SELÇUKLU VE İLHANLI DÖNEMİ AHLAT YAPILARINDA TAŞÇI İŞARETLERİ

Bitlis’in Ahlat ilçesi Türk-İslam medeniyetinin önemli şehirlerinden birisidir. Bölgenin doğusunda Van Gölü, kuzeyinde Adilcevaz ve güneyinde Tatvan yer almaktadır. Ahlat, tarihte Kubbetül İslam olarak anılmaktadır. Sırasıyla bölgeye Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Ahlatşahlar, Eyyubiler, Selçuklular, Moğollar, İlhanlılar, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlı Devleti hâkim olmuştur. Bu dönemlerden günümüze çok sayıda mimari eser ulaşmıştır. Bölgede Ahlat taşı olarak bilinen andezit tüf taşının yoğun olarak bulunması, eserlerin bu taş ile yapılmasını zorunlu kılmıştır. Kolay işlenebilen bu taş, Ahlat’da, çok sayıda mimar, mezar taşı ustası ve taşçı ustası yetiştirmesini de sağlamıştır. Ahlatlı mimarların kendi bölgelerinde ve Anadolu’nun muhtelif yerlerinde eserler verdikleri bilinmektedir. Bölgedeki mezar taşı ve mimari taş ustasının çokluğu da dikkat çekmektedir. Fakat taşçı ustaları ve işaretleri bilimsel yayınlara yeterince yansımamıştır. Bölgedeki eserler incelendiğinde yapılardaki taşlar üzerinde çok sayıda taşçı işareti (imzası) dikkat çekmektedir. Ancak bu işaretler farklı biçimdedir ve yapıların her yerinde kullanılmıştır. Taşçı imzaları, Ortaçağ eserlerinde ve sonraki dönemlerde de kullanılmıştır. Ahlat’ta görülen taşçı işaretlerinin benzerlerini Orta Asya, Anadolu ve Avrupa’da farklı dönemlerde bulabilmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, Van Gölü Havzası’ndaki Ahlat’ın Ortaçağ dönemindeki taşçı ustaları ve imzalarını belirlemek ve Türk Mimarisi’nin gelişiminde arka planda yer alan kişilerin etki alanlarını ortaya çıkarmaktır. Böylece Türk mimarlık tarihinin bölgedeki izleri taşçı imzaları üzerinden takip edilecektir.

STONEMASONRY SIGNS IN AHLAT STRUCTURES OF SELJUQ AND ILKHANID PERIOD

Ahlat district of Bitlis is one of the important cities of TurkishIslamic civilization. To the east of the region is Lake Van, Adilcevaz to the north and Tatvan to the south. Ahlat is known as Kubbet-ül İslam in history. In Ahlat, the Umayyads, Abbasids, Marwanas, Ahlatshahs, Ayyubids, Seljuks, Mongols, Ilkhanıds, Aqkoyuns, Safavids and Ottoman Empire were dominant in the region. There have been many architectural works since these periods. The presence of andesite tuff stone known as Ahlat stone in the region has made it necessary to make the works with this stone. One of the most important characteristics of Ahlat is the training of a large number of architects, tombstone mason and stonemasons. It is known that the architects of Ahlat gave their works in their own regions and in various parts of Anatolia. The majority of the tombstone and architectural stonemason in the region is noteworthy. But the stonemasons and their signs were not sufficiently reflected in scientific publications. When the works in the region are examined, a large number of stonemason marks (signatures) on stones on structures are noteworthy. However, these signs are of different shape and have been used all over the structures. The stonemason signatures were also used in medieval works and later periods. It is possible to find similar examples of stonemasons seen in Ahlat in different periods in Central Asia, Anatolia and Europe. With this study, it is important to determine the stonemasons and signatures of Ahlat in the Van Lake Basin in the Middle Ages and to reveal the domains of the people in the background of the development of Turkish Architecture. Thus, traces of Turkish architectural history in the region can be traced through the stonemasons ' signatures.

