AHMED YESEVÎ’DEN ÂŞIK PAŞA’YA ON SAYISI

Türk inanç ve törelerinde sayılar oldukça gizemlidir. Eski Türklerin inanç unsurlarından etkilenerek kutsallaşan üç, dört, yedi, dokuz, on iki ve kırk gibi sayılar kültür ve edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Bu kutsal sayıların dışında az bilinen fakat kutsiyeti bir hayli fazla olan on sayısının araştırmalarda fazla dikkat çekmediği ve incelenmediği görülmüştür. On sayısı mükemmelliğe yaptığı atıf ve insanın olgunlaşma sürecindeki basamaklarını somut olarak anlatması bakımından derin bir sır ve anlam taşır. Ahmed Yesevî’nin dört kapı kırk makamla oluşturduğu sayı sistematiğinde on sayısı, insanın olgunlaşma sürecini ve insan-ı kâmile giden mükemmeliyet çizgisini temsil eder. Bu gizemli çizgide insan dört kapıyı ve bu dört kapının içinde de on makamı geçerek olgunlaşma sürecini nihayetlendirir. Ahmed Yesevî ve Yeseviyye yolunun Anadolu’daki önemli temsilcilerinden biri olan Âşık Paşa da Garibnâmesinde on sayısını öne çıkarır ve Garib-nâme eserini baştan sona on sayısı üzerine inşa eder. Garib-nâme’de karşımıza çıkan bu onlu sistematik yapı birlilerden başlar ve onlulara kadar devam eder. Bu aşamalarda yer alan makamları geçen tâlip, mükemmel olması için gerekli olan olgunlaşma sürecini tamamlayarak Âdemiliğe ulaşır. Kullandığı sayı yapıları ele alındığında Ahmed Yesevî’nin on sayı sisteminin Âşık Paşa’yı derinden etkilediği görülmektedir. Bu makalemizde, Ahmed Yesevî’nin on yol, on urun ve dört kapı-kırk makamını esas alan on sayı sistematiğinin Âşık Paşa’nın Garib-nâmesi’nde önemli yer tutan on sayısına ve kâmil insan tipine yansımaları ortaya konulmuştur.

NUMBER TEN FROM AHMED YESEVÎ TO ÂŞIK PAŞA O

The numbers are quite mysterious in Turkish beliefs and custom. Numbers such as three, four, seven, nine, twelwe and forty which have been sacrified by the influence of ancient Turkısh beliefs have an important position in our culture and literature. Apart from these sacred numbers, number ten which is less known but has a lot of holiness, has been seen that it has not drawn much attention and been examined at research. Number ten has a deep meaning and mystery in terms of its reference to perfection and expressing the steps of human maturing process. In number systematic by Ahmed Yesevî which he created with four gates and forty position, number ten represents human maturing process and perfection line to become a perfect human. At this mysterious line, man complete his maturing process by passing through four gates and ten positions inside these four gates. Âşık Paşa who one of the most significant representative from Anatolia of Ahmed Yesevî and Yeseviyye’s way, puts number ten forward and builds his work Garib-nâme on it from beginning to end. This systematic structure seen in Garib-nâme starts with units and goes on until decimals. Aspirant having passed the positions at this stage, reaches to “Ademilik” by completing maturing process that is necessary for perfection. Considering the number structures he used, it has been seen that decimal number system of Ahmed Yesevî affected Âşık Paşa profoundly. In this paper, reflections of decimal number system, based on Ahmed Yesevi’s ten ways, ten products and four gates-forty positions, on number ten which has an important part in Garib-nâme by Âşık Paşa and on perfect human type have been revealed.

