LİSÂNÜ’T TAYR’DA İLETİŞİM FİİLLERİ

İletişim, duygu, düşünce ve bilgilerin birçok yolla başkalarına aktarılmasıdır. Bu aktarım esnasında konuş -, de -, söyle - , sor - , cevap ver - gibi pek çok fiil kullanılır. Bu fiillere iletişim fiilleri adı verilmektedir. Fiiller, insan dilinde önemli bir yere sahiptir. İnsan, duygu, düşünce ve isteklerini bu sözcük türüyle aktarır. Pek çok araştırmacı fiilleri, tematik açıdan ve anlam bakımından tasnif etmiştir. Yapılan bu tasniflerde, Kuliev, Melek Erdem, Savaş Şahin gibi araştırmacılar iletişim fiillerini, mental fiiller başlığı altında değerlendirmiştir.İletişim fiillerinden biri olan konuşmak fiilinde, görsel ve işitsel ögelerin yanında bunlara anlam veren zihinsel süreçler de önemli bir yere sahiptir. Düşünme, kavrama ve yorumlama beyinde oluşmaktadır. Bu çalışmada iletişim fiilleri tasnif edilirken, Arnazarov’un yaptığı tasnif esas alınmıştır. Örneklerin tespitinde Çağatay Türkçesi dönemine ait Ali Şir Nevâyî’nin Lisânü’t- Tayr adlı eseri taranmıştır. Bu eser, büyük İran şairi Şeyh Feridüddin-i Attar’ın Mantıku’t-Tayr adlı eserine naziredir. Eserin konusu, tasavvuf düşüncesinin temeli olan, Tanrı’nın kişide belirmesidir. Bu eserde tespit edilen iletişim fiilleri üç grupta incelenmiştir. Duygu Katkısı Olmayan Sözlü İletişim Fiillerinin en çok kullanıldığı (52), Duygu Katkısı Olan Sözlü İletişim Fiillerinden olumsuz duygu katkısı olan fiillerin (10), olumlu duygu katkısı olan fiillere (7) göre daha çok kullanıldığı, duygu katkısı olan sözsüz iletişim fiillerinin (4) en az sayıda kullanıldığı belirlenmiştir. Toplamda yetmiş üç iletişimfiilinin kullanıldığı tespit edilmiştir.

___

Arnazarov, Seyitnazar. (1982).Türkmen Dilinin Sözleyiş İşlikleri, Aşgabat.

Arnazarov, Seyitnazar. (2004). “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, Ankara: TDK Yay., s. 193-219.

Atalay, Besim.(1999). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Dizin). IV. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Biber, D., Johansson S., Leech G. , Conrad S., Finegan E. (1999). Grammar of Spoken and Written English, Longman.

Canpolat, Mustafa. (1995). Ali Şir Nevâyî-Lisânü’t-Tayr, Ankara: TDK Yay.

Clauson,Sir Gerard.(1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.

Demirel, Ezgi. (2015). Gramerleşme Süreçleri Bakımından Nevâdirü’ş-Şebâb’da Tasvirî Fiiller, Turkısh Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkıc, Volume 10/8, Spring, p.819-834, DOI Number: http://dx.doi.org./10.7827/TurkishStudies.8186.

Devellioğlu, Ferit. (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi.

Erdem, Melek. (2007). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde İletişim Fiilleri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara, s. 94-103.

Erdem, Melek. (2009). Modern Oğuz Türkçesi Söz Varlığı, Ankara: Grafiker Yay.

Gülensoy, Tuncer.(2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.

Hirik, Erkan, Çolak, Tuğba. (2017). Türkçe Mental Fiillerde ‘çok katmanlılık’. IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu,26-28 Nisan 2017, Cilt 1, Bildiriler Kitabı.

Hirik, Erkan. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları-Dil Araştırmaları, Ankara.

Kuliyev, G. Kaysın. (1998). Semantika Glagola v Tyukskih Yazıkah, Bakü: ELM.

Özönder, Barutçu, Sema. (2011). Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi, Türk Gramerinin Sorunları-Bildiriler, 168-176, Ankara: TDK Yay.

Özönder, Barutçu, Sema.(2011). Alî Şîr Nevâyî-Muhâkemetü’l-Lugateyn-İki Dilin Muhakemesi, Ankara: TDK Yay.

Özeren, Mehmet, Alan, İrfan. (2018). Kırgız Türkçesinde Mental Fiiller, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-61,ISSN-1300-9052, Ocak-2018, 203-224.

Özezen, Yüceol, Muna.(2009). Tercih Et-ve Yeğle-(yeğ tut-, yeğ bul-,yeğ gör-) Fiillerinin Söz Dizimsel Özellikleri, Turkısh Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkıc, Volume 4/3, Spring.

Soydan, Serpil. (2018).Tarama Sözlüğünün İlk İki Cildindeki Duygu Fiilleri Üzerine Bir Değerlendirme, Turkısh Studies, Volume 13/5, ISSN: 1308-2140, Winter, 471-493,Ankara-Turkey, DOI Number:http://dx.doi.org./10.7827/Turkısh Studies.12923.

Şahin, Savaş. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller, Gazi Üniv., Sosyal Bilim. Ens. Doktora Tezi,Ankara.

Toprak, Funda. (2005). Harezm Türkçesinde Fiil, Ankara.

Toprak, Funda. (2005). Harezm Türkçesi ve Fiillerin Özellikleri, Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, s. 105-118.

User, Şirin, Hatice .(2009). Köktürk ve Ötüken Kağanlığı Yazıtları, Konya: Kömen Yay.

Yaylagül, Özen.(2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı: 1,s. 17-51.

Yıldız, Mustafa. (2010). Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesinde Aynı İsim Unsurlarının Kıl-ve Et-Yardımcı Fiilleriyle Kullanımından Oluşan Eş Değer Birleşik Fiiller ve Oğuzca Etkisi, Turkısh Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkıc, Volume 5/1,Winter.

Yıldız, Hüseyin.(2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller, Gazi Üniv., Sosyal Bilimler Ens., Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

Elektronik Kaynakça

Türk Dil Kurumu,http://www.tdk.gov.tr/index, Eriş. Tr. 27.07. 2018, saat: 18.06.