SARI UYGURCA ÜZERİNE ETİMOLOJİK DENEMELER: O-Ö MADDELERİ

Bu çalışmanın amacı, ileride tarafımdan tamamlanması düşünülen Sarı Uygurca etimolojik sözlüğün “O-Ö” maddelerine katkı sağlamaktır. Bu amaçla, 1957 yılında Sergey Yefimoviç Malov’un yayımladığı Yazık jyoltıh uygurov: Slovar' i grammatikave 1976 yılında E. Rahimoviç Tenişev’in yayımladığı Stroy sarıg-yugurskogo yazıkaadlı çalışmalarının “O-Ö” maddeleri incelenmiştir. Söz konusu çalışmaların sözlük bölümlerindeki maddeler ve madde içerisindeki cümle örnekleri Türkiye Türkçesine çevrilmiş, çeviri yapıldıktan sonra sözcüklerle ilgili etimolojiler verilmiştir. Sözcükler, hem tarihî hem de modern Türk dilleri ile karşılaştırılmıştır.“O-Ö” maddelerinde özel isim ve yer isimleri hariç toplam 135 sözcük tespit edilmiştir. Sarı Uygurca sözlüklerin “O-Ö” maddeleri çerçevesinde diğer Türk dilleri ile yapılan karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan veriler ise şöyledir: Sarı Uygurca ile Kuzey ve Güney Sibirya Türk dillerinde 23 ortak sözcük tespit edilmiştir. Tespit edilen bu temel eylemler ve isimler şöyledir: oğır, oğul, oğur, ok, ol, olur-, on, oŋurka, or, orın, orta, ot I, ot II, ot-, otağ, ottuk, otur, oya, oyna-, ozı-, öl-, örek, örle-. Sarı Uygurca söz varlığının 53’ü Hakasçada, 53’ü Altaycada, 45’i Tuvacada, 33’ü de Yakutçada saptanmıştır. Ortaya çıkan bu veri yaklaşık değerleri içermekle birlikte Sarı Uygurcanın Güney Sibiryadilleri ile yakından ilgili olduğunu teyit etmektedir. Ayrıca, “O-Ö” maddelerinin söz varlığı doğrultusunda bütün modern dillerde ya da dil gruplarında kimi ses değişikleri ile görülen 32 ortak sözcük de belirlenmiştir. Bunlar; oca, oglan, ogul, ogur, ogırla-, oin, ok, ol, olag, olur-, on I, onII, oŋ, oŋurka, op, or- , orgak, orın, orta, otI, ot II, otıs, otun, oy, oy-, oya, oynas,ozak,ozı-, öl-, öxkpe, örekolarak sıralanabilir.

___

Arıkoğlu, E.; Kuular, K. (2003), Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Atalay, B.(2006), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, 5. bs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ayazlı, Ö. (2015), “Sarı Uygurcadaki Moğolca Ödünçlemeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 41, s. 103-11.

Ayazlı, Ö. (2016), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler”, IJLET(International Journal of Languages Education and Teaching), Volume 4, Issue 2, s. 290-313.

Ayazlı, Ö. (2017), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler: I ve İ Maddesi”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Cilt: 8, Sayı: 21, s. 148-171.

Ayazlı, Ö. (2017), “S. Y. Malov ve E. R. Tenişev’in Sarı Uygurca Sözlükleri Üzerine Etimolojik Denemeler: E Maddesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Electronic Journal of Social Sciences Güz-2017, Cilt: 16, Sayı: 63, s. 1320-1338.

Bammatov, Z. Z. (1969), Kumıksko russkiyy slovar’, Moskva.

Baskakov, N. A.; İnkijekova-Grekul, A.İ., (1953), Hakassko-russkiy slovar′, Moskva.Baskakov, N. A. (1958), Karakalpaksko-russkiy slovar’, Moskva.

Baskakov, N. A.; Karriyev, B. A.; M. Ya. Hamzayev (1968), Turkmensko-russkiy slovar’, Moskva.

