Human Environment Relationship from the Perspective of Heavenly Religions

The issues related to the concept of "environment" come to the forefront as one of the very rare areas of interest in the social sciences as well as the sciences in the scope of numerous scientific studies and articles at the theoretical level. The researches carried out in the context of the mentioned concept increase day by day and gain an important dimension. The most important reason for the increased interest is the deterioration of the balance between nature and man and the emerging problems being a serious threat to the living life. The environment is the environment in which living things maintain their lives interacting with each other. Today, one of the most important and current problems affecting the existence of humanity is environmental problems. The problems caused by human intervention in the environment have become one of the most important and topical problems that threaten human existence. The person responsible for the problem is himself. Religion is an important institution that regulates the relations of human beings with its physical and social environment. In this context, definitions for “environment” and human-environment interaction are examined first. The scriptures then analyze the environmental and environmental awareness issues mentioned in the Kutsi books, as well as the nature, approach to nature, and perception of the environment created by the heavenly religions (Judaism, Christianity, and Islam) mentioned in the religious books. Religions contain messages of distinctive nature and distinctive features. It is possible to qualify these messages as an important factor in the human environment relationship. Therefore, it is impossible to consider the interactions of human beings with nature as purely heritage honorary from religion.

Semavi Dinler Perspektifinden İnsan Çevre İlişkisi

“Çevre” kavramına ilişkin konular, teorik düzeyde sayısız bilimsel çalışma ve makale kapsamında yer alan fen bilimlerinin yanında sosyal bilimlerin de ilgi sahasına giren çok nadir görülen alanlardan bir tanesi olarak ön plana çıkmaktadır. Sözkonusu kavram bağlamında gerçekleştirilen araştırmalar günden güne artarak mühim bir boyut kazanmaktadır. Doğa-insan arasındaki dengenin bozulması ve ortaya çıkan sorunların canlı yaşamı için ciddi bir tehdit unsuru olması, artan ilginin en önemli sebebidir. Çevre, canlıların birbirleriyle etkileşim içinde yaşamlarını idame ettirdikleri ortamdır. Günümüzde insanlığın var oluşunu etkileyen en önemli ve güncel sorunlarından birisi çevre sorunlarıdır. İnsan tarafından çevreye yapılan müdahaleler sonucunda ortaya çıkan sorunlar, insanlığın varoluşunu tehdit eden en önemli ve güncel sorunlardan biri haline gelmiştir. Problemin sorumlusu insanın bizzat kendisidir. Din, insanın içinde bulunduğu fiziksel ve toplumsal çevresi ile girdiği ilişkilerini düzenleyen önemli bir kurumdur. Bu bağlamda çalışmada, öncelikle “çevre” ye yönelik tanımlar ve insan çevre etkileşimi irdelenecektir. Ardından çevre sorunları ve çevre bilinci ile ilgili hususlar ile çevre konusunda birçok emri bulunan Semavi dinlerin (Musevilik, Hristiyanlık ve İslam) kutsal kitaplarında yer alan, doğaya/tabiata karşı yaklaşımlar ile bu kapsamda oluşturulan çevre algısı, metinler üzerinden ele alınıp analiz edilecektir. Dinler, çevreye ilişkin kendilerine özgü mahiyeti olan ve ayırt edici özelliklere sahip mesajlar içermektedir. Bu mesajları, insan çevre ilişkisinde önemli bir etken olarak nitelendirmek mümkündür. Dolayısıyla, insanın doğayla/tabiatla etkileşimlerini din kurumundan tam anlamıyla bağımsız olarak ele almak pek mümkün gözükmemektedir.

___

Ağbuğa, F. (2016). Çevre Sorunlarına Etik Bir Yaklaşım: “Felsefi Bir Sorgulama”. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ağkuş, Y. & Altuncu, A. (2017). Yahudi kutsal metinlerinde ve Kur'an'da şabat(c.tesi) yasakları ve mesh hadisesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6(5), 2775-2794.

Akbulut Z., S., Işıklı, B. (2017). Hava kirliliği. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 2 (2), 24-36.

Akın, M., Akın, G. (2007). Suyun önemi, Türkiye’de su potansiyeli, su havzaları ve su kirliliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47 (2), 105-118.

Akramova, D. (2014). “XI. Bölüm: Ahlaki değerler, çevre ve eğitim; çevre, ahlak ve din eğitimi”. (Der.) M. Doğan Karacoşkun, Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep, 587-613.

Akyüz, E. (2015). Çevre sorunları ve insan hakları ilişkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (15), 427-436.

