HANEFÎ-MÂTÜRÎDÎ GELENEKTE BİDʻAT MEZHEPLER VE İSLÂM DIŞI DİNLER: EBÛ ŞEKÛR ES-SÂLİMÎ ÖRNEĞİ

Ebû Şekûr es-Sâlimî, et-Temhîd fi Beyâni’t-Tevhîd ve Kitâbü’l-Miraç adlı eserleriyle tanınan, hicri V. asrın ikinci yarısında yaşamış Semerkand’lı Hanefî-Mâtürîdî bir kelamcıdır. Henüz ulaşamadığımız ama içeriği hakkında bilgi sahibi olduğumuz miraç kitabında miraç ve miracın hikmetini ele almış, günümüze ulaşan et-Temhîd adlı eserinde ise kelama dair konulara ek olarak hak ve bidat olmaları yönüyle İslâm mezheplerini; küfre ve şirke düşmeleri itibariyle de İslâm dışı dinleri değerlendirmiştir. Hak olmayı büyük çoğunluğu oluşturmak üzerine kurgulayan Sâlimî sevad-ı azam kavramı üzerinde hassasiyetle durmuş, Ehl-i Sünnet ile sevad-ı azamı eş görmüştür. Büyük ölçüde istifade ettiği tespit edilmesine rağmen Mâtürîdî’den sarahaten bahsetmemiş, görüşlerini Ebû Hanîfe ve öğrencilerine dayandırarak Hanefî üst kimliğini kullanmıştır. Ehl-i Sünnet’in kollarından biri olan Eşʻariyye mezhebini açıkça muhalif olarak değerlendirmiştir. Bu yönüyle gelenek içerisinde özgün bir konumdadır. Mezhepleri tasnif metodu takipçisi olduğu HanefîMâtürîdî geleneği doğrular mahiyette doğu Hanefî fırak geleneğini yansıtmaktadır. Ayrıca altı bidat fırkanın isimlerinin Ebû Hanîfe’ye nispet edilen söz üzerine kurgulanması, mezheplerin ardından İslâm dışı dinlerin değerlendirilmesi yönüyle et-Temhîd, bilinen kaynaklar içerisinde örneğinin ilkini teşkil etmektedir. Mezhepleri ve İslâm dışı dinleri değerlendirme yönteminin kendisinden sonra gelen bazı âlimler tarafından takip edildiği gözlenmiştir. Kelamcı kimliğinin gereği olarak Sâlimî bidat kabul ettiği mezheplerin bidate, İslâm dışı dinlerin de şirke ya da küfre neden olan görüşleri üzerinde durmuştur.

BID’AT SECTS AT HANAFI MATURIDI TRADITION AND NONISLAMIC RELIGIONS: THE EXAMPLE OF ABU SHAKUR ALSALIMI

Abu Shakur al-Salimi is a theologian of Hanafi-Maturidi from Samarkand, who lived in the second half of the 5th hegira era and known for his works called al-Tamhid fi Bayan al-Tawhid and Kitab al-Miraj. In his book Kitab al-Miraj, which we haven't reached yet, but we have information about its content, al-Salimi discussed the miraj and the wisdom of the miraj. In his work al-Tamhid, which has come until today, al-Salimi includes Islamic sects in terms of being right and bidat in addition to the subjects related to Kalam, he also evaluated non-Islamic religions in terms of blasphemy and shirk. Al-Salimi considers the concept of sevad-i azam, which is based on the creation of the vast majority of rights, and has met with the Ahl al-Sunnah and sevad-i azam. Al-Salimi, who accepts being right as creating the vast majority, has sensitively focused on the concept of sevad-i-azam, and has accepted sevad-i-azam with Ahl al-Sunnah as the one. Although it was determined that he had benefited greatly from Maturidi, he did not mention Maturidi explicitly, and used his Hanafi upper identity basing on his ideas to Abu Hanifa and his students. He clearly regarded the Ash’ariyye, one of the branches of the Ahl al-Sunnah, as a opponent. The method of classifying sects confirms the Hanafi-Maturidi tradition, which he is a follower, reflecting the eastern Hanafi tradition. In addition, it is the first of the well-known sources in terms of constructing the names of six bidat sects that are attributed to Abu Hanifa and the evaluation of non-Islamic religions after sects. It was determined that the mentioned style affected some scholars who came after him. He emphasized the opinions of the sects that considered as bidat and the non-Islamic religions that caused as shirk or blasphemy.

