197114

TÜRKİYE İKTİSAT TARİHİNDE PETROL POLİTİKALARININ GELİŞİMİ: CUMHURİYET DÖNEMİNDEN YENİ KURUMSAL SÜRECE

Petrol kaynaklarına sahip olan bölgelere coğrafi açıdan yakın olması Türkiye’de zengin petrol yataklarının bulunduğu ihtimalini sürekli güçlü tutmuştur. Petrol arama çalışmaları Cumhuriyetin ilanı ile başlamış, bu faaliyetlerin iktisat politikaları kapsamında kurumsal bir çerçevede algılanması ise MTA’nın kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Bu süreçle birlikte petrol arama faaliyetlerinde ve petrol üretiminde artış gözlenmiştir. Sermaye yetersizliği ve teknik imkânsızlıklar nedeniyle Devlet 1923-1933 yılları arasında petrol meselesi ile fazla ilgilenememiştir. Bu tarihlerden sonra müdahaleci niteliği ağır basan bir iktisat politikası ile petrol kaynaklarının yönetimi konusuna önem verilmeye başlanmıştır. Yeraltı zenginliklerinden iktisadi kalkınmada yararlanılmak istenilmiştir. Doğal kaynakların kullanımına ilişkin bu yeni algı ile petrol arama faaliyetleri iktisat politikaları kapsamına alınarak daha bilimsel bir zeminde planlanmaya başlamıştır. Teknik ve ilmi araştırmaların hız kazanması, uluslararası teknolojiye uygun metotların tatbik edilmesini beraberinde getirmiştir. Yeni kurulan örgütler ve bu örgütlere ait faaliyetlere ilmi bir nitelik kazandırılması arzusu petrol politikalarının kurumsallaşmasını sağlamış, bu kurumsallık politikaların istikrarlı ve sürekli niteliğini güçlendirmiştir. Millileştirme politikalarına paralel biçimde yaşanan bu süreç, 1950’lerde başlayan siyasi dönüşümle birlikte yeni bir kurumsal süreç doğrultusunda değişim göstermiştir. Bu çalışmada petrol arama faaliyetlerinin iktisat politikası uygulamaları içerisinde yer bulması ve bilimsel bir nitelik kazanması süreci, bu sürece yönelik tarihsel kanıtlar ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Maden ve petrol arama faaliyetleri açısından temel kurum niteliğindeki MTA tarafından çıkarılan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası’nda 1936-1958 yılları arasında yer alan çalışmalar incelenmiş, TBMM Zabıt Cerideleri ile Cumhuriyet Arşivi taranmıştır.

DEVELOPMENT OF OIL POLICY IN TURKISH ECONOMIC HISTORY: FROM REPUBLIC PERIOD TO NEW CORPORATE PROCESS

The possibility of Turkey has oil resources consistently held strong by reason of geographically close to the countries where having oil resources. Oil exploration work started with the establishment of the Republic. The perception of these activities in the context of an economic policy is realized through the establishment of the MTA. With this process, oil exploration activities and oil production increased. Due to insufficient capital and technical difficulties, the State was not much interested in the oil issue between 1923 and 1933. After these dates, the importance of the management of petroleum resources started to be given importance with an economic policy that predominantly intervened. It was wanted to benefit from underground wealth in economic development With this new perception of the use of natural resources, oil exploration activities are included in economic policies and planned on a more scientific basis. The acceleration of technical and scientific research has brought about the application of methods according to international technology. New organizations and the desire to give scientific knowledge to the activities of these organizations have ensured the institutionalization of oil policies. This institutionalization has strengthened the stable and continuous quality of policies. This process, which took place in parallel with nationalization policies, has changed in the direction of a new institutional process with the political transformation that started in the 1950s. In this study, the process of finding petroleum exploration activities in economic policy applications and gaining scientific quality is tried to be put forward with historical evidence for this process. The studies conducted between 1936-1958 in the Mineral Research and Exploration Institute Journal, which was issued within the structure of MTA, which is the main institution in terms of mining and oil exploration activities, were examined and the National Archives of the Parliament and the Republic Archive were searched