PDF

___

Akın, M., İsmail Dinçer, vd. (2016). “İgnimbiritlerdeki Kılcal Su Emme Özelliğinin Ahlat Selçuklu Mezar Taşlarının Bozunmasındaki Rolü.” Jeoloji Mühendisliği Dergisi. 40 (2):149-165.
Aksulu, I, vd. (2013). “The Restitution of “Çifte Hamam” in Ahlat According to Final Excavation Outcomes.” Gazi University Journal of Science. 26(3): 489-500.
Alexander, J. S. (2007). “The Introduction and Use of Masons’ Marks in Romanesque Buildings in England.” Medieval Archaelogy. 5ı: 63-81.
Alpaslan, İ. (2011). “Ahlat Yapı Ustalarının son Temsilcisi: Tahsin Kalender.”, VII. Uluslar arası Van Gölü Havzası Sempozyumu. Bitlis: 199-206.
Alyılmaz, C. (2007). (Kök)Türk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara: Karam Yayıncılık. Bakırer, Ö. (2001). “Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Taşçı İşaretleri.” Uluslar arası Sanat Tarihi Sempozyumu Gönül Öney’e Armağan. İzmir: 59-70.
Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Binan, D. U. (2001). “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Taşçı İşretleri ve Koruma Sorunları.” Taç Vakfı’nın 25 Yılı Anı Kitabı Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras. İstanbul: 119- 136.
Binan, D. U. ve Binan, C. (2009). “Ağzı Karahan Örneğinde Anadolu Selçuklu Dönemi Taşçı İşaretlerinin Belgelenmesi Üzerine Sistematik Bir Yaklaşım.” Adalya. No: XII: 319-345.
Boran, A. (1997). “Ahlat Taşı (Andezit Tüf).” Vakıflar Dergisi. XXV, Ankara: 363-373.
Boran, A. (1999). “Ahlat Taşının Osmanlı Döneminde Kullanımı ve Bununla İlgili Bir Arşiv Belgesi.” Vakıf ve Kültür. VI, Ankara: 53-57.
Boran, A. (2012) “Taştaki Sanat ve Estetik Ahlat Taşı”, TSE, Standart Ekonomik ve Teknik Dergi. 51 S:603, Ankara: 90-91.
Bulat, S. (2014). “Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı’nda Bulunan Taşçı İşaretleri.” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. Sayı:32, Erzurum: 77-92.
Çayırdağ, M. (1982). “Kayseri’de Selçuklu ve Beylikler Devri Binalarında Bulunan Taşçı İşaretleri.” Türk Etnografya Dergisi. S: XVII, Ankara:79-108.
Demirtaş, B. (2003). “Antik Dönem Taşçı İşaretleri.” İdol. S:17, Ankara: 16-23.
Gabrıel, A. (1940). Voyages Archeologıoues Dans La Turquıe Orıentale. Paris: E. De. Boccard.
Gülensoy, T. (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları. İstanbul: Pamuk Ofset.
Karahan, R. vd., (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
Karamağaralı B. (1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Mutlu, M. ve Öztürk, Ş. (2002). “Van Gölü Çevresinde Geleneksel Yapı Malzemesi Olarak Kullanılan Ahlat Taşı’nın (Andezit Tüf) Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Hakkında Bir Araştırma.” Standart: 44-48.
Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Richter, O. (1885). Zum Wınckelmannsfeste Der Archeologıschen Gesellscahaft Zu Berlin. Berlin: Druck Und Verlag Von Georg Reımer.
Rylands, W. H. (1891). Masons' Marks, At Burscough Prıory, Ormskırk Church, Bırkenhead Prıory, And Some Other Marks From Buıldıngs In The Countıes Of Lancaster And Chester; Together Wıth Notes On The General Hıstory Of Masons' Marks.
Sökmen, S. (2015). “Ahlat’ta Geleneksel Taş İşçiliği.” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C17: 99-119.
Şahin, M. K. (2001). “Tercan Mama Hatun Külliyesi’ndeki Taşçı İşaretleri.” Kayseri: Kayseri Belediyesi Yayını: 509-536.
Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sönmez, Z. (2006). “Yapı Faaliyetlerinin Organizasyonu: İşveren, Mimar ve Sanatçılar.” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı: 127- 135.
Şimşek, O. ve Mürsel E. (2004). “Ahlat Taşının (İgnimbrit) Bazı Mekanik ve Fiziksel Özelliklerinin Araştırılması.” G.Ü Fen Bilimleri Dergisi, 17(4):71-78.
Tabak, N. (1972). Ahlat Mimarisi. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
Thomsen, V. (2011). Orhon Yazıtları Araştırmaları (çev: Vedat Köken). Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
Tuncer, O. C. (1974). “Bitlis-Ahlat Hasan Padişah Türbesi.” Rölöve ve Restorasyon Dergisi. C.I, Ankara: 47-68.
Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Kümbetleri I. Ankara: Güven Matbaası.
Uluçam, A. (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı II Bitlis. Ankara: Güven Matbaası.
Yelen, R. (2019). Selçuklu Çağı Anadolu Mimarisinde Malzeme ve Teknik (Doğu ve Güneydoğu Anadolu), (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D. Yayımlanmamış Doktora Tezi).

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