PDF

___

Akbaş, H. (2017). Kelam III. “Lütuf-İhsan”. Ankara: Gece Kitaplığı. Âmidî, Seyfeddin. (t.y.), el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm. (Abdurrazzak Afifi, thk). Cilt IV. Beyrut: elMektebetü’l-İslâmi.
Bağdâdî, Abdulkahir. (1977). el-Fark beyne᾿l-Fırak. Beyrut: Daru᾿l-Afaki᾿l-Cedide. Basrî, Ebü’l-Hüseyin. (1403). el-Muʻtemed fi Usûli’l-Fıkıh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Cürcanî, Seyyid Şerif. (2013). et-Taʻrîfât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Demir, A. (2018). Ebû İshak es-Saffâr’ın Kelam Yöntemi. İstanbul: TDV Yay.
Ebû Hanîfe, Numan b. Sabit. (2017). el-Âlim ve’l-Müteallim. (Mustafa Öz, çev.), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
Ebû Zürʻa, Abdurrahman b. Amr. (t.y.). Tarihü Ebî Zürʻa ed-Dımaşkî. (Ebû’l-Meymûn b. Raşid rivayeti). Dımaşk: Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye.
Eş’arî, Ebû’l-Hasan. (1980). Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve’htilafü’l-Müsallîn, (Hellmut Titter, nşr. thk., Wiesbaden.
Gömbeyaz, K. (2015). Devirleri Aydınlatan Meşʻale İmam-ı Azam Ulusal Sempozyum Tebliğler Kitabı. (Doğu Hanefî Fırak Geleneğinin Ebû Hanîfe İle İrtibatlandırılmasının Arka Planı). Eskişehir: Osman Gazi Üniversitesi.
Hanbel, Ahmed b. Hanbel. (1995-2001). Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. (Şuʻayb el-Arnaût thk). Cilt XXX, hadis no: 18450. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Hanbel, Ahmed b. Hanbel. (2003). er-Red ale’z-Zanadika ve’l Cehmiyye. (Sabri b. Sellame, thk). Riyad: Daru’s-Sebat.
Hasîrî, Muhammed b. İbrahim. (t.y.). el-Hâvî fi’l-Fetâvâ. (Köprülü Ktp., Fazıl Ahmed Paşa, nr. 549).
Hunkan, Ö. S. (2014). “Ortaçağ Semerkand’ında İlk Modern Türk Üniversitesi: Tamgaç Han İbrahim Medresesi”. Edirne: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi.
Işık, K. (1967). Mutezile’nin Doğuşu ve Kelami Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
İbn Abidin, Muhammed Emin. (1992). Reddü’l-Muhtar ala’d-Dürri’l-Muhtar. Cilt IV. Beyrut: Daru’lFikr.
İbn Ebî Şeybe, Ebubekir. (1409). el-Kitabü’l-Musannef fi’l-Ehadis ve’l-Asar. (Kemal Yusuf thk.). Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezid. (2009). es-Sünen. (Şuʻayb el-Arnaût thk.) Fiten, 8. Beyrut: Dâru’rRisâleti’l-Âlemiyye.
İbrahim M. (1992). el-Muʻcemü’l-Vasît. İstanbul: Çağrı Yay.
İnal, İ. H. (2009). “Batıda Mezhepler Tarihi Metodolojisi Çalışmaları: Keith Lewinstein Örneği”. Usûl.
İzmirli, İsmail Hakkı. (1339-1341). Yeni İlmi Kelam. İstanbul: Evkafı İslâmiyye Matbaası.
Kaʻbî, Ebû’l-Kasım. (2018). Kitabü’l-Makâlât ve Maahû Uyûnü’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. (Hüseyin Hansu vd thk.). İstanbul: Kuramer.
Kâdî Abdülcebbar, Ebû’l-Hasen. (1996). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Kahire: Mektebetü Vehbe.
Kâdî Abdülcebbar, Ebû’l-Hasen. (t.y.). el-Muhtasar fi Usûli’d-Dîn. San Franciszo.
Kalaycı, M. (2013). Tarihsel Süreçte Eşʻarîlik Mâtürîdîlik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yay., Ankara 2013.
Karagöz, N. (2015). Hanefî-Mâturîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl (Hulviyyât Örneği). Ankara: Serüven Yay.
Karagöz, N. vd. (2019). Kelam IV. “Nübüvvet (Peygamberlik)”. Ankara: Altınordu Yay.
Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. (2001). Mizanü’l-Hak fi’htiyari’l-Ehak. (Kara, Mustafa-Uludağ, Süleyman sad.). İstanbul: Marifet Yay.