Ceylan, E. (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Clauson, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.

Çulha, T. (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlığı, İstanbul: Dil ve Edebiyat Dizisi 6.

Dirks, W. (2005), Uzbek English Dictionary, The Central Asian Heritage Group.

Doerfer, G.; Tezcan, S. (1980), Wörterbuch Des Chaladsch (Dialekt von Charrab), Budapeşt: Akadémiai Kiadó.

Erdal, M. (1991), Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the LexiconI-II, Wiesbaden: Otto Harrasowitz Verlag.

Eren, H. (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Gülsevin, S. (2016), Karay Türklerinin Dili (Troki Diyalekti), Ankara: TürkDil Kurumu Yayınları.

Hüseynov, H.(1941), Azerbaydjansko-russkiy slovar’, Baku.

Kaçalin, M. S. (2011), Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Koç, K.; Bayniyazov, A.; Başkapan, V. (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.

Lessing, F. D. (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.

Lessing, F. D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, (Çev. Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Li, Y. S (1999), Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstanbul: Simurg Yayınları.

Malov, S. Y. (1957), Yazık jyoltıh uygurov: slovar i grammatika, Alma-Ata.

Naskali, E. G.; Duranlı, M. (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Naskali, E. G.; Butanayev, V.; İsina, A.; Şahin, E.: Şahin, L.; Koç, A. (2000), Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Necip, E. N. (1993), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev. İklil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ölmez, M. (2007), Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen. Tuvacanın Sözvarlığı Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle, Wiesbaden.

Pekacar, Ç. (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Pekarskiy, E. K. (1907-1930), Slovar’ yakutskogo yazıka, I-III.

Poppe, N. N. (2009), Zemahşerî, Mukaddimetü’l-Edeb Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü, (Çev. Mustafa S. Kaçalin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Radloff, W.(1893-1911), Versuch eines Wörterbuches der Türk-dialecte (Opıt slovarya tyurskix nareçiy),I. Cilt, Sankt Peterburg.

Räsänen, M. (1969),Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.

Roos, M. E. (2000), The Western Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Text, Vocabulary, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Rijks Üniversitesi, Leiden.

Röhrborn, K. (1977-1996), Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a -ärŋäk 1-6, Wiesbaden.

Sevortyan, E.V. (1974), Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov,Moskva,

Shaw, R. B. (2014), Kaşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü, (Çev. Fikret Yıldırım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Skvortsov, M. İ. (1982), Çăvaşla-vırăsla slovar′, Çuvaşsko-russkiy slovar', Moskva.

Sleptsov, P. A. (1972), Yakutsko-russkiy slovar′, Moskva.

Starostin, S.; Dybo, A.; Mudrak, O. (2003), Etimological Dictionary of the Altaic Languages, Leiden-Boston: Brill.

Tavkul, U. (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tekin, T. (1985), “Üze Zarfı Hakkında”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, I. Türk Dili, Cilt I, s. 253-260.

Tekin, T.; Ölmez, M.; Ceylan, E.; Ölmez, Z.; Eker, S. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yay.

Tenişev, E. R., Todayeva B. H. (1966), Yazık jyoltıh Uygurov, Moskva.

Tenişev, E. R. (1968), Tuvinsko-russkiy slovar’, Moskva.

Tenişev, E. R. (1976), Stroy sarıg-yugurskogo yazıka, Moskva.

Türk Dil Kurumu (1971), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Cilt V,O-T. Ankara: Türk Dil KurumuYayınları.

Türk Dil Kurumu (1977), Derleme Sözlüğü, Cilt IX, L-R, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,

Türk Dil Kurumu(1983),Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu (1998), Türkçe Sözlük(9 bs.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Verbitskiy, V. İ. (1884), Slovar’ altayskogo i aladagskogo nareçiy tyurkskogo yazıka,Kazan.

Yudahin, K. K. (1998), Kırgız Sözlüğü, Cilt II (K-Z), (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.