CENGİZ AYTMATOV’UN İLK ÖĞRETMEN ADLI UZUN HİKÂYESİNDE MEKÂN MESELESİ

Bu makalenin konusu Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un Rusçası Perviy Uçitel Kırgız Türkçesindeki adı Birinçi Mugalim olan ve Türkiye Türkçesine İlk Öğretmen, İlk Öğretmenim ve Öğretmen Duyşen şeklinde çevrilen uzun hikâyesindeki mekân meselesidir. Bir söylemin anlatıya dönüşmesi kişi, zaman ve mekân (uzam) arasında ilişki kurulmasıyla mümkündür. Bir anlatı metninde mekân bir anlamda tiyatrodaki dekor işlevi üstlenir. Birinçi Mugalim, Cengiz Aytmatov’un ilk eserlerinden ve ilk uzun hikâyelerinden biridir. Metin, Aytmatov tarafından Kırgız Türkçesiyle kaleme alınmış ve “Eldik Mugalim Cönünde Ballada” adıyla 1961 yılında önce Ala Too Dergisi’nde ve arkasından aynı yıl “Birinçi Mugalim Cönünde Ballada” şeklinde Mugalimder Gazetası’nda Kırgız Türkçesiyle, yani yazarın ana dilinde yayımlanmıştır. (İbrahimov, 2018: 238). Aytmatov’un bu uzun hikâyesi, yazar ile A. Dimitriyeva’nın çevirisiyle 1962 yılında Noviy Mir Dergisi’nin 7. sayısında Perviy Uçitel adıyla Rusça olarak da yayımlanmıştır (Aytmatov, 2008: 425). “Eser XX. Yüzylın 20’li yıllarında gerçek olaylardan esinlenilerek kaleme alınmıştır. İlk Öğretmenim, kısıtlı imkânlarla kendi köyünde okul açıp çocukları eğitmeyi amaçlayan Düyşön’ün hikâyesidir” (Ükübayeva, 2018: 44). Aytmatov’un ilk eserlerinden olan bu hikâyesinde açık ve kapalı mekânlar kullanılmıştır. Açık mekânların başında Kırgız bozkırları vardır. Metinde iki kapalı mekân vardır. Bunlardan biri Düyşön’ün öğrencileriyle birlikte tavladan okula dönüştürdüğü yapıdır. Düyşön’ün okula dönüştürdüğü yapı eskiden varlıklı bir insanın atlarının ahırıdır. Metinde önce Düyşön’ün bu yapıyı bin bir güçlükle okula dönüştürme süreci anlatılır. Bu süreçte Düyşön öğrencileriyle işbirliği yapar. Bu öğrenciler arasında öbürlerinden yaşça biraz daha büyük olan yetim Altınay Süleymanova da vardır. İkinci kapalı mekân Altınay’ın amcası ve amcasının ailesiyle birlikte yaşadığı evdir. Birinçi Mugalim hikâyesinde Aytmatov’un diğer metinlerinde olduğu gibi iç mekân, kapalı mekânlarla ilgili çok az ayrıntı vardır. Ancak Aytmatov’un eserinde dış mekânlarla ilgili birçok ayrıntı yer almaktadır.

THE MATTER OF PLACE IN CHINGIZ AYTMATOV’S LONG STORY NAMED “İLK ÖĞRETMEN”

The subject of this article is the matter of place in long story of Kyrgyz writer Chingiz Aytmatov named İlk Öğretmen, İlk Öğretmenim and Öğretmen Duyşen in Turkish version, translated from Perviy Uçitel in Russian and Birinçi Mugalim in Kyrgyz Turkish. The transformation of a discourse into a narrative is only possible by establishing a relation between time and place (space). In a narrative text, place acts as the décor function in theater. Birinçi Mugalim, which is one of the first works of Chingiz Aytmatov, is one of his first novellas. The work was written in Kyrgyz Turkish by Aytmatov, titled “Eldik Mugalim Cönünde Ballada” and published in Ala Too Dergis in 1961i; the same year, its title was changed into “Birinçi Mugalim Cönünde Ballada” and published in Mugalimder Gazetası in Kyrgyz Turkish, the mother tongue of the author (İbrahimov, 2018: 238). It was translated into Russian by Aytmatov and A. Dimitriyeva; the Russian translation entitled Perviy Uçitel was published in the periodical titled Noviy Mir, no. 7 in 1962 (Aytmatov, 2008: 425). “The author was inspired by the real events taking place in the 1920s. İlk Öğretmenim is the story of Düyşön aiming at building a school, though means are limited, to educate the children in his village” (Ükübayeva, 2018: 44). In this story, one of the first works of Aytmatov, indoor and outdoor places are generally used. Kyrgyz steppes are at the start of outdoor places. There are two indoor places in the text. One of them is the building where Düyşön converted a barn into school together with her students. The building that Düysön converted into a school was the stable of the horses of a wealthy man. In this text, firstly, the process of transformation of this building with a heavy heart into a school is described. In this process, Düyşön collaborates with her students. Among these students, there is also Altınay Süleymanova who is slightly older than others. The second indoor place is the house where uncle of Altinay and his family live. There are very few details about the indoor places in the story of Birinçi Mugalim, as in the other texts of Aytmatov. However, Aytmatov's work includes many details about outdoor places.