Akyüz, H. (2014a). “I. Bölüm: Hz. Peygamber ve çevre – ahlak ilişkisi; çevre dostu bir elçi: Hz. Muhammed”. (Der.) M. Doğan Karacoşkun, Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep, 35-62.

Akyüz, İ. (2014b). İslam’da dini pratiklerin toplumsal dayanışmaya etkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, International Journal of Social Science, (25), 461-482. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2227

Aras, N. K. (2011). Türkiye'de çevre sorunlarına yaklaşım. Günce ve Türkiye Bilimler Akademisi Yayını, Eylül (2011), (43), 1-62.

Atasoy, E., Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (1), 105-122.

Atik, M. K.(2013). “Kutsal kitaplara göre Tanrı doğa ilişkisi”. https://yorumgazetesi.com/kutsal_kitaplara_gore_tanri_doga_iliskisi-155-yazar-2165-1-eu.html, E. T.: 27.02.2020.

Aydın, A. H., Çamur, Ö. (2017). Avrupa Birliği çevre politikaları ve çevre eylem programları üzerine bir inceleme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, 7 (13), 21-44.

Aydın, F. (2013). Üniversite öğrencilerinin çevre kavramına ilişkin metaforik algıları. Doğu Coğrafya Dergisi, 16 (26), 25-44.

Aydoğdu, İ. B. (2014). Yerel ve bölgesel düzeyde çevre kirliliği sorunları: Elâzığ ili örneği. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 133-148.

Aydüz, D.(2014).III. Bölüm: Müslüman toplum algısı ve çevre bilinci; Kur’ân, sünnet ve medeniyetimizde ağaç. (Der.) M. Doğan Karacoşkun, Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep, 201-220.

Başal, H. A., Özen, R., Bağçeli K. P.(2015). Üniversite öğrencileri için çevre duyarlılığı ölçeği uyarlama çalışması. The Journal of Academic Social Science Studies-International Journal of Social Science, (35), 13-23. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2749

Bayrakdar, M. (1997). İslam ve Ekoloji. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını.

Bayyiğit, Mehmet (2002). Çevre problematiği ve din. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (14), 39-50.

Bedir, M. (2008). Sünnet Hz. Peygamber’in Evrensel Mesajı. İsam Yayınları.

Bozyiğit, A. (2016). İslâm ahlak öğretisinde çevre bilinci. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2) 9-23.

Canlı, M. (2017). Kutsal Metinler Bağlamında Çevre ve Din İlişkisinin Sosyolojik Analizi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Çabuk, B., Karacaoğlu, Ö. C. (2003). Üniversite öğrencilerinin çevre duyarlılıklarının incelenmesi.

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36 (1-2), 189- 198.

Çağıl, N. (2008). Kur' An ışığında çevre gerçeği ve çevre bilinci. EKEV Akademi Dergisi, (Der.) Asri Çubukçu, (36), (Yaz 2008), 15-42. http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex1444582499.pdf, Erişim Tarihi: 24.02.2020.

Çelikkıran, A. (1995). İnsan, çevre, eğitim. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4 (4), 569-572.

Çepel, N. (1992). Doğa Çevre Ekoloji ve İnsanlığın Ekolojik Sorunları. Altın Kitaplar Yayınevi.

Çetin G., Güney, D., Polat, D., Demiralay, T. (2015). Turistlerde çevre bilincinin çevreye duyarlı müşteri davranışı ve çevreye duyarlı konaklama işletmelerinde kalma tercihleri üzerindeki etkisi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 114-133.

Çetin, M. (2016). Hz. Peygamber’in çevre anlayışı. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey, CEKUD-AKADEMİK Platform, www.i-sem.info, 927-943.

Çevre Kanunu (1983). T.C. Resmî Gazete, Sayı:18132, 11/8/1983.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2020), www.csb.gov.tr, E. T.: 20.02.2020.

Dartma, B. (2005). Kur’an ve Ekoloji. Rağbet Yayınları.

Dartma, B. (2014). Kur’ân ve sünnet bağlamında avın ekolojik dengeye olumsuz etkisi üzerine. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (4), 13-26.

Daryal, A. M. (1997). Maddenin var olma hakkı: çevre kirlenmesi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (13-15), 131-142.

Demirer, G. (1992). Çevre Sorunları ve Kapitalizm. Yalçın Ofset.

Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB)(2020)."Rahman Suresi 5-13.Ayet Tefsiri. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Rahm%C3%A2n-suresi/4906/5-13-ayet-tefsiri. E.T.25.04.2020.

Dobson, A. (2017). Ekolojizm. Çev.Cengiz Yücel. Yeni İnsan Yayınevi.

