KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA ŞEHBENDER

Ticaret hayatın büyük bir gerçeğidir. Bu gerçeklik, kapsayıcı maddî ve manevî bir genişlik ve derinliğe sahiptir. Sanat bireyin olduğu kadar toplumun ve tarihin de bir meyvesidir. Toplumu ve toplumun şekillendiği tarihî süreci besleyen unsurlar din, kültür, medeniyet ve çağ değişimleridir. Klasik edebiyat kendi sanat anlayışı çerçevesinde anılan kaynaklardan beslenmiştir. Ticarete ait değerler/kavramlar şairler tarafından zaman zaman etraflarında yeni hayal ve imajların kurulduğu bir kaynak olarak önemli bir araştırma sahasıdır. Başlangıçta herhangi bir tüccar anlamını taşıyan; ancak değişen siyasî, sosyal ve ekonomik gelişmelerle siyasî ve idarî kimi hakları da bünyesine alan şehbender/şehbenderlik klasik şiirin kendisinden istifade ettiği ticaretle ilgili kavramlardan biridir. Şehbender çerçevesinde oluşturulmuş pek çok hayal ve imaj klasik şiirin estetik söyleminin kaynak malzemesi olmuştur. Şehbenderle ilgili bu estetik söylem aynı zamanda şehbenderin sıradan bir tüccardan hukukî, idarî kimi hakları bünyesinde barındıran bir mevkie dönüşümünün de tanıklığını barındırmaktadır. Şiir, anılan bu anlam dünyasından estetik zeminde istifade etmiştir. Bu çerçevede şehbender etrafında oluşturulmuş hayal ve teşbih unsurlarını, hüsn-i ta‘lîl vb. edebî sanatları, poetik ve tasavvufî söylemleri, sosyal eleştiri ve patronaj ifadelerini, övgü değerlerini ve nihayetinde bir kurumun kendisini (şehbenderlik) bulmak mümkündür. Bu söylem -birinci gayesi estetik olmakla beraber- bir medeniyetin ticaret algısını ve bu algının çağa göreliliğini de bize ulaştırmaktadır.

CONSUL IN THE CLASSICAL TURKISH LITERATURE

Commerce is a great reality of life. This reality has an inclusive material and nonmaterial broadness and depth. Art is a fruit of not only individuals, but also society and history. Elements that nourish society and the historical process in which society is shaped are religion, culture, civilization, and change of ages. Classical literature had utilized sources mentioned within the frame of a peculiar sense of art. Values/concepts related to commerce were used by poets as an important research field around which new dreams and images were established from time to time. Consul/consulate, which used to stand for any merchant at first, but then also included some political and administrative rights together with the changing political, social and economic developments, is one of the concepts related to commerce which is used by classical poetry. Many dreams and images established within the frame of consul had become the source material of the esthetical discourse of classical poetry. This esthetical discourse concerning the consul also includes witnessing the transformation of consul from an ordinary merchant into a position containing some legal and administrative rights. Poetry had taken advantage of the aforementioned world of meanings on an esthetical basis. Within this framework, it is possible to find dream and simile elements and literary arts such as fine causation (hüsn-i ta‘lîl), as well as poetic and sufistic discourses, social criticism and patronage statements, praise values and finally the institution itself (consulate) around the concept of consul. Aiming primarily at esthetics; the discourse brings us the commerce perception of a civilization and also the relativity of that perception according to the age.

