MUHYÎ’NİN ELİFNÂME TARZIYLA YAZDIĞI ‘ARZ-I HÂLİ

Divan şairleri harfleri muamma, lugaz, mühmel, hayfâ, leb değmez gibi harf ve yazıya bağlı birçok edebî sanatta ve çeşitli teşbih, mecaz ve hayallerde malzeme olarak kullanmışlardır. Şairlerin harfler üzerinden hünerlerini gösterdikleri bir tarz da elifnâmelerdir. Türk edebiyatında ilk dönemlerden XIX. yüzyıla kadar her yüzyılda birçok elifnâme yazılmıştır. Elifnâmeler üzerine, elif harfinden ye harfine düz, ye harfinden elif harfine ters sıralanmasına ve harflerin beyit, bend ve dörtlüklerin neresinde olduğuna yani şekil özelliklerine ve amacına göre çeşitli tasnifler yapılmıştır. Farklı şekil özelliklerine sahip ve gazel, kaside, küçük mesnevi, murabba, müseddes gibi farklı nazım şekillerinde yazılabilen elifnâmeler ağırlıklı olarak dinî muhtevalıdır. Bu makale Muhyî’nin elifnâme tarzıyla yazdığı ‘arz-ı hâli üzerinedir. Muhyî, bu ‘arz-ı hâlini yazarken sıradışı bir yönteme başvurur. Şair, içinde bulunduğu sıkıntılı durumdan kurtulmak için, dönemin müftüsünden fetva ister. Bundan dolayı, şiirin başında müftüyü över ve sonrasında yaşadığı aşk acısı için müftünün aşka dair bir fetva vermesini ister. Çalışmamızın giriş kısmında elifnâmeler ve elifnâme tasnifleri hakkında genel bilgi verilecek ve ardından söz konusu şairin 29 beyitlik ‘arz-ı hâl tarzındaki kasidesi şekil ve muhteva yönünden incelenecektir. Yazının sonunda ise daha önce yayımlanmamış elifnâmenin ilmî transkripsiyonlu metni verilecektir. Böylece elifnâme tarzıyla yazılmış bir ‘arz-ı hâl litaratüre kazandırılacak ve elifnâmeler konusunda yapılacak çalışmalara katkı sağlayacaktır.

THE MUHYİ’S ARZ-I HAL WHICH WAS WRITTEN BY ELİFNAME STYLE

Divan poet used the letters in many literary arts such as muamma, lugaz, mühmel, hayfa, leb degmez not worthy and in many literary arts and in various miscellaneous, metaphors and dreams. A style in which poets demonstrate their skills through letters are elifnames. In Turkish literature, many elifnames were written in every century from the first period to the 19th century. Various classifications were made on the elifnâmes according to the order from the letter elif to the letter ye and where the letters are in the couplets, bend and quatrains, ie according to their shape characteristics and purpose. The elifnames, which have different shape features and can be written in different verse forms such as ghazal, kaside, small mesnevi, murabba, müseddes, are predominantly religious. This article focuses on the Muhyi’s arz-ı hal written by elifname style. Muhyi used an unusual method while writing this arz-ı hal. The poet asks fatwa from müfti to let up. Therfore ,he praise the mufti and he wants the mufti to give a fatwa about love for the pain of love. At the entrance of our study, general information about elifnames and elifname classifications will be given and the elifname is examined in terms of style and content. At the end of the article, the transcribed text of the elifname will be given. Thus, the arz-ı hal which is written by elifname style will be introduced to the literature and contribute to the studies on elifnames will be provided.

