SAMSAT KAZILARINDA BULUNAN CAM KANDİLLER

Geçmişi M.Ö. 4. binlere kadar inen Samsat; birçok uygarlığın izlerini taşır. Bir süre Komagene Krallığına başkentlik eden kent; Roma ve Bizans egemenliğinin ardından Müslümanlar tarafından fethedilir. 7. yüzyıldan 11. yüzyıl sonlarına kadar Bizans ve İslam devletleri arasında el değiştiren şehirde, 12. yüzyılda Selçuklu egemenliği başlar. Artuklu, Zengî ve Eyyûbî idarelerinin ardından Dulkadırlı ve Osmanlı devirlerini yaşayan Samsat, günümüzde Atatürk baraj gölünün altında kalmıştır. Burada baraj inşaatı nedeniyle yapılan arkeolojik kurtarma kazılarında çok sayıda cam buluntu ele geçmiştir. Bunlar arasında cam kandiller önemli bir grup oluştururlar. Bu makalede, Adıyaman Müzesi’nde korunmakta olan Samsat cam buluntuları arasından seçilmiş 20 adet cam kandil parçası ele alınmıştır. Geç Roma – Erken Bizans devrinden itibaren tarihlendirilebilen cam kandillerin çoğu Bizans ve Ortaçağ İslam dönemlerinden kalmışlardır. Bunlar kazının I, II ve III. tabakalarında bulunmuşlardır. Bir örneğin dışında kandillerin tümü kırıktır. Serbest üfleme tekniğinde yapılan kandillerde şeffaf renksiz camın yanı sıra kobalt mavisi, yeşilimtırak ve nefti yeşil renkte camlar da kullanılmıştır. Ele geçen kandillerde hiç bezeme görülmez. Bunlar tipolojik açıdan; bardak biçimli, kulplu kâse gövdeli, çubuklu, vazo biçimli, omuzlu ve yumurta biçimli olmak üzere altı gruba ayrılırlar. Bunlardan bardak tipli parça Roma veya Erken Bizans dönemine; içi boş çubuklu bir kandil parçası ise Erken Bizans dönemine aittir. Boğumlu çubuklu kandiller, kâse tipliler ile ucu bilyeli-çubuklu kandiller hem Bizans hem de Ortaçağ İslam döneminde görülürler. Buna karşılık vazo tipli ve omuzlu kandil örnekleri İslamî dönemden kalmışlardır. Diğerlerinden farklı olarak yumurta tipli kandiller sadece Samsat kazılarında bulunmuşlardır. Bunlar, bulundukları arkeolojik tabaka açısından 12-13. yüzyıllara ve Selçuklu devrine verilebilirler. Kazılarda ele geçen bir grup kulpun cam kandillere ait olduklarını düşünüyoruz.

GLASS OIL LAMPS FOUND IN SAMSAT EXCAVATIONS

Samsat, history of which goes back around 4000 BC, carries the traces of many civilizations. After serving as the capital city of Commagene kingdom for a while, it was conquered by Muslims following the Roman and Byzantine sovereignty. Having changed hands between Byzantine and Islamic states from 7th to end of 11th century, the city enters into Seljuk domination in the 12th century. Samsat, having went through Dulkadir and Ottoman periods following the Artuqid, Zengîd and Ayyubid administrations, is now located beneath the Atatürk reservoir. During archaeological salvage excavations performed here due to the dam construction, a multitude of glass findings were obtained. Among these, glass oil lamps form an important group.In this article, 20 pieces of glass lamps selected from the Samsat glass finds preserved in Adıyaman Museum are discussed. Most of the glass oil lamps that can be dated from the Late Roman - Early Byzantine period are from the Byzantine and Medieval periods of Islam. These are excavations I,II and III found in layers.All of the oil lamps, other than one sample, are broken. In these oil lamps, which were produced with free blowing technique; transparent colorless glass, as well cobalt blue, greenish and dark green colored glasses were used. There were no ornaments on the obtained oil lamps. These are typologically divided into six groups; cup-shaped, bowl body with handle, striped, vase-shaped, shouldered and egg-shaped. Among these, the cup-shaped piece belong to the Rome or Early Byzantine period and an oil lampwith a hollow stem belongs to the Early Byzantine period. Knucled-striped type, bowl-type and ballstriped oil lamps are seen in both Byzantine and Medieval Islam periods. On the other hand, vase-type and shouldered oil lamp samples are from the Islamic period. Unlike the others, egg-type oil lamps were found only in Samsat excavations. It can be dated 12.-13. century in termof archeological context, and Seljuk period. We think that a group of handles found in the excavations belonged to glass oil lamps.

