19761

17. YÜZYILA AİT ÇOK DİLLİ BİR SÖZLÜK: TERCEME-İLÛGAT-I HİNDÎ

Kaşgarlı Mahmut’un büyük eseri Divan-ı Lûgâti’t-Türk’le başlayan Türk sözlükçülüğü zaman içerisindeönemli bir aşama kaydetmiştir. Oldukça geniş bir coğrafyada konuşulan Türkçenin, yöntem ve içerik itibarıyla birbirinden oldukça farklı sözlükleri vücuda getirilmiştir. Türkçe temelli, yani Türkçe kelimeler madde başı yapılarak oluşturulan sözlükler 18. yüzyılın ortalarından itibaren görülmeye başlamıştır. Bu tarihten önce Osmanlı sahasında hazırlanmış sözlükler yabancı bir dili öğretmek maksadıyla yazılmış iki veya çok dilli sözlüklerdir. Bu sözlükler başlangıçta Arapça - Türkçe, Farsça - Türkçe veya Arapça - Farsça - Türkçe şeklinde tertip edilmiştir. Zamanla gelişen ve çok kültürlü bir yapıya sahip olan Osmanlı toplumunda, Arapça ve Farsça söz varlığını içeren sözlüklerin yanında, birlikte yaşanan veya kültürel, siyasi ve iktisadi münasebetler kurulan milletlerin dillerini içeren sözlükler de hazırlanmıştır. Bu sözlüklerden biri de 17. yüzyılın ikinci yarısında Hintçe - Farsça - Türkçe şeklinde tertip edilmiş olan Terceme-i Lûgat-ı Hindî’dir.Osmanlı Dönemi’ne ait tek Hintçe - Farsça - Türkçe sözlük olma özelliğini taşıyan Terceme-i Lûgat-ı Hindî, 17. yüzyılın önemli âlimlerinden Hezarfen Hüseyin Efendi tarafından kaleme alınmıştır. 1678’de yazılmaya başlanan eserin müellif hattı bugün için meçhuldür. Eserin bilinen tek nüshası 1806’da istinsah edilmiştir. Arap alfabesindeki sıra esas alınarak hece sisteminde dizilmiş olan eserde toplam 623 Hintçe madde başı kelime ve kelime öbeğinin Farsça ve Türkçe karşılıkları verilmiştir. Bu çalışmada Terceme-i Lûgat-ı Hindî’nin sözlük bilimsel özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.

PDF

___

Ahanov, K. (2008). Dilbilimin Esasları.(çev. Murat Ceritoğlu). Ankara: TDK.

Akalın, Ş. H. (2010). Sözlüğün Tarihi. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. XCVIII (699). 268-279.

Akalın, H. Ş. (2017). Geçmişten Günümüze Türk Sözlükçülüğü. Ankara: Elginkan.

Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK.

Aslan, E. (2017). Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.Volume 12/30 s. 35-70.

Atkins, S. ve Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography. New York: Oxford.

Babinger, F. (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (çev. Coşkun Üçok).Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Bayrak, O. (2002). Osmanlı Tarih Yazarları. İstanbul: Milenyum.

Bilkan, A. F. (1998). Hindistan’da Gelişen Türk Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Bursalı Mehmet Tahir. (1343). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: İstanbul Matbaası.

Çetin, N.M. (1998). Arap (Yazı). İslam Ansiklopedisi. C. 3 İstanbul: TDV. 276-309.

Dilaçar, A. (1968). Dil, Diller ve Dilcilik. Ankara: TTK.

Durak,N.(2008).Hindistan’daSaka,KuşanveAkhunlar.TarihteTürk-Hintİlişkileri SempozyumuBildirileri25-28Haziran2007.Ankara: TTKYay.139-144.

Eminoğlu, E. (2010). Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası.Sivas: Asitan.

Hezârfen Hüseyin Efendi. Kitâb-ı Lügat-ı Hindî. İ.Ü. Nadir Eserler Kütüphanesi. No: TY 5796.

İlgürel M. (1998). Hüseyin Efendi, Hezarfen. İslam Ansiklopedisi. C. 20 İstanbul: TDV. 544-546.

İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Türk Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri. Elazığ: Manas.

İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.Volume 4/4 Summer s. 534-554.

Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük ve Sözlükçülük. Kebikeç. 6, 111-113.

Karadüz, A. (2009). Sözlük, Sözcük Anlamı ve Öğrenme. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/4 Summer s. 636-649.

Karomat, D. (2005). Hindistan’da Türkçe Sözlük Çalışmaları (çev. Ali Çavuşoğlu). Bilimname,1, 137-141.

Kramer, S.N. (1995). Tarih Sümer’de Başlar(çev. M.İlmiyye Çığ). Ankara: TTK Yay.

Kulke, H. ve Rothermund, D. (2004). A History of İndia. New York: Routledge.

Lewis, B. (1962). The Use by Muslim Historians of Non-muslim Sources, Historians of Midle East.London: Oxford University Press,180-191.

Öz, Y. (2016). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK.

Özcan, A. (1997). Pan-İslamizm (Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere, 1877-1924).Ankara: İSAM.

Rasonyı, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: TKAE.

Şaş, A.K. (2014). Tuhfetü’l-Erîbin-Nâfi’a lir-Rûhânî ve’-Tabîb (Sentaks İncelemesi-Metin-Sözlük) (Yayımlanmamış Doktora Tezi).Kayseri, Erciyes Üniversitesi SBE.

Tezcan,M. (2006). Kuşanlar,Akhunlarve Eftalitler.TarihteTürk-HintİlişkileriSempozyumuBildirileri.31Ekim-1Kasım2002. Ankara: TTK. 9-56.

Turan, F. (2017). Hindistan’da Yazılmış Çağatayca Sözlüklerde At ve Atçılığa Dair Kelimeler. Prof. Dr. Nuri Yüce Armağanı. Ankara: Güncel.

Ülkütaşır M. Ş. (1948). XI. Yüzyıldan Günümüze Kadar Yazılmış Başlıca Sözlüklerimiz. Türk Dili Belleten. Seri III, S. 12-13.

Yavuzarslan, P. (2009). Osmanlı Dönemi Türk Sözlükçülüğü. Ankara: Tiydem.

Yıldız, N. (1998). Eskiçağın Başvuru Eserleri ve Eskiçağ Sözlükçülüğü ve Sözlükleri. Kebikeç. 6, 189-210.

Yurdaydın, H. G. (1992). Düşünce ve Bilim Tarihi. Türkiye Tarihi. İstanbul: Cem.249-317.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