PDF

___

Aydın, M. (2018). “Cengiz Aytmatov’un Son Romanı Ebedî Gelin Dağlar Devrildiği Zaman’da Mekân Meselesi”, Söylem Filoloji Dergisi, Sayı: 3 (2), 188-196.
Aytmatof, C. (1971). İlk Öğretmen (Öğretmen Duyuşen). Rusçadan çev. Halit Aliosmanoğlu, İstanbul: Hür Yayınları.
Aytmatov, C. (1968). Öğretmen Duyşen, çev. Ülkü Tamer. İstanbul 1968: De Yayınevi.
Aytmatov, C. (1970). İlk Öğretmen. Ankara: Elips Kitap Yayınları.
Aytmatov, C. (1982). Gün Uzar Yüzyıl Olur, çev. Mehmet Özgül. İstanbul: Cem Yayınevi
Aytmatov, C. (2017). İlk Öğretmen, çev. Mehmet Özgül. İstanbul: Nora Kitap Yayınları.
Aytmatov, Ç. (2008). Çıgarmalarının Segiz Tomduk Cıynagı Ekinçi Tom: Botogöz Bulak, Birinçi Mugalim, Kızıl Alma, Samançının Colu, Gülsarat, Redaksiyon Kurulu: Toktosartov A. (Başkan)-Eraliyev S., Cusuev S., Kasımbekov T., Aytmatov, E. Ç.. Bişkek: Biyiktik.
Bachelard, G. (2017). Mekânın Poetikası, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları.
Bradatan, C. (2018). Fikirler İçin Ölmek, çev. Büşra Oğuz, İstanbul: Can Yayınları.
İbrahimov, O. (2018). Devrinin Büyük Yazarı Cengiz Aytmatov Hayatı ve Edebi Kişiliği, Çev. Halit Aşlar-Muhittin Gümüş-Fatih Serçe-Zafer Altun-Doğan Gürpınar- Burul Elebesova, Çeviri Editörü: Muhittin Gümüş. Ankara: Bengü Yayınları.
Kalfa, M. (2013). Cengiz Aytmatov’un İlk Öğretmen Romanındaki Eğitsel Sorunlar ve Öğretmen İmgesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi H. U. Journal of Education, Sayı: 28 (1), 202-210.
Kanter, F. (2015). Cengiz Aytmatov’un İlk Öğretmen Anlatısında Değer Aktarımı ve Kimlik İnşası. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/109761/JASSS3158 Number: 41, (Winter II), 101-107.
Korkmaz, R. (2004). Aytmatov’un Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri. Ankara: Türksoy Yayınları.
Korkmaz, R. (2017). Romanda Mekânın Poetiği. Romanda Mekân Romanda Mekân Poetiği ve Çözümlemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, 9-26.
Makal, M. (1978). Bizim Köy Deneme Belge. İstanbul: Derinlik Yayınları.
Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı Kitab-ı Dede Korkut alâ Lisân-ı Tâ’ife-i Oğuzân. Hazırlayan: Mustafa S. Kaçalin, İstanbul 2006: Kitabevi Yayınları.
Roy, O. (2005). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, çev. Mehmet Moralı. İstanbul 2005 1. Baskı 2000.
Ükübayeva, L. (2018). Cengiz Aytmatov Çıngız Aytmatovdun 90 Cıldığına Arnalat, çevirenler: Halit Aşlar- Dariya Burcubayeva- Gülnur Cumaliyeva, Redaktör: Esentur Kılıçev. Bişkek: Turar.
Yücel, T. (1979). Anlatı Yerlemleri. İstanbul: Oda Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