ZİYA GÖKALP’İN ÇAĞDAