SON DÖNEM OSMANLI BİLİM TARİHİNDE MODERN PSİKOLOJİNİN ÖNCÜLERİNDEN HOCA TAHSİN VE PSİHOLOJİ YAHUT İLM-İ RUH

Son dönem Osmanlı bilim tarihinde modern psikolojinin ülkemizdeki öncülerinden sayılan HocaTahsin ve eserleri tanıtılacaktır. Özellikle Hoca Tahsin’in kişiliği ve modern psikolojiye katkıları değerlendirilecektir. Batıda 1800’ lerde felsefeden ayrılıp bağımsız bir disiplin olarak bilim dünyasına giren Psikoloji’nin, İslam Dünyasında ki ilk yansımalarını onun eserlerinde görüyoruz. Osmanlı tarihinde modern anlamda yazımsal olarak psikoloji kavramını “Psiholoji yahut İlm-i Ruh” isimli eserinde ilk kullanan kişidir. Ayrıca Yusuf Kemal (1849?) “Gâyetü’l Beyân Fî Hakîkati’l-İnsan Yâhûd İlm-i Ahvâl-i Rûh” isimli eserinde ve Rıfat Bin Mehmed Emin (? ?) “İlm-i Ahvâl-i Ruh ve Usûl-i Tefekkür” isimli eserinde kullanmışlardır. Ülkemiz de açılan İlk üniversitenin (Dâru’lfünûn) ilk rektörü (müdürü) olarak dini ilimlerle pozitif ilimleri ayırmamıştır. Yaşadığı dönemde yanlış anlaşıldığı için önce üniversitede ki görevinden alınmış daha sonra da özel ders verilmesi engellenmiştir. Ülkemizde Psiholoji ismiyle yazılan ilk eser “Psiholoji Yahut İlm-i Ruh” ona aittir. O modern psikolojiden istifade edilmesini istemiş ve eserlerinde ilmi ve dini gerçekleri örtüşmeye çalışmıştır. Hoca Tahsin eserinde bazı kavramları tanımlamıştır. Kuvve-i âkile; beş duyu organımızın bildirdiği dış dünyaya dair bilgilerin ötesini anlamamızı, onların anlamlarının derûnuna nüfuz etmemizi sağlayan bir kuvvettir. Psiholoji, kuvve-i müdrikeden bahseden bir ilim dalıdır. His; havâss-ı zâhire yani beş duyu organı vasıtasıyla dış dünyaya dair malumât elde etmek; ihsas; ise bunların idrak edilmesi, anlamlandırılması olarak tanımlanmaktadır. His, ihsas ve ta‘akkul sonucunda kâmil bir efkar ortaya çıkar. Hoca Tahsin nefs konusunu işlerken insanın, âlât diye isimlendirdiği beş duyu organı ile elde edilen bilgileri idrak ettiği ve tahrîk-i a‘sâb ve adalât ( sinirler ve kaslar) vasıtasıyla da tasarrufta bulunduğunu açıklamıştır. Ona göre insan ilmi, öncelikle kendini bilmekten ibaret olan vicdandan başlar. Burada vicdan şuur denilen farkındalık kavramının karşılığını ifade etmek için kullanılır. İnsanın muhakeme-i vicdanına başvurduğunda, nefs-i nâtıkaya dair elde ettiği bilginin neler olduğunun psiholocya ilmi tarafından araştırılmasının psikoloji ilminin kapsamına dair önemli veriyi karşımıza çıkarır. Hoca Tahsin, idrakin meydana gelişini şöyle açıklamıştır: Önce dış dünyadan a‘zâ ve âlât-ı müdrike üzerinde bir irtisâmın oluşur. Sonra a’zâ vasıtasıyla a‘sâb-ı his üzerine bir intiba meydana gelir, sonra gelen intiba dimağa aktarılır ve en nihayetinde de fiil meydana gelir. Hoca Tahsin’in bu tür değerlendirmeleri modern psikolojinin kabul ettiği duyum ve algı olayına dair bilgilerle örtüşmektedir. Akıl ve nefs kavramlarına değinilirken kuvâ-yı ruhaniyenin yöneticisi olan akıl ile kuvâ-yı cismaniyenin yöneticisi olan vehim kıyaslanmış ve aklın vehime göre yanılgıdan uzak, kesin bilgi kaynağı olduğu belirtilmiştir. Aklın, nefs ile ilgisi ise aklın, nefsin hazinesi olarak tanımlanması dolayısıyladır. Yani nefsin iki kuvveti 1) İdrak (Akl-ı Nazarî), ve 2) Fiil( Akl-ı Amelî) dir.

HOCA TAHSIN AND PSYCHOLOGY OF THE PIONEERS OF MODERN PSYCHOLOGY IN THE LAST PERIOD OF OTTOMAN SCIENCE YAHUT İLM-İ RUH

HocaTahsin and his Works, which are considered as one of the pioneers of modern psychology in our country in the history of the Ottoman Empire, will be introduced. In particular, the personality of Hoca Tahsin and his contributions to modern psychology will be evaluated. We see the first reflections of psychology in the Islamic World in his works, which left philosophy in the West in the 1800s and entered the scientific world as an independent discipline. He is the first person to use the concept of psychology in the modern sense in Ottoman history in his work called “Psiholoji or İlm-i Ruh”. In addition, Yusuf Kemal (1849?) In his book â Gâyetü'l Beyân Fî Hakîkati'l-İnsan Yâhûd İlm-i Ahvâl-i Rûh ve and Rıfat Bin Mehmed Emin (??) “İlm-i Ahvâl-i Ruh and Usûl-i Contemplation ”. As the first rector (director) of the first university (Dâru’lfünûn) opened in our country, he did not distinguish between religious sciences and positive sciences. Because he was misunderstood in his lifetime, he was first dismissed from his post at the university and then prevented private tutoring. The first work written in our country under the name of Psiholoji “Psiholoji Yahut İlm-i Ruh” belongs to him. He wanted to benefit from modern psychology and tried to overlap the scientific and religious realities in his works. Hoca Tahsin defined some concepts in his work. Kuvve-i akkile; it is a force that enables us to understand beyond the knowledge of the outside world, penetrated to the depth of their meaning, which our five senses report. Psihology is a branch of science that speaks of force. His, havâss-ı zahire, that is to obtain information about the outside world through the five senses; whereas ihsa is defined as their realization and meaning. As a result of sensation, privilege and responsibility, a perfect efkar emerges. Hodja Tahsin explained that the human being realized the information obtained through five sensory organs which he named âlâ ahait ve and that he made savings by means of tahîk-i a‘sâb and adalât (nerves and muscles). According to him, human science begins with conscience, which consists primarily of knowing itself. Here conscience is used to express the concept of awareness called consciousness. When one applies to the human conscience, he sees important data about the scope of psychology as a research of what the knowledge he has obtained about the self-nâtıka by the science of psiholocya. it consists of an alliance. Then an impression occurs on a‘sâb-ı his through a’zâ, the subsequent impression is transferred to the dima and ultimately the verb occurs. Such evaluations of Hoca Tahsin coincide with the information about the sensation and perception phenomena accepted by modern psychology. When the concepts of mind and soul are mentioned, the mind, the ruler of the spiritual power, and the vehim, the ruler of the spiritual body, are compared and it is stated that the mind is the source of definite inform

PDF

___

Abdurrahman Şeref Efendi 81985), Tarih Musahabeleri, Enver Koray (sad.), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Adem Akın ve Remzi Demir (2001), “Hoca Tahsîn Efendi ve Felsefe İle İlgili Bir Şiiri”, Nüsha, Sayı 1, Ankara Adnan Şişman (2004), Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839- 1876), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Akın Adem & Remzi Demir (2001), Hoca Tahsin Efendi ve Felsefe ile İlgili Bir Şiiri, Doğu Edebiyatı, Yaz.
Akgün Mehmet (2010), 1839-1920 Yılları Arasında Türkiye’de Aydınlanmanın Uzantısı Olarak Temsil Edilen Felsefi Akımlar, s.490-491, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/743/9510.pdf, 02 Nisan 2010’da ulaşıldı.
Akün Ömer Faruk (1998), Hoca Tahsin, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (DİA) c.18, İstanbul.
Batur Sertan (2005), Psikoloji Tarihinde Köken Mitosu ve George Anschütz’ün Hikayesi, Toplum ve Bilim, sayı. 102.
Batur Sertan (2006), Türkiye’de Psikoloji Tarihi Yazımı Üzerine, Toplum ve Bilim, sayı. 98, Güz, 2003. Batur Sertan, “Türkiye’de Psikolojinin Kurumsallaşmasında Toplumsal ve Politik Belirleyenler, Toplum ve Bilim, sayı. 107.
Berkes Niyazi (1988), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ahmet Kuyaş (haz.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Bilgin Nuri, Başlangıcından Günümüze Türk Psikoloji Bibliyografyası, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İzmir 1988.
Demir Remzi & Bilal Yurtoğlu (2001), Unutulmuş Bir Osmanlı Düşünürü Hoca Tahsin Efendi’nin Tarih-i Tekvîn yahut Hilkat Adlı Eseri ve Haeckelci Evrimciliğin Türkiye’ye Girişi, Doğu Edebiyatı, Bahar.
Esad Mehmed (1310), Mir'at ı Mekteb-i Harbiyye, İstanbul; Sicill-i Osmanî ( 1311). ll, 51 Gövsa İbrahim Alâettin (1368/1949), “Hoca Tahsin Efendi, Türk Meşhurları, Yedigün Neşriyatı, c. I İstanbul.
Gerçek Selim Nüzhet (2002), Hoca Tahsin Efendi’nin Paris’te Neşriyatı, Türk Matbuatı, Ali Birinci (der.), Gezgin Kitabevi, Ankara.
Gülerce Aydan (2006), History of Psychology in Turkey as a Sign of Diverse Modernization and Global Psychologization”,Internationalizing the History of Psychology, Adrian C. Brock (ed.), New York University Press, New York.
İnal İbnülemin Mahmud Kemal (1970). “Tahsin”, Son Asır Türk Şairleri, c. X, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
İhsanoğlu Ekmeleddin (1993), Darülfünun, DİA, c. 8, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
H. Kaleshi (1981), "Tahsin Hasan", Biografisches Lexikon zur Geschichte Südeuropas, München, IV, 266-268
Hilmi Ziya Ülken (1979), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul.
Hoca Tahsin (1310), Psiholoji yahut İlm-i Ruh, (Artin Asaduryan) Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, İstanbul.
Hoca Tahsin (1296) Aklâmü’l-Akvâm, Mecmûa-i Fünûn, nu.1, İstanbul.
Hoca Tahsin (1297)“(Ruh) Hakkında Bir Marizin – İkinci Cüzde Münderic Tercümei Bendini Takib Eden Eser-i Hâmesidir”, Hazine-i Evrâk, nu. 7, İstanbul.
Hoca Tahsin (1297)Ruh, Hazine-i Evrâk, nu. 9.
Hoca Tahsin(1297) Marizin Ruhu- Nihayettir, Hazine-i Evrâk, nu. 22. Hoca Tahsin Fuzalâ-yı Benâmdan Bir Marîzin Eser-i Hazînîdir, Hazine-i Evrâk, nu. 2, Hosseıngholızadeh Masoumeh (2013), Türkiye’de Ve İran’da Modern Pisikolojinin Başlangıcı Hoca Tahsin Efendi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kahraman Âlim (2003), Mecmûa-i Ulûm, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, c. 28, Ankara.
Kahraman Ahmet (1989). Ahlâk-ı Alâî”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, c. 2, İstanbul.
Kara İsmail (2001) Bir Felsefe Dili Kurmak / Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Türkiye'ye Girişi, Dergah Yayınları, İstanbul.
Kutluer İlhan (2000), İlmü’n-Nefs, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, c. 22, İstanbul.
Kutluer İlhan (2008) Ruh (Felsefe), DİA, Türkiye Diyanet Vakfı c. 35, İstanbul. Kuntay Mithat Cemal (1944), Namık Kemal: Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında I. Cilt, Maarif Matbaası, İstanbul.
Mardin Şerif (2014), Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 22 baskı, İstanbul.
Mehmed Süreyya (1311), “Tahsin Efendi”, Sicill-i Osmanî, c. II, Matbaa-i Amire, İstanbul.
Midhat Ahmed (1299), Acaibü'l-alem, İstanbul.
Mahmud Raif (1314), Mir at-ı istanbul, İstanbul.
Rıfat bin Mehmed Emin (1311), İlm-i Ahvâl-i Ruh ve Usûl-i Tefekkür, Dersaadet, Mekteb-i Sanayi‘ Matbaası, İstanbul.
Tevfik Baha ve Ahmet Nebil, Psikoloji: İlm-i Ahvâl-i Ruh, Osmanlı Şirketi Matbaası, t.y. İstanbul.
Ülken, Hilmi Ziya (1979), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul.
Öztürk Cemil (2009), Selim Sâbit Efendi, DİA, c. 36, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Said Kemalpaşazâde (1307), Sefirler ve Şehbenderler, İstanbul.
Şemseddin Sami (1297), Kâmûsü’l-a‘lâm, Mihran Matbaası, 1308, İstanbul.
Şemseddin Sami (1298), “Hoca Tahsin”, Hafta, c.1, sayı.5, 20 Şevval.
Şemseddin Sami (1298) “Hoca Tahsin”, Hafta, c.1, sayı.6, 27 Şevval.
Yusuf Kemal(1295), Gâyetü’l-Beyan fî Hakikati’l-İnsan yahut İlm-i Ahvâl-i Ruh, Mihran Matbaası, İstanbul.

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