Efe, R. (2002). Coğrafya ’da beş temel kavram ve bunların öğretim metot ve teknikleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (5), 27-42.

Efendi, M. (2005). I. Bölüm: Çevre Sorunsalı. Çevre ve Sayıştay, https://www.sayistay.gov.tr/Tr/Upload/95906369/files/bilgi_notlari/CevreveSayistay.pdf, E. T.: 20.02.2020.

Ekinci, E. (2018). İslam Dini ’nin çevreye ve çevre sorunlarına bakış açısı. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XI-I: 129-140.

Ergönül, E., Ömürgönülşen, U. (2018). Belediyelerin Çevre Bilinci Oluşturmada Önemi: Dikili Belediyesi Örneği. Kent Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar ve Etkin Belediyecilik Uygulamaları (Der.) Mehmet Mecek, Bekir Parlak ve Emin Atasoy, Nobel Akademik Yayıncılık, 236-246.

Erten, S. (2004). “Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır?” Çevre ve İnsan Dergisi, 2006/25,65-66.

Ertuğay, R. (2019). Hz. Peygamber’in -Sallahü Aleyhi ve Sellem- sünnetinde çevreye şefkat. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (12), 47-66.

Ertürk, H. (2018). Çevre Bilimleri. Ekin Yayınevi

Esen, Â., Esen M. F. (2018). Çevre eğitimi ve bilinci araştırması. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (65), 164-178.

Feyzioğlu, E. (2011). Ekoloji, İnsan ve Din. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Gök, E., Afyon, A. (2015). İlköğretim öğrencilerinin çevre bilgisi ve çevresel tutumları üzerine alan araştırması. Journal of Turkish Science Education, 12 (4),77-93.

Görmez, Kemal. (2015). Çevre Sorunları. Nobel Yayınevi

Göz, K. (2011). Çevre ahlakı ve insan. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12 (1), 92-100.

Gül, F. (2013). İnsan-doğa ilişkisi bağlamında çevre sorunları ve felsefe. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 17-21.

Gül, S., Aydoğmuş, M., Çobanoğlu, İ. H., Türk, H. (2018).Üniversite öğrencilerinin çevre bilinçlerinin incelenmesi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi örneği. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, E-ISSN: 2149-9381, 4 (3), 13-28.

Gümüş Böke, E. (2019). İslâm hukukunda çevre bilinci algısı üzerine. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ISSN: 2146-7900, 8 (16), 229-251.

Güven, M. (2014). Kur’ân-ı Kerim’de çevre bilincine dair bazı ahlâkî esaslar. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (8), 139-161.

Hacımüftüoğlu, E. (2016). Kur’an’a göre insan-çevre ilişkisi. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey, CEKUDAKADEMİK Platform, www.i-sem.info, 279-288.

Han, E.(2016). Coğrafya ’da insan ve çevre etkileşimi ’nin örneklerle incelenmesi. https://www.academia.edu/30649881/Coğrafyada_İnsan_Ve_Çevre_Etkileşiminin_Örneklerle_İncelenmesi, E. T.: 24.02.2020.

Jardins, J. R. D. (2006). Çevre Etiği.Çev. Ruşen Keleş. İmge Kitabevi.

Kahyaoğlu, M., Daban, Ş.,Yangın, S.(2008). İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları. D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 42-52.

Kaplan, A.(1997).Küresel Çevre Sorunları ve Politikaları. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları Tezler Dizisi.

Karakaş, V., Mendeş, N. (2015). Çevre kavramına Kur’an ve Sünnet merkezli bir yaklaşım. Ekev Akademi Dergisi, (63), Yaz 2015, 357-369.

Karaman, Zerrin T. (1998). Çevre Yönetimi ve Politikası.Anadolu Matbaacılık.

Kaya, O. (2016). Kur’an’a ve Sünnete göre çevre bilinci ve ahlakı. DÜİFAD, 18 (1), 81-95.

Kayalı, H. (2010). Sosyal bilgiler, türkçe ve sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Marmara Coğrafya Dergisi, (21), 258-268.

Kayıkçı, M. (2012).Çevre ve Kalkınma Söylemi. Orion Kitabevi.

Kayıkçı, M. (2014).Osmanlı’da Çevre Düşüncesi. Orion Kitabevi.

Kaypak, Ş. (2013). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikalarının önemi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), Güz, 17-34.

Keleş, R., Ertan, B. (2002). Çevre Hukukuna Giriş. İmge Kitabevi Yayını.