PDF

___

Açıkgöz, N. (2007), “Klâsik Türk Edebiyatı Çalışmaları: Metodlar ve Ekoller”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (5.cilt), sayı 9, 19-36.
Akdemir, M. S. (2017), “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Dönemi Anadolu’da İran Şehbenderlikleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 39.
Akpınar, M. (2017), “XIX. Yüzyılda Batıyla İlişkilerde Osmanlı Şehbenderlikleri”, http://dergipark.gov.tr/cumusosbil/issue/33401/347611 (Erişim: 24.12.2018)
Aksan, D. (2006), “Şiir Dili ve Türk Şiir Dili”, Ankara: Engin Yay.
Aksoyak, İ. H. (2016), “Hırkayı (Deveyi, Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art-Zamanlı Yöntemle Bir Deneme”, Söylenmemiş Sözler, Ankara: Grafiker Yay.
Akün, Ö.F. (1994), “Divan Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi (9.cilt), s.389-427, İstanbul.
Ayan, H. (2002), “Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Ceylan Ö. ve O. Yılmaz (2005), “Hazâna Sürgün Bahâr Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr”, İstanbul: Kitap Sarayı Yay.
Coşkun, M. (2012), “Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar”, İstanbul: Dergâh.
Çavuşoğlu, M. (2016), “Divanlar Arasında”, İstanbul: Kitabevi.
Çakır, M.S. (2018), “Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin)”, (Doktora Tezi), Sivas: Cümhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demirkazık, H.İ. (2009), “Mustafa Fennî Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin Cilt 1)”, (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Devellioğlu, F. (2001), “Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat”, Ankara: Aydın Kitabevi.
Duman, M. (2010), “Trabzonlu Emin Hilmi Hayatı-Eserleri-Edebi Kişiliği ve Divanının Metni”, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Eyice, S. (1996), “Galata” TDV İslam Ansiklopedisi, (13. cilt), s.307-313.
Gürel, R. (?), “Enderunlu Vâsıf Divanı”, İstanbul: Kitabevi Yay.
İpekten, H. (1990), “Nailî Divanı”, Ankara: Akçağ.
Kalkışım, M. (1994), “Şeyh Gâlib Dîvânı”, Ankara: Akçağ.
Karacan, T. (1998), “Bosnalı Alaaddin Sabit Divanı”, Samsun: Karacan Yay.
Karagöz, H. (2014), “Mehmed Lebîb Efendi”, (Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karapanlı, G. (2005), “Mekkî Divanı ve Tahlili”, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kanar, M. (2015), “Farsça Türkçe Sözlük”, İstanbul: Say Yay.
Kılıç, E. (2014), “Divan-ı Gâlib Zühdi (İnceleme-Metin)”, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kızıltaş, A. (2011), “Seyyid Mehmed Emîn Baba Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanı ve İncelemesi”, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kur’an Yolu Meâli (2014), (hzl) Hayrettin Karaman vd., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
Kurtoğlu, O. (2017), “Lebib Divanı”, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-194358/diyarbakirli-lebibdivani. html, (Erişim: 06.02.2019)
Levend, A.S. (2015), “Türk Edebiyatı Tarihi”, İstanbul: Dergâh.
Macit, M. (1997), “Nedîm Divanı,” Ankara: Akçağ
Mazıoğlu, H. (2012), “Nedim’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler”, Ankara: Akçağ.
Memiş, N. (2008), “Ferdi Abdullah Efendi ve Divanı”, (Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Onay, A.T. (2000), “Mazmunlar ve İzahı”, Ankara: Akçağ.
Ortaylı, İ. (1996 ), “Galata” TDV İslam Ansiklopedisi, (13.cilt), s.303-307.
Özgül, M.K. (2018), “Dîvan Yolu’ndan Pera’ya Selâmetle”, Ankara: YKY.
Özkul, A.S. (2017), “Ticaret Mektebinde Verilen Eğitim Üzerine Bir İnceleme: ‘Usûl-i Ticaret Dönemi’ (1883-1916)”, Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi. Cilt volüme 2, Sayı/Issue 2 Ekim/October 2017 Safya/pages 5-42.
Pala, İ. (2003), “Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü”, İstanbul: Leylâ ile Mecnûn Yay.
Parlatır, İ. (2016), “Osmanlı Türkçesi Sözlüğü”, Ankara: Yargı Yay.
Sarıkaya, E. (2008), “Ebubekir Celalî Divanı”, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Savaş, A. İ. (2002 ), “Konsolos” TDV İslâm Ansiklopedisi (26.cilt), s.178-180.
Şemseddin Sâmî (2016), “Kâmûs-ı Türkî”, İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı.
Tarlan, A. N. (2017), “Edebiyat Meseleleri”, Ankara: Akçağ.
Tatcı, M. (1998), “Yûnus Emre Dîvânı”, Ankara: Akçağ Yay.
Ulucan, M. (2005), “Muvakkit-zâde Mehmet Pertev-Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divan’ın Tenkitli Metni ve Tahlili”. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ

Arşiv