RIZA TEVFİK’İN DİVAN EDEBİYATI VE FUZÛLÎ ÜZERİNE GÖRÜŞLERİ VE YAYIMLANMAMIŞ BAZI NOTLARI

Bu makalede, XX. asrın çok yönlü bir ismi; şair, edebiyatçı, felsefeci ve politikacı Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI (ö. 1949)’nın, Divan edebiyatı ve Fuzûlî hakkındaki görüşleri derlenmiş; ardından yazarın terekesinden çıkan, el yazısı ile kaleme aldığı, daha ziyade Divan edebiyatı ve Fuzûlî hakkında değerlendirmeler ihtiva eden yarım kalmış bazı notları incelenerek bahsi geçen notların metin yayımı yapılmıştır. Edebiyatçı Rıza Tevfik, daha çok şairlik yönüyle anılmış bir şahsiyettir. Divan edebiyatı hakkında menfî kanaatlere sahip olduğunu bildiğimiz Rıza Tevfik, bu notlarda da aynı tavrı sürdürmüş; esasen “fıtrat-ı şâirâne” olarak gördüğü Fuzûlî’nin “büyük ve dâhî” olamamasının nedenini Divan edebiyatının orijinalliğe ve yaratıcılığa müsaade etmediğini iddia ettiği yapısına bağlamıştır. Ancak Rıza Tevfik’in, notlarında Divan edebiyatı ve Fuzûlî hakkında genel itibariyle bir tutarsızlık içerisinde olduğu görülmektedir. Tevfik’in, Divan edebiyatını bir taraftan yetersiz bulurken diğer taraftan muhteşem üslûplu ve büyük şairler yetiştiren bir edebiyat olarak değerlendirdiğini ve çokça eleştirdiği Fuzûlî’nin edebî şahsiyeti üzerine değerlendirmelerinin de genellikle müspet olduğunu ifade etmek gerekmektedir. Rıza Tevfik’in Fuzûlî’yi eleştirdiği noktalar daha çok Divan edebiyatının genel yapısına bağlı olarak şekillenmiş özellikleridir. Ayrıca elimizdeki notlarda yer verilen, edebiyat ve şiiriyet ile ilgili tanımlamalar, Rıza Tevfik’in poetikasına katkı ve var olan bilgiye ek mahiyetinde olup bahsi geçen notlar, Tevfik ve Fuzûlî’nin edebî şahsiyeti hususunda birçok bilgi içermektedir.

___

Birinci, Necat; Sağlam, Nuri (2002). Ruşen Eşref Ünaydın Bütün Eserleri. C. 1. Röportajlar I. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.

Esatlı, Mustafa Ragıp (tarihsiz). Ölümünden Sonra Rıza Tevfik. İstanbul: Sinan Matbaası.

Erbay, Erdoğan (1997). Eskiler ve Yeniler, Tanzimat ve Servet-i Fünun Neslinin Divan Edebiyatına Bakışı. Erzurum: Akademik Araştırmalar.

Evrimer, Rifat Necdet (1950). “Kaybolan Bir Değer, Şâir Rıza Tevfik”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/26627/001584955010.pdf?sequence=1(Erişim 31 Ekim 2018)

Gültekin, Hasan (2013). “Fuzûlî Hakkında Bir İki Söz”. Prof. Dr. F. Tulga Ocak Armağanı, Ankara. s. 140-161.

Hiçyılmaz, Elif Emre (1992). Rıza Tevfik’in Yeni Sabah Gazete’sindeki Edebî ve Fikrî Makaleleri. Mezuniyet Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.

Orhon, Orhan Seyfi (1950). “Bir Bakıma Rıza Tevfik”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/26471/001514552006.pdf?sequence=1(Erişim 31 Ekim 2018)

Özdemir, Mehmet (2010). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Divan Edebiyatı Tartışmaları. İstanbul: Timaş Yayınları.

Rıza Tevfik (1984). Abdülhak Hâmid ve Mülâhazât-ı Felsefiyyesi. Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Saraç, Tahsin (1985). Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük. Grand Dıctıonnaıre Françaıs-Turc. İstanbul: Adam Yayınları.

Selçuk, Bahir (2009). “Diyorlar Ki’nin Işığında Yenilerin Divan Edebiyatına Bakışı”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, p. 906-922.

Süleyman Nazif (2014). Fuzûlî, Meşhur Şairin Hayatı ve Eserleri Hakkında Bazı Bilgiler ve İncelemeler. Yay. Haz. Emir Hüseyin Yiğit, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.

Kahraman, Mehmet (2016). “DivanEdebiyatı Tartışmalarının ‘Hülâsası’”. Türk Dili,C. CXI/779, s. 54-60.

____________________ (2016). Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Akademik Kitaplar.

Taştan, Erdoğan (2013). “Rıza Tevfik’in Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn’u Üzerine Notları”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13, p. 1517-1549.

Uçman, Abdullah (2008). “Rıza Tevfik Bölükbaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, s. 68-70.

________________ (2000). Rıza Tevfik’in Sanat ve Estetikle İlgili Yazıları I. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

________________ (2004). Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebî Makaleleri Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

________________ (2005). “Rıza Tevfik’in Kaleminden Fuzûlî ve ‘Leylâ ile Mecnûn’”.Osmanlı Araştırmaları, Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan, XXV, s. 203-224.

________________ (2006). “Tevfik Fikret-Rıza Tevfik”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 34, s. 211-235.

________________ (2011). Rıza Tevfik’in Sanat ve Düşünce Dünyası. İstanbul: Dergâh Yayınları.

_______________ (2012). Rızâ Tevfik’ten Eşi Nazlı Hanım’a Mektuplar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.

________________ (2015). Rıza Tevfik Bölükbaşı, Tekke ve Halk Edebiyatı Makaleleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.

________________(2016). Rıza Tevfik’in Mektupları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

Zülfe, Ömer (2011). “Rıza Tevfik’in Fuzûlî’nin Dîvân’ı Üzerine Notları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C. 18/1, s. 101-124.