Keleş, R., Hamamcı, C (1997). Çevrebilim. İmge Kitabevi.

Keleş, R. (2013). 100 soruda Çevre, Çevre Sorunları ve Çevre Politikası. Yakın Kitabevi.

Keskin G., Ş. (2008). Çevre Sorunlarına Duyarlılık ve Çevre Bilinci (Afyonkarahisar İli Örneği). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Keskiner, E. (2014). Çevre ve din eğitimi: imam hatip lisesi meslek dersleri kitapları üzerine bir inceleme. Değerler Eğitimi Dergisi, 12 (27), 187-215.

Kılıç, S.(2015). Modern Toplumda Çevre Bilinci Üzerine Düşünceler. Yerel Yönetim Kent ve Ekoloji (Der.) Aykut Çoban, İmge Kitabevi, 161-193.

Kızıloğlu Algan, F. T., Bilen, S. (2005). Toprak kirlenmesi ve biyolojik çevre. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 36 (1), 83-88.

Kortenkamp, K., & Moore, C. (2001 21). Ecocentrism and anthropocentrism: moral reasoning about ecological commons dilemmas. Journal of Environmental Psychology, 261-272.

Köse, S. (2008). Suyun kullanımı ve su kaynaklarının korunması hususuna kur’an ve sünnet bağlamında bir yaklaşım. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu 1, Yalın Yayıncılık.

Kuzudişli, A. (2014). Dinlerin çevre duyarlılığı ve çeşitli yönleriyle Assisi Deklarasyonu. ISEM2014, Adıyaman – TURKEY, AKADEMİK Platform, 1340-1347.

Laçin Ş. C. (2004). Fen bilgisi öğretim programı ve ders kitaplarına göre çevre eğitiminde etik ve estetik değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 2 (7-8), 127-146.

Macit, Y. (1997). Hz. Peygamberin Sünnetinde Çevre. [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Mammadli, B. (2013). Yahudilikte Beslenme Kuralları (Kaşerut). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Mermit Ç. B. (2016). Hava kirliliği ve akciğer. J CONTEMP MED, (6), (Case Reports): 131-137. DOI: 10.16899/ctd. 80586

Mutlu, A. (2009). Türkiye’de çevre sorunları literatürünün baskın niteliği ve sosyal bilimler yaklaşımının gerekliliği. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 1 (1), 0-0.

Oğuzhan, A. (2012). Türkiye’de Çevre Sorunları ve Sendikal Duyarlılık. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ökmen, M. (2011). Karadeniz’de çevre sorunları ve işbirliğine yönelik yerel, bölgesel perspektifler. Bilig, Kış 2011, (56), 165-194.

Ömürbek, V., Erk, Ç., Herek, S. (2019). Üniversitelerde atık yönetimi uygulamaları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (35), 124-161.

Özdemir, İbrahim (1997). İkinci Bölüm: Çevre Sorunları. Çevre ve Din, Çevre Bakanlığı Yayınları.

Özdemir, İ. (2018). İlahi bir emanet olarak çevre. İstanbul, 1-26. http://muharrembalci.com/hukukdunyasi/alintilar/792.pdf, E.T.: 22.02.2020.

Özdemir, O. (2016). Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi. Pegem Akademi.

Özler, S., Akdağ, E. (2011). Asit yağmurları. Bilim ve Teknik, Ocak 2011, 64-67. http://vizyon21y.com/documan/Genel_Konular/Doga_Cevre/Asit_Yagmurlari.pdf, E. T.: 05.04.2020.

Öztan, Y. (1985). Çevre Kirlenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları.

Pakoğlu, A. (2010). Çevre Kavramına Dini ve Felsefî Bir Yaklaşım. [Yayınlanmamış Doktora Tezi],

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Peker, İ. (2011). “Hava kirliliği ve alınabilecek önlemler, bilim ve aklın aydınlığında eğitim”. (135), 72-75. http://vizyon21y.com/documan/Genel_Konular/Doga_Cevre/Hava_Kirliligi/Hava_Kirliligi_ve_Alinabilecek_Onlemler.pdf, E.T.: 24.02.2020.

Selanik Ay, T. (2010). Sosyal bilgiler dersinde çevre bilinci kazandırmada medya ürünlerinden yararlanmaya ilişkin öğrenci görüşleri. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 76-93.

Selçuk, I. Ş. (2010). Küresel Isınma, Türkiye’nin Enerji Güvenliği ve Geleceğe Yönelik Enerji Politikaları. Ankara Barosu Yayınları.