PDF

___

Acara, M.- Olcay, B.Y. (1998). Bizans döneminde Aydınlatma Düzeni ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Kullanılan Aydınlatma Gereçleri, Adalya, No.II/1997, s.249-266.
Akat, Y.- Fırat,N.- Kocabaş, H. (1984). Hüseyin Kocabaş Cam Eserler Koleksiyonu, Nezih Başgelen (Haz), İstanbul.
Arseven C.E. (1965). Sanat Ansiklopedisi, 2, İstanbul.
Aslan, T.- Yazar, T. (2015). Geleneksel El Sanatları Bağlamında Kültür Ürünleri Olarak Türk Cam Sanatı: Surname-i Hümayun Analizi. Turkish Studies – International Periodical for The Language, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/5 Winter 2015, p.13-26.
Bulut, L.(2000). Samsat Ortaçağ Seramikleri (Lüster ve Sıraltılar), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
Burdajewicz, M. (2006). Glass Finds From The North-West Church Complex, Hippos Sussita: Seventy Season of Excavations (July 2006) içinde (p.127-143).Haifa: Zimman Institute of Archaeology University of Haifa.
Burdajewicz, M.(2017). Glass Finds From Beit Ras/ Capitolias (Jordan), Polish Archaeology in TheMediterranean (PAM), 26/1, 661-686.
Canav, Ü. (1985).Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş., Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul.
Carboni,S. (2001). Glass From Islamic Lands, The Al Sabah Collection Kuwait National Museum, London.
Clairmont, C.W.(1963). The GlassVessels, The Excavations At Dura Europos Final Report IV, PartV, New Hawen.
Crowfoot G. M. - Harden D.B. (1931). Early Byzantine and Later Glass Lamps, The Journal ofEgyptian Archaeology ,17, 196-208.
Çakmaklı, Ö. D. (2012). Karia Bölgesi Roma Dönemi Cam Kap tipolojisi, (Yayınlanmamışdoktora tezi ) Ankara Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Çakmakçı, Z. (2017). Bizans Dönemi Mekan Aydınlatmasında “İslami Tipte” Cam Kandiller, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,Anadolu Üniversitesi Yayınları,3670, Eskişehir, s.163- 180.
Çömezoğlu, Ö. (2007). Akdeniz Çevresi Ortaçağ Camcılığı Işığında Demre Azis Nikolaos KilisesiCam Buluntuları. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul.
Davidson, G.R. (1952). Corinth XII: The Minor Objects, Princeton: The American School of Classical Studies at Athens.
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (19. baskı).Ankara.
Demirkent, I.(1997). Sümeysât. İslam Ansiklopedisi, 11, s.232-236.
Gill, M.A.V. (2002). Amorium Reports, Finds I: The Glass (1987-1997), BAR International Series 1070, England.
Goell, T. (1974). Samosata Archaeological Excavations, Turkey,1967, National Geographic Society Research Reports, 1967 Projects içinde (s.83-109). Washington D.C.
Gorin-Rosen, Y. – Winter, T. (2010). Selected insights into Byzantine glass in the Holy Land, Jörg Drauscke – Daniel Keller (Ed.),Glass in Byzantium – Production, Usage, Analyses içinde (s.165-181). Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums.
Gök, S. (2004). 2000 Yılı Beçin Kazısında Bulunan Cam Kandil Hakkında, Sanat Tarihi Dergisi (Aydoğan Demir’e Armağan), XIII/1, İzmir, s. 33-41.
Hadad, S. (1998). Glass Lamps from the Byzantine Through Mamluk Periods at Bet Shean. Journal of Glass Studies, 40, 63-76.
İbn Bibi (1996). El Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), Mürsel Öztürk (Haz.), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayını.
İzmirligil, Ü.(1987). Samosata (Samsat) Su Yolu Araştırması 1978-1979 / The Samosata (Samsat) Aqueduct Investigations, 1978-1979. Aşağı Fırat projesi 1978-1979 Çalışmaları içinde (s.281-289), Ankara: ODTÜ Aşağı Fırat Projesi Yayınları.
Kalfazade, S.- Ertuğrul,Ö. (1989). Kandil ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5, İstanbul, s.23-34.
Karpuz, G.G.(2014). Adıyaman, Elazığ, Hatay, Mardin, Şanlıurfa Müzelerinde Bulunan İslami Dönem Cam Eserler, (Yayınlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Köroğlu, G. (2009). Glass From Yumuktepe (Cilicia). Ergun Laflı (Ed.), Late Antique / Early Byzantine Glass in The Eastern Mediterranean içinde (s.235-243). İzmir: Hürriyet Matbaası.