PDF

___

Açıkgöz, N. (1989). Bakâyî’nin Battal-nâme Adlı Eserindeki Elifnâme. Fırat Havzası II. Folklor ve Etnografya Sempozyumu, 1-5.
Ak, C. (1987). Muhibbi Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Akkuş, Y. (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Dîvânı ve Dîvânçesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Akyüz, K. vd. (2000). Fuzûlî Divan. Ankara: Akçağ Yayınları.
Arat, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Arslan, M. (2007). Mihri Hatun Divanı. Ankara: Amasya Valiliği.
Aslan, Z. (2010). Divan-ı Sûzî-i Sivâsî Tenkitli Metin-İndeks. Yüksek lisans tezi, Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
Ayan, H. (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Aydın, M. U. (2007). Kaimi Divanı Transkripsiyonlu Metni ve Tahlili. Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Batislam, H. D. (2018). Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-nâmeleri. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, I/2, 7-16.
Bedir, F. Z. (2004). Caferî Baba ve Divânı. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Bilge, M. (2008). Günahkâr Dîvânı Tenkitli Metin. Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
Büyükyıldırım, A. (1998). Kâşif Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
Candan, G. (2012). Senî Ali Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Canım, R. (2000). Latifi Tezkiretü’ş-Şuara ve Tabsıratü’n-Nüzama (İnceleme-Metin). Ankara: AtatürkKültür Merkezi Yayınları.
Celep, Ö. (2013). Halk Şiirinde Elifname Söyleme Geleneği ve Elifnamelerde Eğitim Unsurları. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Çelik, H. (2010). Bendî Mustafa Baba Dîvânı (İnceleme-Metin).Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Çetin, R. (2014). XIX. Yüzyıl Mutasavvıf Şairlerden Seyyid süleymân Mahvî Dîvânı (İceleme-Metin). Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Demirel, M. (1996). Âşık Paşa’nın Elifnamesi ve Dil Özellikleri. Bilig, 3, 203-246.
Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Eliaçık, M. (2013). Şeyhülislam Hoca Sadeddîn Efendi ve Manzum Fetvâları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 276-285.
Ersoy, E. (2010). II Beyazit Devri Şairlerinde Münîrî Hayatı Eserleri ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Gökçimen, A. (2010). Türkmen Edebiyatında Elif-name. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 105-120.
Gündoğdu, Ö. F. (2018). Hilâlî Dîvânı (Metin-Çeviri-Tahlil). Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir. Güzel, A. (2006). Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Horata, O. (1998). Esrâr Dede Hayatı-Eserleri Şiir Dünyası ve Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kaçar, B. (1997). Türk Edebiyatında Elif-nameler. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, 307-316.
Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kınay, N. (2011). Sadık Kemalî Divanı (Dürretüluşşak). Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Kut, Günay (1986). “Mecmuʿa” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler, İsimler, Eserler, Terimler), C. 6, İstanbul: DergahYayınları.
Müftüoğlu, H. V. (2011). Seyyid Dîvanı (Mehmed Emin B. Mehmed Kâsım Halvetî) (İnceleme-metin). Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Özkan, F. H. (2012). Kaygusuz Abdal’ın Elifnâmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi. 64, 185-198.
Öztoprak, N. (2006). Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnameleri. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 35, 135-167.
Öztoprak, N. (2009). Elif-Nâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildirileri 2, 817-829.
Öztürk, N. (2012). Elifname ve Nidai’nin Elifnamesi. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri,173-185.
Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara:Yargı Yayınevi.
Sami, Şemseddin (2009). Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Saraç, Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: 3F Yayınları.
Sona, F. (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Sorgun, S. (2009) Talib Ahmed Bosnavi Divanı.Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
Şahin, G. (2008). Zekî Dîvânı. Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
Taş, H. (2008). Deli Birader Gazali’nin Elifnamesi. Turkish Studies, 3/2, 642-652.
Taşkesenlioğlu, L. (2017). Divan Edebiyatında Elifnameler ve Bilinmeyen İki Elifname Örneği: Memi Can Saruhânî ve Ömer Karîbî Elifnameleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,58, 159-202.
Tökel, D. A. (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece Yayınları.
Yıldız, E. (2019a). Divanlarda Küçük Mesneviler. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
Yıldız, E. (2019b). Küçük Mesnevilerle Yazılan ‘Arz-ı Hâller. ESTAD, 2/2, 988-1035
Yılmaz, M. (2010). Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