GAGAUZ ATASÖZLERİNİN SENTAKSI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Günlük konuşma dilinde ve yazı dilinde çeşitli amaçlarla kullanılan, kullanıldığı bağlamda anlatımı daha etkili ve çarpıcı kılan atasözleri, Gagauz Türkçesinde söleyiş terimiyle karşılanır. Gagauz halk edebiyatı sözlü malzeme bakımından bir hazinedir. Bu hazinenin önemli bir parçasını da atasözleri oluşturur. Her toplum gibi Gagauz Türkleri de kendi dil yapılarına ve kültürlerine özgü atasözleri meydana getirmişlerdir. Bu bakımından atasözleri gerek Gagauz Türkleriyle ilgili pek çok konu hakkında bilgi edinilmesinde gerekse Gagauz Türkçesinin ses ve şekil özellikleri ile söz diziminin görülmesinde çalışılabilecek halk edebiyatı türlerindendir. Toplumların atasözleri, genellikle farklı disiplinler tarafından türlü konular içerisinde değerlendirmeye alınır. Buna karşılık Gagauz atasözleri üzerinden Gagauz Türkçesi ve Gagauz Türkleriyle ilgili yürütülmüş araştırmalar oldukça azdır. Günümüze kadar yapılan araştırmalara göz atıldığında ise Gagauz atasözlerinin cümle yapısı bakımından ele alınmadığı görülür. Bu çalışmada Gagauz atasözlerinin cümle yapısını ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışma, Türkiye Türkçesiyle beraber kısmen de olsa Gagauz Türkçesindeki cümle yapısı sınıflandırmaları göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Buna göre Gagauz atasözleri basit, birleşik, sıralı, bağlı ve ara sözlü (cümleli) cümle şeklinde sınıflandırılarak beş ana başlıkta ele alınmıştır. Birleşik cümle yapısındaki Gagauz atasözleri ayrıca kendi içinde gruplandırılmıştır. Yapısına göre sınıflandırılan Gagauz atasözleri ilgili başlığın altında yükleminin türüne, yerine ve anlamlarına göre de değerlendirilmiştir.

AN EVALUATION ON THE SYNTAX OF GAGAUZ PROVERBS

Proverbs which are used in daily spoken and written language for various purposes and make the expression more effective and striking in the context in which it is used is met with the term "articulation" in Gagauz Turkish. Gagauz folk literature is a treasure in terms of verbal material. Proverbs are an important part of this treasure. Like every society, Gagauz Turks created proverbs specific to their language structures and cultures, too. In this respect, proverbs are one of the types of folk literature that can be studied both in terms of acquiring information about Gagauz Turks and in examining the sound and shape features and syntax of Gagauz Turkish. Proverbs of societies are generally evaluated by different disciplines in various subjects. On the other hand, there are few researches about Gagauz Turkish and Gagauz Turks over Gagauz proverbs. When looked at the research done up to the present, it is seen that the proverbs of Gagauz are not considered in terms of sentence structure. The study was conducted with considering the sentence structure classifications in Turkey Turkish and -in part- in Gagauz Turkish. According to this, Gagauz proverbs are classified as simple, compound, sequential, connected and parenthetical sentence and evaluated under five main headings. Gagauz proverbs in the compound sentence structure are also grouped in itself. Gagauz proverbs classified according to their structure were also evaluated according to the type, place and meaning of the predicate under the relevant title.

PDF

___

Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Sözdizimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
Altun, M. (2004). Türk Atasözleri Üzerine Sentaktik Bir İnceleme. Akademik Araştırmalar Dergisi, Mayıs-Temmuz, Y. 6 (21), 79-91.
Argunşah, M. ve Argunşah, H. (2007). Gagauz Yazıları. Kayseri: Türk Ocakları Kayseri Şubesi Yayınları.
Argunşah, M. (1994). Gagauz Türklerinin Kullandığı Alfabeler. Türk Dili, 218-222.
Atabay, N., vd. (2003). Türkiye Türkçesinin Sözdizimi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Delice, H. İ. (2003). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
Delice, H.İ. (2012). Yapı Açısından Cümle Sorunu. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (3), Summer, 873-876.
Doğan, L. (2010). Gagavuz Türkçesi. L. Doğan, (Ed.), Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı (2. Baskı) içinde (93-170). İstanbul: Kriter Yayınları.
Erden, A., vd. (1999). Gagauz Halk Kültürü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Güngör, H. ve Argunşah, M. (1998). Gagauzlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Hünerli, B. (2016). Ukrayna Gagauzları Odessa Saha Çalışması Raporu. Tehlikedeki Diller Dergisi, 5 (8), 21-32.
Karahan, L. (1994). Türkçede Birleşik Cümle Problemi. Türk Dili, (505), Ankara, 19-23.
Karahan, L. (2000). Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, II (583), 16-23.
Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Manov, A. (2001). Gagauzlar (Hıristiyan Türkler). (M. T. Acaroğlu, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Menz, A. (2003). Slav Dillerinin Gagauzcaya Etkisi. Bilig, Kış 2003, (24), 23-44.
Özkan, N. (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri Giriş- Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi-Cümle-Sözlük-Metin Örnekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özakdağ, N. (2013). Gagauzcanın Söz Diziminde Komşu Dillerin Etkisi. Tehlikedeki Diller Dergisi, 3 (3), 71-84.
Özkan, N. (2013). Ağız Alanından Yazı Diline Geçiş: Gagavuz Türkçesi Örneği. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (9), Summer, 85-94.
Özkan, N. (2014). Gagavuz Yazı Dilinin Kurucusu Mihail Çakır. Karadeniz Araştırmaları, (43), 43- 49.
Özkan, N. (2017). Gagavuz Edebiyatı. İstanbul: Bilge, Kültür, Sanat.
Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2013). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
Özmen, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
Pokrovskaya, L. A. (2017). Gagauz Edebî Dili Gelişiminin İlk Sonuçları. (çev. Bülent Hünerli). Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 5 (9), 100-103.
Pokrovskaya, L. A. (2019). Gagauz Dilinin Gelişiminin ve Araştırılmasının Durumu Hakkında. (çev. Bülent Hünerli). Hidayet Kemal Bayatlı Hatıra Kitabı (241-247). İstanbul: Kerkük Vakfı.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