PDF

___

Aksoy, Muammer. (1965). Türkiye’nin Petrol Faciası ve Çıkar Yol, Ankara: Sevinç Matbaası.
Avcıoğlu Doğan, (1973). “Türkiye’nin Düzeni”, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Avsaroğlu, N.,(2008). “Marshall Planı, Amerikan Dış Kredileri ve Türkiye Madencilik Sektörüne Etkileri’’, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Kütüphanesi, Yayınlanmamıs Rapor, Ankara.
Çağlar, B.K., (1937). Randıman ve Metot, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 6.
Egeran, N., (1949). “Raman Petrolü”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 39.
ETKB, (1973). “50. Yılda Yurdumuzun Enerji ve Doğal Kaynakları: Toplu Bir Bakış”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yayınları.
Gümüş Ö. ve Altan Y., (1995). Petrolün Tarihçesi ve Türkiye’de Açılan Petrol Kuyuları, Petrol İşleri Genel Müdürlüğü.
Haykır Y., Demir Ö.,(2017). "6326 Sayılı Petrol Kanunu ve Demokrat Parti Dönemi Petrol Politikası", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, pp.251-269.
Kara B.,(2006). “Türkiye’de Personel Reformu Çalışmalarının Altyapısı: 1930-60 Yılları Arasında Yabancı Uzmanların Kamu Yönetimine İlişkin Hazırladıkları Raporlar”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2006, Cilt: 30, No: 2, 149-162.
Kaygusuz, K.. (2002). Oil and Gas Production and Consumption in Turkey, Energy Exploration & Exploitation, Vol. 20, No. 1 (2002), pp. 37-50.
Lokman, K., (1957). ‘’Türk Petrol Âleminin Büyük Bir Kaybı’’, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 49.
MTA, (1936). “MTA’nın Çıkış Amacı”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 1.
MTA, (1936b). ‘’1935 Yılında Türkiye Maden Durumu’’ , Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 1.
MTA, (1938). Türkiye Cumhuriyeti Madenciliği, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 10..
MTA, (1941). M. T. A. Enstitüsü’nün Faaliyeti, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 51.
MTA, (1954-1955), ‘’M.T.A Enstitüsü Faaliyeti ve 1953 ve 1954 Yılında Yapılan Başlıca İşler’’, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 46. Ve 47. Cilt.
MTA, (1956). ‘’M.T.A Enstitüsü 1955 Yılı Faaliyeti’’, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 48.
Mutuk, M.R., (1953). Türkiye Petrol Hamlesi ve Dünya Petrol Durumu, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 44.45. Cilt.
Ökçün, G., (1971). Türkiye İktisat Kongresi 1923 İzmir, Ankara: Sevinç Matbaası.
Talas, C., (1966). "Petrol Davamız", AÜSBF Dergisi, Cilt XXI No:1, Mart 1966.
Taşman, Cevat Eyüp. (1936). “Van Gölü Civarında Korzot Petrolü”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 5.
Taşman, C.E., “Türkiye ve Petrol”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 3, Yıl: 2, Temmuz 1937.
Taşman, C.E., (1938a). “Petrol Aramaları 1923’den Evvel ve Sonra”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 4, Yıl: 3, Birinci Teşrin.
Taşman, C.E., (1938b).’’Trakya Jeolojisi Hulâsası ile Trakya Petrol Aramaları Durumu’’, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 12.
Taşman, C.E., (1940). ‘’Petrol Bulma İmkânları’’, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 21.
Taşman, C.E., (1949a). “Petrolün Türkiye’de Tarihçesi”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 39.
Taşman, C.E.,(1949b). “Petrolün Tarihi”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Cilt: 39
T.C. Ali İktisat Meclisi Umumi Katiplik, (1933), Ali İktisat Meclisi Raporları: Madenlerimizden En İyi Surette İstifade Şekli Nedir?, Neşriyat Serisi: A, No: 14, Ankara: Başvekâlet Müdevvenat Matbaası.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (1973). 50 Yılda Türk Sanayi, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Yayını, Ankara.
Seki, S., (1998). ‘’Türkiye’de Petrol’’, Marmara Coğrafya Dergisi, Yıl: 1998, Sayı: 2.
Tamzok, N., (2005). ‘’Madencilik Politikası ve Maden Hukuku’’, Maden Mühendisliği El Kitabı, Ankara.
BCA, Fon No: 030.18.1.1 Kutu No: 18-Dosya No: 22 -Sıra No: 4
BCA, Fon No: 030.18.1.1 Kutu No: 18-Dosya No:22- Sıra No: 5
BCA, Fon No: 030.18.1.1 Kutu No: 28-Dosya No 21- Sıra No:1
BCA, Fon No: 030.18.1.2 Kutu No: 54-Dosya No:34- Sıra No: 20
BCA Fon No: 030.1.000 Kutu No: 2-Dosya No: 12- Sıra No: 1
BCA, Fon No: 030.01.0.0 Kutu No:103-Dosya No: 641-Sıra No:8
TBMM Zabıt Ceridesi. Dönem: 5, Toplantı: 3, Cilt: 20, 3. Birleşim, 08.11.1937.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 2, Cilt: 14, 1. Birleşim, 01.11.1940.
TBMM Zabıt Ceridesi, D.önem: 6, Cilt: 14, 1. İnikad, 01.11.1941.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 3, Cilt: 13, 1. Birleşim 01.11.1948.
T.C. Resmi Gazete, Sayı:341, 06.04.1926.
TC Resmi Gazete, Sayı: 3035, 22.06.1935.
TC Resmi Gazete, Sayı: 8659, 16 .03.1954 .

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