19. YÜZYIL İNGİLİZ GEZGİN-SANATÇILARININ GRAVÜRLERİNDE “KUDÜS”

Batılılar için 15. yüzyıldan itibaren bir ilgi ve merak kaynağı olan Osmanlı İmparatorluğu, özellikle 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılda Avrupa’da gerçekleşen Fransız Devrimi, Romantizm, Oryantalizm ve Arkeoloji biliminin gelişmesi gibi olaylar sonucunda Batılı seyyahların uğrak yeri haline gelmiştir. Başta İstanbul olmak üzere imparatorluğun dört yönündeki belli başlı merkezlere yapılan bu seyahatlerde gerçekleştirilen resimler, tutulan günlükler, alınan notlar ve buralardan yazılan mektuplar, gezginler ülkelerine döndükten sonra albüm ya da seyahatname olarak basılmıştır. Bu merkezlerden en önemlisi, kuşkusuz ki üç Semavi din için kutsal kabul edilen Kudüs’tür. Doğu’yu ziyaret eden, Kudüs ve Kutsal Topraklar’a giden Hristiyan sanatçılar arasında en kalabalık grubu İngilizler oluşturmaktadır. Aralarında W. H. Bartlett, D. Roberts, T. Allom, J. D. Woodward gibi isimlerin bulunduğu İngilizler, Kudüs ile ilgili gerçekleştirdikleri ve sonradan gravüre dönüştürülen resimlerle bu Kutsal Kenti batı insanına tanıtmayı amaçlamışlardır. Uzun yolculukları sonrasında Kudüs’e ulaşan gezgin sanatçılar, öncelikle, kenti uzaktan ve panoramik görünümüyle algılarlar. Bu görüntülerde kent, surların gerisinde, Haremi Şerif’in içinde yer alan Mescid-i Aksa Camii ve Kubbet-üs Sahra gibi yapıların vurgulandığı kareler olarak verilmiştir. Sanatçıların Kudüs gözlemleri İncil’de konu edilen Zeytin Dağı ile başlayıp Hz. İsa’nın yaşamından izleri barındıran Getsemani Bahçesi, Via Dolorosa (Çile Yolu) gibi yerlerle devam etmektedir. Geniş bir konu perspektifine sahip olan gravürlerin çoğunlukla belgeleyici bir kaygıyla ele alındığı dikkat çekmektedir. Bununla birlikte bazı örneklerde abartılı ifadelere yer verildiği görülmektedir. Ayrıca çalışmalarda Romantik ve Oryantalist eğilimler de dikkati çekmektedir. Bu çalışma, Kudüs’ü konu eden gravürler üzerinedir. Çalışmamızda, İngiliz sanatçıların Kudüs’e bakış açıları ve gravürlerinde kenti yansıtma biçimleri ele alınmıştır.

“JERUSALEM” IN THE ENGRAVINGS OF 19TH CENTURY BRITISH TRAVELER-ARTISTS

Having been a source of interest and curiosity for Westerners since the 15th century, the Ottoman Empire became a popular destination for Western travelers, particularly as a consequence of the events taking place in the late 18th century and in the 19th century such as French Revolution, Romanticism, Orientalism and the development of Archeology science. The pictures drawn, the notes taken, the diaries kept, and the letters written during these trips to major centers in the four directions of the empire, particularly Istanbul, were published as albums or travel books after the travelers returned to their countries. Being regarded as sacred for the three divine religions, Jerusalem is beyond question the most important of these centers. Among the Christian artists who travelled to the East and visited Jerusalem and the Holy Land, there were primarily the British. The British, including W. H. Bartlett, D. Roberts, T. Allom, J. D. Woodward, aimed to introduce this Holy City to the western people via the pictures they drawn about Jerusalem and the engravings converted from the pictures later. The traveller artists who arrive to Jerusalem after a long journey first perceive the city from afar and with a panoramic image. In these images, behind the city walls, the buildings of the Masjid al-Aqsa Mosque and Kubbet al-Sahra, which are located in the Haremi Sharif, are given as squares that are emphasized. The Jerusalem observations of the artists started with Mount of Olives referred in Bible and continued with places such as Via Dolorosa (The Way of the Cross) and Garden of Gethsemane which bears the traces of the life of the Jesus Christ. It is remarkable that gravures, which have a broad subject perspective, are mostly addressed with documentor concern. In addition, in some cases, exaggerated expressions are included. Also, Romantic and Orientalist tendencies draw attention. This study is on the engravings about Jerusalem. In this study, the perspectives of British artists on Jerusalem and how they reflect the city in their engravings were discussed.

