caterina Carpinato, Olga Tribulato), Edizioni Ca’ Foscari, Venezia, 2014.
Mandilas, Kostas P., O Theofilos Kairis kai o Neoellinikos Diafotismos, Ekdoseis Anoihti Poli, Athina, 2002.
Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, 3. B., TTK, Ankara, 1971.
Metallinos, G., “İ Dynamiki tou Diafotismou sti Drasi tou Kollyvadon”, O Eranistis, 21, 1997.
Millas, Herkül, Yunan Ulusunun Doğuşu, 2. B., İletişim Yay., İstanbul, 1999.
Nagata, Yuzo, “Karaosmanoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Cilt: 24, İstanbul, 2001.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İletişim Yay., İstanbul, 1985.
Papadopoulou, Arhontia, “İ Ekpaideftiki Poreia ston Evrytero Mikrasiatiko Horo”, Praktika 1ou Symposiou: O Ellinismos tis Mikras Asias apo tin Arhaiotita mehri ti Megali Eksodo, Ekdosi KE.MI.PO, Nea İonia, 2005.
Pappis, G. Aristeidis, Sympliroma eis tin kata to Etos 1880 Ekdotheisan ip’aftou Viografian Veniamin tou Lesviou, Typois Proodou, en Athinais, 1889.
Psarros, Dimitrios, “İ Oikistiki İstoria ton Kydonion”, Praktika 1ou Symposiou: O Ellinismos tis Mikras Asias apo tin Arhaiotita mehri ti Megali Eksodo, Ekdosi KE.MI.PO, Nea İonia, 2005.
Roudometof, Victor, “From Rum Millet to Greek Nation: Enlightenment, Secularization and National Identity in Ottoman Balkan Society, 1453-1821”, Journal of Modern Greek Studies, 16 (1), May 1998.
__________, Nationalism, Globalization and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans, Greenwood Press, Westport, Connecticut, 2001.
Sakkaris, Georgios, İstoria ton Kydonion, Syllogos pros Diadosin Ofelimon Vivlion, Athinai, 1920 (Anatyposi 2005).
Sarafis, Grigorios, Grammatikis, Vivlion 1-2, Typografia tis Sholis (para Konstantinou Tompra), en Kydoniais, 1820.
Soldatos, Hristos Sp., İ Ekpaideftiki kai Pnevmatiki Kinisi tou Ellinismou tis Mikras Asias (1800-1922), Tomos Α΄, Athina, 1989.
Solomonidis, Hristos Sokratis, İ Paideia sti Smyrni, Athina, 1962.
Stock, Eugene (Ed.), The History of the Church Missionary Society, Its Environment, Its Men and Its Work, Vol. I, Church Missionary Society, London, 1899.
Svoronos, Nikos, Çağdaş Helen Tarihine Bakış, (Çev. Panayot Abacı), Belge Yayınları, İstanbul, 1988.
Tekeli, İlhan, Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, 2. B., TTK, Ankara, 1999.
Toynbee, Arnold Joseph, Türkiye’de ve Yunanistan’da Batı Meselesi, (Çev. Kadri Mustafa Orağlı), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
Ubicini, Abdolonyme, Letters on Turkey: An Account of the Religious, Political, Social and Commercial Condition of the Ottoman Empire, Part II, The Raiahs, including the Greeks, Armenians, Latins, Israelites, London, 1856.
Vaianni, Maria N., Mikrasiatikos Ellinismos kai Filekpaideftiki Etaireia Amfidromoi Desmoi Paideias 1836-1900, Ekdoseis Enoseos Smirneon, Athina, 2003.
Vassiadis, George A., The Syllogos Movement of Constantinople and Ottoman Greek Education 1861-1923, Centre of Asia Minor Studies, Athens, 2007.
Venezis, İlias, Eolya Toprağı, (Çev. Burcu Yamansavaşçılar), Belge Yay., İstanbul, 2013.
Yorulmaz, Ahmet, Ayvalık’ı Gezerken, 4. B., Geylan Kitabevi, 1994.
Zei, Eleftheria, Vaso Spyropoulou, “Sakkaris Georgios”, Engyklopaideia Meizonos Ellinismou, M. Asia, 2002, http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6030 , Erişim Tarihi: 03.02.2020.
http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6461 Erişim tarihi: 15.03.2020.