Kılavuz, U. M. (2017). “Yeni bir Neşri Vesilesiyle Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin et-Temhîd’ine Dair Notlar”. İstanbul: İslâm Araştırmaları Dergisi.
Kutlu, S. (2009). “İlk Mürciî Metinler ve Kitabü’l-İrca”. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
Kutlu, S. (2009). İslâm Düşünce Ekolleri Tarihi. Ankara: Ankuzem Yay.
Kutlu, S. (2013). Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yay.
Mâcevî, Fazlullah. (t.y.). el-Fetâvâ’s-Sûfiyye fî Tarîki’l-Behâiyye. (Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 914).
Mâcevî, Fazlullah. (t.y.). el-Fetâvâ’s-Sûfiyye fî Tarîki’l-Behâiyye. (Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi, 05 Ba 242).
Mâcevî, Fazlullah. (t.y.). el-Fetâvâ’s-Sûfiyye fî Tarîki’l-Behâiyye. (İstanbul Müftülük Kütüphanesi, no: 340, sicil 297/511).
Mâlik b. Enes. (1991). Muvatta’ü’l-İmâm Mâlik. (Muhammed b. Hasan eş-Şeybani rivayeti). Bombay: Dâru’s-Sünne ve’s-Sîre - Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
Mâverdî, Ebû’l-Hasen. (1999). el-Hâvî’l-Kebîr fi Fıkhı Mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. Cilt IX. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Naşi el-Ekber, Ebû’l-Abbas. (1071). Mesailü’l-İmame. (Josef Van Ess, Franz Steiner Verlag thk.). Beyrut.
Nesefî, Mekhûl b. Fazl. (1980). Kitabü’r-Red ala Ehli’l-Bidaʻ ve’l-Ehvâ. (Marie Bernard nşr.). Mısır: Annales İslâmologiques.
Sadıker, Ö. (2019). Ebû Şekûr Es-Sâlimî'nin Kelam Anlayışı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sâlimî, Ebû Şekûr. (2017). et-Temhîd fî Beyâni’t-Tevhîd. (Ömür Türkmen, thk.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Sancaklı, S. (2016). “Hadisler Bağlamında Bidʻat Olgusu ve Bidʻatle Mücadelenin Gerekliliği”. İslâmî İlimler Dergisi.
Serahsî, Şemsüleimme. (1993). el-Mebsût. Cilt X. Beyrut: Daru’l-Marife.
Suğdî, Ebû’l-Hasen. (1983). en-Nütef fi’l-Fetâvâ. (Selahaddin Nahi thk.). Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
Şafiî, Muhammed b. İdris. (1400). el-Müsned. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Şafiî, Muhammed b. İdris. (1940). er-Risale. (Ahmed Şakir thk.). Mısır: Mektebetü’l-Halebî.
Şehristanî, Ebû’l-Feth. (2013). el-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Şeybanî, Muhammed b. Hasan. (1975). es-Siyerü’s-Sağîr. (Mecid Haddurî thk.) Beyrut: ed-Daru’lMüttahide.
Şeybanî, Muhammed b. Hasan. (2012). el-Asl. (Mehmet Boynukalın, thk.). Cilt II. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Şık, İ. ve Akbaş, H. (2017). Kelam I. “Düşünce Hareketleri ve İnanç Grupları”. Ankara: Gece Kitaplığı.
Şık, İ. (2010). “İman Olgusunun Hakikati Üzerine Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar.
Şık, İ. (2004). “Eşʻarî’nin Muʻtezile’den Ayrılmasının Nedenleri Üzerine Bir Deneme”. Adana: Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi.
Şık, İ. ve Akbaş, H. (2019). Kelam IV. “Peygamberlikle Bağlantılı Bazı Konular”. Ankara: Altınordu Yay.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. (1387). Tarihu Taberî. Beyrut: Daru’t-Türas.
Tehânevî, Muhammed A’lâ. (1996). Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. Cilt I. Beyrut: Mektebetü Lübnan.
Yürük, İ. ve Akbaş, H. (2017). Kelam I. “İmam Eşʻarî ve Eşʻarîlik”. Ankara: Gece Kitaplığı.
Topaloğlu, B.-Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: TDV Yay.
Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. (1407). el-Keşşaf an Gavamizi’-Te’vîl. Cilt IV. Beyrut: Daru’l-Kütübi’lArabi.

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