___

  • Akyol, Yunus Emre (2019), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kudüs Kamame Kilisesi Üzerine Osmanlı Politikaları, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Programı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
  • Arslan, Necla (1992), Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul (18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
  • Arslan, Necla (Sevin) (2006), Gravürlerde Yaşayan Osmanlı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Cömert, Bedrettin (1999), Mitoloji ve İkonografi, Ankara: Ayraç Yayınevi.
  • Çift, Pelin- Harman, Ömer Faruk (2017), Kudüs’ün Gizemli Tarihi, İstanbul: Destek Yayınları.
  • Dağdelen, İrfan, (2018), Gravürlerle Kudüs, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
  • Filistin Rehberi (t.y.), (Edt. Hamdan Taha- Wael Hamamra) http://www.tika.gov.tr/upload/2016/Prestij%20Eserler/T%C3%BCrkce%20Filistin%20Reh beri.pdf Erişim Tarihi: 19.03.2018.
  • Germaner, Semra -İnankur, Zeynep (1989), Oryantalizm ve Türkiye, İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı
  • Germaner, Semra (1992), “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Fransız Kültür İlişkileri ve Osman Hamdi Bey” 1. Osman Hamdi Bey Kongresi (2–5 Ekim 1990), İstanbul, 105-112.
  • Germaner, Semra (2002), Oryantalistlerin İstanbulu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Güzel, Eylem (2010). Ege Bölgesi Kent Mimarisinin Seyahatname ve Gravürlere Yansıması, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Van.
  • Harman, Ömer Faruk, (2002) .”Kudüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 323- 327.
  • Kabbani, Rana (1993), Avrupa’nın Doğu İmajı, (Çev. Serpil Tuncer), İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
  • Kılıç, Sami- Satış, İhsan (2011), “Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Hristiyan Cemaatlerin Kamame Kilisesi ile İlgili Tartışmaları”, History Studies, 3/3 2011, 225-244.
  • Kitabı Mukaddes (2000), İstanbul: Acar Matbaacılık.
  • Lancaster, James E., “Jerusalemin 19th Century Art” http://www.coastdaylight.com/prints/printc8129.html Erişim Tarihi: 24.02.2018.
  • Montefiore, Simon Sebag (2016). Kudüs, Bir Şehrin Biyografisi (Çev. C.Demirkan). İstanbul: Pegasus Yayınları.
  • Parla, Jale (2005), Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ross, Alexander M (1973). William Henry Barlett Artist, Author & Traveller, Canada: University of Toronto Press.
  • Satış, İhsan- Ceyhan, Muhammed (2012), “Kudüs’teki Rum Cemaatine Ait Bir Defter: 10 Numaralı (Kamame) Kilise Defteri” Belgeler, C. XXXIII- S. 37, Ankara, 2012 (Ankara 2014- Ayrıbasım), 21-55.
  • Stebbing, Henry (1847), The Christian in Palestine; or, scenes of sacred history, historical and descriptive, London: George Virtue.
  • Tahman, M. Baha. “Üç Kitaplı Kentler, 19. Yüzyıl Fotoğraflarında Kudüs ve Kutsal Topraklar” https://artsandculture.google.com/exhibit/ARTP3HZa?hl=tr Erişim Tarihi: 15.02.2018).
  • Taşçıkar, Bahar (2002), 16. Yüzyılda Batılı Gezginlerin İngilizce ve Türkçe Yayımlanan Notlarında İstanbul ve Anıtları, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
  • Uğurluel, Talha (2017), Arzın Kapısı Kudüs Mescid-i Aksa, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Wilson, C. W. (1881), Picturesque Palestine, Sinai and Egypt. C.1, Newyork.
  • https://digitalcollections.nypl.org/items/510d47d9-5dbd-a3d9-e040-e00a18064a99 Erişim Tarihi: 15.02.2018
  • http://www.medinaarts.com/HF055.html- Erişim Tarihi: 15.02.2018
  • http://www.medinaarts.com/HF054.htm Erişim Tarihi: 15.02.2018
  • http://www.artnet.com/artists/thomas-allom/jerusalem-from-the-mount-of-olives-by-the-tomb-ofIwkXRCd5haUcmLeL5cqIBg2 Erişim Tarihi: 20.08.2019
  • https://www.tate.org.uk/art/artworks/turner-jerusalem-from-the-mount-of-olivest05167 Erişim Tarihi: 07.09.2019
  • https://www.tate.org.uk/art/artworks/turner-jerusalem-t04732 Erişim Tarihi: 07.09.2019
  • https://islamansiklopedisi.org.tr/aglama-duvari, Erişim Tarihi: 07.09.2019