PDF

___

Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
Baştürk, M. (1995). "Parmakları Sayma Biçimi ve Kökenlerinden Hareketle Türkçede Sıra Sayı Sisteminin Oluşumu". Ankara.
Cengil, A. (Bila Tarih). Zahor’dan Seçmeler, İstanbul.
Çavuşoğlu, A. (2000). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Ankara: Akçağ Yayınları
Diyanet İslam Ansiklopedisi “Âşûrâ Maddesi”, C.4, S.25 http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c04/c040024. 17.04.2018-16.00
Durbilmez, B.(2008). "Nahçıvan Türk Halk İnanıslarında Mitolojik Sayılar" Turkish Studies, Kayseri.
Durbilmez, B. (2011). "Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar" Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, Kayseri.
Durbilmez, B. (2007). "Kırım Türk Halk Anlatılarında Sayı Simgeciliği" Millî Folklor Dergisi.
Eraslan, K. (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ahmed Yesevî Üniversitesi İnceleme Araştırma Dizisi Yay. No.32. Ankara: Snf Yay.
Erdi, S.- Yurteser, S. (2005). Kaşgarlı Mahmud Dîvânü Lügâti’t-Türk, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Ergin, M. (2003). Orhon Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay.
Ergül, N. (2015). "İnsan-ı Kâmil-Güzel Ahlak İlişkisi" , JASSS, International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS 2916 Number: 35, p. 259-270, Summer I, Adıyaman.
Erünsal, İ.-Ocak A. Y. (1984). Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsibü’l- Ünsiyye. İstanbul: Edeb. Fak. Mat.
Gül, M. (2010). "14. Yüzyıl Eski Anadolu Sahasında Oğuz Lehçesiyle Yazılmış Eserler Üzerine Yapılan Başlıca Bilimsel Yayınlar, JASSS, International Journal of Social Science, Volume 3 Issue 2, p. 1-21, Winter, Adıyaman.
Güler, Kadir (1990). ‘’Garib-nâme’de 9. ve 10. Bablar’’ Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Güler, K. -Tıngıroğlu, Z. (2018) Kültür Coğrafyamızda ve Ahmet Yesevî’de On Sayısı Üzerine Değerlendirmeler, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS 7628, Number: 68 Summer I 2018, p. 77-98.
Güzel, A.( 2007). Bakırgan Kitabı. Ankara: Öncü Kitap
Güzel, A.(1997). Ahmed Yesevî’nin Fakrnâmesi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Öncü Kitap,
İsen, M. (1999).Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yay.
Kaya, Korhan (Bila Tarih) "Vedaların Bilinmeyen Tanrısı Ka", ss. 282-291.
Kılıç Önal, S. (2018). "Yedi Sayısının Kültürel Arka Planı Çerçevesinde Garîbnâme Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme" , Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, Ankara.
Kuzgun, Ş. (2015). Hazar ve Karay Türkler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Kurnaz, C.-TATÇI, M. (2000). Yesevîlik Bilgisi. İstanbul: Ahmet Yesevî Vakfı Yayınları.
Noyan, B. (1998). Âşık Paşa-yı Velî. Ankara: Ardıç Yay.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III, Ankara: MEB Devlet Kitapları.
Schimmel, A. (2000), Sayıların Gizemi. İstanbul: Alfa İnceleme.
Şarafullina, A. (2013). Budizm'de ve Tibet Budizminde İnanç Esasları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üni. SBE. Felsefe ve Din Bilimleri ABD Bursa.
Şentürk, A.A. -Kartal, A. (2015). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yay.
Taşağıl, A. (2018). Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslâm Öncesi Türk Tarihi). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Tatçı, M. (2016). Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî, Ankara. (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme - Araştırma Dizisi; Yayın No: 29).
Tekin, T. ( 2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Togan, Z. V.(Bila Tarih) Umümi Türk Tarihine Giriş. Rivayetler.
Tümer, G.-Küçük, A. (1999) Dinler Tarihi. İstanbul.
Uludağ, S. (2012). Tasavvufi Terimler Sözlüğü İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Yavuz, K. (2000 ). Garib-nâme. 4C, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