TUNCELİ ALEVİLİĞİNDE İNANÇ-MÜZİK İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI
Tunceli’de alevi inancının şekillenmesi ve aktarılmasında müzik pratikleri, sözlü unsurlarla oluşan kültürel belleğe dair inanç ve toplumsal değerler arasında önemli bir köprü kurmaktadır. Nüfusunun büyük bir bölümü Alevi olan ve konumu gereği Alevilerin Anadolu’da yaşadığı diğer bölgelere nazaran daha homojen bir kültürel yapıya sahip olan Tunceli’de, Alevi inanç geleneğinin mistik (içsel) yapısına ilişkin bilgilerin anlaşılabilmesinde başvurulacak belki de en önemli alan hiç şüphesiz müzik kültürüdür. İbadet ve sosyal yaşam içerisinde çoğunlukla bağlama etrafında bütünleşen müzik pratikleri, Tunceli’deki inanç sisteminin topluluk tarafından ortak bir paydaya dönüşmesi ve geleneğin günümüze dek aktarılmasını da mümkün kılmıştır. Tunceli’yi inanç açısından özel kılan bir diğer özellik ise bölge halkı tarafından kutsal sayılan “Munzur Baba”, “Sultan Hıdır/Hızır Baba” ve “Düzgün Baba” gibi kutsal ziyaret yerlerinin olmasıdır. Bölge halkının çeşitli vesilelerle ziyaret ettiği bu yerler, Tunceli’deki Alevi inancının mistik yönden kuvvetli referanslara sahip olduğunu da göstermektedir. Tarihi, kültürel ve coğrafi yapısı düşünüldüğünde Anadolu kültür havzasında pek çok inanç biçimini içinde barındıran bu bölge, inançla bütünleşen müzikal pratikler açısından da oldukça zengindir. Bu çalışma Tunceli Aleviliğinde inanç-müzik ilişkisi üzerine kurgulanmış bir alan araştırmasıdır. Bölgenin çok kültürlü yapısı ve geleneksel müzik biçimleri, tarihsel süreçte Alevilikle birlikte şekillenen bu bölgede müzik ve inanç arasında organik bir ilişkiyi de araştırmaya değer kılmaktadır. Çalışmanın odak noktası ise bölgeye dair mistik ve kültürel söylemlerin ve uygulamaların Alevi müzik anlayışında nasıl yer tuttuğu ve Tunceli Aleviliğinde inancın müzikle olan ilişkisinin düşünsel ve eylemsel boyutta hangi uygulamaları beraberinde getirdiğidir. Nitel araştırma yöntemleri kullanılarak gözlem ve kişisel görüşmelerle araştırılmaya çalışılan konu, sonuçları açısından bölgeye dair geleneksel müzik kültürünü ve bölgenin müzikal kodlarını inanç üzerinden ortaya koymaktadır.
A FIELD RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN BELIEF-MUSIC IN TUNCELI ALEVISM
Music practices build a bridge between belief about cultural memory and social values that comprise of verbal elements in the embodiment and transferring of Alevi belief in Tunceli. In Tunceli, where most of the population is Alevis and has a more homogeneous cultural structure compared to other regions that Alevis live in Anatolia, the most important field that would be consulted in the comprehension of information about the structure of mystical (inherent) Alawi belief tradition is undoubtedly the music culture. Music practices which integrate mostly around baglama in worship and social life, made it possible for belief system in Tunceli to transform into a common ground by the society and to convey the tradition up until today. Another feature which makes Tunceli special in terms of belief is sacred visiting places that are considered as holy by the community such as “Munzur Baba”, “Sultan Hıdır/Hızır Baba” and “Düzgün Baba”. These places which are visited by various reasons by the local community, indicate that Alevi belief in Tunceli has strong references in terms of mysticism. This region which contains many belief systems in Anatolian culture basin considering its historical, cultural and geographical structure, is also quite rich in terms of musical practices that integrate with belief. This study is a field research that was built upon the relationship between belief-music in Tunceli Alevism. In this region where the multicultural structure and traditional music styles shaped along with Alevism in historical process, make it valuable to research the organic relationship between music and belief. The focus of the study is to determine how the mystical and cultural discourses and practices regarding the region has a place in Alevi music understanding and which practices the relationship between belief and music brings along in intellectual and actual dimensions in Tunceli Alevism. The subject which was attempted to be researched with observation and personal interviews by using qualitative research methods, reveals the traditional music culture and the musical codes of the region with regards to its results.
