AHMED ŞEM’Î’NİN “HÜLÂSATÜ’L-AHLÂK” ADLI ESERİ VE AHLAKA DAİR GÖRÜŞLERİ

“Hülâsatü’l-Ahlâk”, Enderûn-ı Hümâyûn’da Osmanlı Türkçesi, Arapça, Farsça ve Ahlak İlmi derslerini yürütmekle vazifeli olan Ahmed Şem’î tarafından kaleme alınmış bir eserdir. Saray içerisinde kurulmuş bir mektep olan Enderûn-ı Hümâyûn’un son öğretmenleri arasında yer alan Ahmed Şem’î’nin ders kitabı olarak hazırladığını beyan ettiği “Hülâsatü’l-Ahlâk”, bu eğitim kurumunun II. Meşrutiyet’le birlikte kapatılmasından sadece bir yıl öncesinde basılmıştır. II. Abdülhamid Dönemi’nde İstanbul Asr Matbaasınca 17 Mart 1323 [(Hicri, 15 Safer 1325); (Miladi, 30 Mart 1907)] tarihinde Arap harfli olarak neşredilen eser, o dönem bu konuda yayınlanan hemen bütün eserler gibi öğrencilerin dinî ve ahlaki dinamikler çerçevesinde yetiştirilmesini gaye edinmiştir. Eserin yazarı olan Ahmed Şem’î’nin bizzat kendi ifadesiyle “Hülâsatü’l-Ahlâk”, o dönem idadî (lise) ve âlî (yüksekokul) derecedeki öğrenciler için ahlak eğitimi konusunda pek çok ders kitabı yazılmış olmasına rağmen rüşdî (ortaokul) seviyedeki öğrenciler için yeterli derecede ders kitabı mevcut olmamasına binaen yazılmıştır. Güzel ahlak sahibi olmak adına olumlanan ve sahip olunması beklenen değerlerin yanı sıra olumsuzlanan ve uzak durulması istenen davranış ve huyların işlendiği Hülâsatü’l-Ahlâk’ta bu bağlamda fazîletler (iyi huylar, erdemler) ve rezîletler (kötü, fena huylar) başlıklarıyla kategorize edilen kavramların ortaokul düzeyinde bulunan öğrencilere kazandırılmaya çalışıldığını söyleyebiliriz. Eser bu anlamda II. Abdülhamid Dönemi eğitim anlayışını yansıtmasının yanı sıra o dönem rüştiyelerindeki ahlak eğitimine ilişkin bilgi vermesi açısından da ayrıca önem arz etmektedir. Bu çalışmada, ortaokul seviyesindeki öğrencilerin temellük etmesi adına -büyük ölçüde geleneksel ahlak kitaplarında işlenen- ahlaka ilişkin değerler manzumesinin sadeleştirilerek bir ders kitabı hâline dönüştürüldüğü Hülâsatü’l-Ahlâk’ta Ahmed Şem’î’nin bu konuya dair görüşleri ortaya konulmuş ve arkasından Arap harfli kaleme alınmış olan söz konusu eserin Latin harfli çevirisine yer verilmiştir.

THE WORK OF AHMED SHEM’S “HULASATU’L AHLAK” AND ETHICAL VIEWS

“Hulasatu’l-Ahlak”, Enderûn-i Humayun in Ottoman Turkish, Arabic, Persian and Scientific Ethics to conduct lessons on duty is a work that was written by Ahmed Shem’i. One of the last teachers of Enderûnı Hümâyûn, a school established in the palace, Shem’i’s “Hulasatu’lAhlak”, which he declared as a textbook, was the second teacher of this educational institution. It was published only one year before its closure with the Constitutional Monarchy. During the reign of Abdulhamid II. the Istanbul Printing House was published on 30 March 1907 published in Arabic letters in the year, such as almost all the works published on the subject at the time of religious and moral dynamics in the aim of educating students. The author of the book, Shem’i himself, in his own words “Hülâsatü’l-Ahlâk”, at that time, high school and moral education for students in the degree of college although many textbooks were written on the middle school students It is written that there is not enough textbook for. In the “Hulasatu’l-Ahlak”, where positive and expected values to be possessed as well as the behaviors and habits that are negated and desired to be avoided are processed, the concepts categorized as virtues and disgrace are taught to the students at secondary school level. We can say that the work. In this sense, the work during the reign of Abdulhamid II is not only important in terms of reflecting the understanding of education, but also in terms of providing information about the moral education in the secondary schools. In this paper, in the period in which “Hulasatu’l-Ahlak” views Shem’i’s views on this subject, in the name of the secondary school students, which are largely in the traditional moral books, the range of moral values has been simplified and transformed into a textbook.

___

  • Ağırakça, Gülsüm Pehlivan (2014). “Son dönem Osmanlı ahlak terbiyecilerinden Ali Rıza Bey”. Son Dönem Osmanlı Ahlak Terbiyecileri ve Ahlak Terbiyesi (269-280). İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Algül, H. (yty). Kınalızade Ali Ahlâk-ı Alâ’î. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Cici, R. (2000). “İmamzâde Muhammed b. Ebû Bekir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22: 210-211. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (1989). “Ahlak”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2: 10-14. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (1994). “Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10: 406-408. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demirkol, M. (2016). “Ahlâk-ı Alâ’î’nin ahlak felsefesi literatürü içindeki yeri ve özgünlüğü”. Eskiyeni, (33): 51-78.
  • Kandemir, M. Y. (2010) “eş-Şifâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39: 134-138. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kınalızâde Ali Çelebi. (2007). Ahlâk-ı Âlâî. (haz. Mustafa Koç), İstanbul: Klasik Yayınları.
  • Bursalı Mehmet Tahir, (2009). “Ahlak kitaplarımız”. (Sadeleştiren: Saadettin Özdemir). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (22): 161-176.
  • Şahinoğlu, M. N. (1989). “Ahlâk-ı Celâlî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2: 16. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Ahmed Şem’î, (1323/1907). Hülâsatü’l-Ahlâk. İstanbul: Asr Matbaası.
  • Yazıbaşı, Muhammed Ali (2014). “Klasik Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e Osmanlıda ahlak eğitim ve öğretimi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3 (4): 761-780.
  • Yazıcı, İ. (2009). “Semerkandî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36: 473-475. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Yazıcı, T. (1996). “Gülistan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 14: 240-241. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.