Köroğlu,G. (1999). Yumuktepe Höyüğü 1997 Yılı Ortaçağ Kazı Çalışmaları ve İslam Dönemine Ait Bir Cam Kandil, Olba (I.Uluslararası Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri) II/1, Mersin,s.241-252.
Kröger, J.(1995). Nishapur: Glass of the Early Islamic Period. New York: The Metropilitan Museum of Art.
Kucharczyk, R. (2008). Glass from Area F on Kom El Dikka (Alexandria): Excavations 2008, Polish Archaeology in the Mediterranean, 20, 56-69.
Lamm,C.J.(1929). Mittelalterlische Gläser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten, II, Berlin: Verlagdietrichreimer / Ernst Vohsen.
Lamm,C.J.(1930). Mittelalterlische Gläser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten, I, Berlin: Verlagdietrichreimer / Ernst Vohsen.
Olcay, B.Y. (1997). Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki Azis Nikolaos Kilisesi Kazısı 1989- 1995Yılları Cam Buluntuları. (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Olcay, B.Y. (1998). Bizans Döneminin Cam Sanatı Tarihi İçindeki Yeri.Anadolu Sanat, 8, 145-166.
Olcay, B.Y.(2001).Lighting Methods In the Byzantine Period and Findings of Glass Lamps inAnatolia,Journal of Glass Studies,43, 77-87.
Olcay Uçkan, B.Y. – Öztaşkın, M.(2017). Olympos Kazılarında Bulunan Aydınlatma Gereçleri. Seleucia, VII, s.11-28.
Olcay Uçkan, Y.- Bulgurlu, V. – Çömezoğlu, Ö. (2007). Lüks Üretimde ve Günlük Kullanımda Cam Sanatı. Ayla Ödekan (Ed.), Kalanlar: 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans içinde (s.42- 45). İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
Oral Çakmakçı, Z. (2008).Örnekler Işığında Bizans Asia’sında Cam Sanatı, (Yayınlanmamış doktora tezi), Ege Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Öney, G. (1982). 1978-79 ve 1981 Yılı Samsat Kazılarında Bulunan İslam Devri Buluntularıyla İlgili İlk Haber, Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, 1, İzmir, s.71-80.
Özgüç, N. (2009). Samsat, Sümeysat,Samosata, Kumaha,Hahha, Hahhum, Bir Başkent ve KaleninUzun Yaşamının 6000 Yıllık Döneminden Kesitler,Ankara.
Özgümüş, Ü. (1993-1994). Anadolu’da Bizans Dönemi Camcılığı. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12, 12-43.
Philippe, J. (1970). Le Monde Byzantin Dans L’Histoire de la Verrerie, Bologna. Redford, S. (1994). Ayyubid Glass from Samsat, Turkey, Journal of Glass Studies,36, 81-91.
Riis, P.J. – Poulsen, V. (1957). Hama: Fouilles et Recherches 1931-1938. Copenhague: Fondation Carlsberg.
Saldern A.V. (1980)Ancient and Byzantine Glass From Sardis, (Sardis Monographs 6),Cambridge. Serdaroğlu, Ü. (1977). Aşağı Fırat Havzasında Araştırmalar 1975/ 1975 Surveys in The Lower Euphrates Basin, Ankara: ODTÜ Aşağı Fırat projesi Yayınları.
Temur, A. (2018). Sinop Müzesi Erken Bizans Dönemi Cam Kandilleri, Tarih Okulu Dergisi(TOD), XXXIII, İzmir, s.227-267.
Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
Uçkan Olcay, B.Y.(2017). Olympos Kazısı Cam Buluntuları, Yelda Olcay Uçkan (Ed.), Olympos I,2000-2014 Araştırma Sonuçları içinde (s.195-208), İstanbul:Akmed.
Uçkan Olcay, B.Y.-Uzbek Çömezoğlu, Ö. (2018).Cam Buluntular,Sema Doğan-Ebru Fatma Fındık (Ed.), Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009 içinde (s.513-551). İstanbul: Homer.
Uysal, Z. (2007). Kubad Abad Kazılarında Bulunan Cam Kandiller,Yeni İpekyolu Dergisi,X, Özel Sayı (Rüçhan Arık-M.Oluş Arık’a Armağan), Konya, s.725-734.
Uysal, Z. (2013). Kubad-Abad Sarayında Selçuklu Cam Sanatı, Ankara.
Wiet, G.(1929). Catalogue General du Musée Arabe du Caire: Lampes et Bouteilles en Verre Emaillée. Paris.
Wiet,G.(1929). Cataloque General du Musee Arabe du Caire; Lampes et Bouteilles enVerre Emaille, Paris.
Wilson Pinder, R.H. – Scanlon G.T. (1973).Glass Finds From Fustat: 1964-71, Journal of Glass Studies,15,12-30.
Yonar, L.(2003). Türk İslam Sanatında Cam Kandiller (9-14. Yüzyıllar Arası). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