___
- Altı, A., (2018), “Munzur Baba Mitolojisi ve Tarihi Kaynakları Üzerine Bir Deneme”, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.6, sayı: 12, s. 70-85.
- Arslan, Y., (2017), “Türkistan’dan Tunceli’ye Kurban İnancı”, Milli Folklor Dergisi, Yıl: 29, Sayı: 115, s, 51-62.
- Balıkçıl, Ö., (2015), Temiz ve Soylu Türküler Söyleyelim: Türkiye’de Milli Kimlik İnşasında Halk Müziği, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Deniz, D., (2018), Yol: Dersim İnanç Sembolizmi: Antropolojik Bir Yaklaşım, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Dönmez, M. B., (2015), Alevi Müzik Uyanışı, Anakara: Gece Kitaplığı.
- Elçi, A., C., (2008), “Tarihsel Gelişim Bağlamında Türk Halk Müziği Araştırmalarıs, Milli Folklor Dergisi, yıl: 20, sayı: 78, s. 37-54.
- Eliade, M., (1994), Ebedi Dönüş Mitosu, (Çeviren: Ümit Altuğ), Ankara: İmge Kitabevi.
- Erol, A., (2015), Müzik Üzerine Düşünmek, İstanbul: Bağlam Yayınları.
- Ersal, M., (2016), Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemleri: Çubuk Havzası Örneği- Ankara. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
- Grave, M., (2016), Özel Röportaj http://www.agos.com.tr/tr/yazi/14506/dersim-cografyasininucsuz-bucaksiz-muzikleri [Erişim tarihi: 02.01.2019].
- Gül A., (2015). Osmanlı İdaresinin Kızılbaşlığa Yönelik Tutumu (Dersim Sancağı Örneği), Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/9 Summer 2015, p. 213-228, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8256/TurkishStudies.8020, ANKARATURKEY.
- Güray C., (2010), “Semadan Semaha Sonsuz Bir Devir”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı: 56, s. 119-152.
- Kahraman M., ve Kahraman K.., (2006), Binler Kapısı, İstanbul: Kalan Müzik.
- Kutluk, F., (2018), Müzik ve Politika, İstanbul: H2O Yayınları.
- Melikoff, İ., (2012), Uyur İdik Uyardılar, İstanbul: Domes Yayınları.
- İlhan, M. E., (2015). Gelenek ve Hatırlama: Belleğı̇n Kültürel Olarak Yeniden İnşası Üzerine Bir Tartışma, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 1395-1408, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8276/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY
- Selçuk, A., (2004), Tahtacılar, İstanbul: Yeditepe Yayınları. Şahin, İ., (2008), Dini Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik, AÜİFD, XLIX, sayı: 2, s. 269-285.
- Şahin, İ., (2013), Online Alevi Topluluklar: Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli Bir İnanç Topluluğuna, Konya: Çizgi Kitabevi.
- Taş, C., (2017), Kılamê: Dersim Halk Ezgileri, İstanbul: Tij Yayınları.
- Veli S., (2009), “Tunceli’de Alevi Ocakları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı:52, s. 145-177.
- Yıldırım, E., (2010). Tunceli Aleviliği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Yıldırım, R., (2018), Geleneksel Alevilik, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Yıldız, H., (2007), “Alevi Geleneğinde Ölüm ve Ölüm Sonrası Tören ve Ritüeller”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı: 47.
- Yörükhan, Y. Z., (2015), Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- https://www.antoloji.com/dun-gece-seyrim-icinde-2-siiri/ [Erişim tarihi: 16.01.2019]
- KK-1: Hüsnü Güngör, 1963, Tunceli, 07.11.2018
- KK-2: Hıdır Kahraman, 1952, Tunceli (Hozat), 18.11.2018
- KK-3: Kadir Bulut, 1985, Tunceli, 13.09.2018
- KK-4: Ahmet Uğurlu, 1941, Erzincan, 24.09.2018
- KK-5: Zeynel Batar, 1952, Tunceli (Ovacık), 09.11.2018
- KK:6: Hüseyin Erdoğan, 1933, Tunceli, 10.09.2018
- KK-7: Ali Ekber Yurt, 1976, Tunceli. 24.09.2018