Seven, T., Can, B., Darende, B. N., Ocak, S. (2018). Hava ve toprakta ağır metal kirliliği. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1 (2), 91-10.

Soran, H., Morgil, F. İ., Yücel, S., Atav, E., Işık, S. (2000). Biyoloji öğrencelerinin çevre konularına olan ilgilerinin araştırılması ve kimya öğrenceleri ile karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (18), 128-139.

Steg, L., Van Der Berg, A., De Groot, J. (2015). Çevre Psikolojisi. Çev. Lütfiye Kata Cicerali - E. Ensari Cicerali. Nobel Yayınları.

Sümer, N. (2016). Yahudilikte Çevre Ahlakı. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey, CEKUD-Akademik Platform, www.i-sem.info, 299-306.

Şanlı, Yusuf (1984). Çevre sorunları ve besin kirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 17-37.

Şenavcu, H. İ.(2016). Semâvî Dinlerin Kutsal Kitaplarında Çevreyi Korumaya Dair Emir ve Tavsiyeler. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey, CEKUD-Akademik Platform, www.i-sem.info, 228-237.

Şenyurt, A., Bayıktemel, A., Özkahraman, Ş. (2011). Üniversite öğrencilerinin çevresel konulara duyarlılıklarının incelenmesi. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2 (1), 8-15.

Türk Dil Kurumu (TDK) (1983). Türkçe Sözlük. 1. Baskı,Türk Dil Kurumu.

Tınas, D. (2014). Çevre etiği bilincinin oluşumunda din ve din eğitimi faktörü. Toplum Bilimleri Dergisi, Temmuz- Aralık 8 (16), 267-292.

Tuğaç, Ç. (2020). Kentsel sürdürülebilirlik ve kentsel dirençlilik perspektifinden tarihteki pandemiler ve covid-19 pandemisi. Van YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 259-292.

Türk, M. (2013). Çevre Bilinci Yasal Zorunluluktan Sosyal Sorumluluğa. 3. Baskı, Nobel Yayınları.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982). T.C. Resmî Gazete, Sayı: 17863 (Mükerrer), 9/11/1982.

Unaş, Ş. (2014). Şemseddin Sivâsî ’nin Eserleri Bağlamında Çevre Bilinci. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Uyanık, G. (2016). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin ve tutumlarının incelenmesi. Online Fen Eğitimi Dergisi, 1 (1), 30-41.

Uzun, N. ve Sağlam, N. (2005). “Sosyo-ekonomik durumun çevre bilinci ve çevre akademik başarısı üzerindeki etkisi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H.U. Journal of Education), (29), 194 – 202.

Ünal, S., Dımışkı, E. (1999). “UNESCO-UNEP himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve Türkiye'de ortaöğretim çevre eğitimi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (17), 142 –154.

Ünal, V. (2010). Çevre Sorunları ve Dindarlık İlişkisi “Kayseri Örneği”. [Yayınlanmamış DoktoraTezi], Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ünder, H. (1996). Çevre Felsefesi. Doruk Yayınları

Üstündağ, İ. (2006). Kur'an-I Kerim'de Su Kavramı. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Vaizoğlu, S., Altıntaş, H., Temel, F., Ahrabı, A. F., Aydoğan, D., Bostancı, S., Duran, A., Koçkesen, D., Turan, N., Güler, Ç. (2005). Bir tıp fakültesi son sınıf öğrencilerinin çevre bilincinin değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4 (4), 151-171.

White, L. (1967). The Historical Roots of Our Ecologic Crisis. American Association for the Advancement of Science, 1203-1207.

Yıldırım, M. Z. (2019). İnsanın Doğal Çevre Üzerindeki Değiştirici Rolü ve Dini İnançların Etkisi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü . Yıldırım, C. (2017) Ekoloji düşüncesinde insan ve toplum anlayışı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 298-308.

Yıldırım, M. (2016). “Semavi Dinler Geleneğinde Sürdürülebilir Bir Çevre Anlayışının Teolojik Temelleri”. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey, CEKUD-Akademik Platform, www.i-sem.info, 1-7.

Yılmaz, E. (2010). Hint kültüründe ve tek Tanrılı dinlerde çevre toplum ilişkisi. Sosyal Bilimler Dergisi, XII (1), 25-48.

Yücel, A. S., Morgil, F. İ.(1998). Yükseköğretimde çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (14), 84-91.

Zengin, Eyüp (2002). Azerbaycan’da su kirliliği. Journal of Qafqaz University, 73-92. https://www.academia.edu/3167688/AZERBAYCANDA_SU_KİRLİLİĞİ, E.T.: 15.02.2020.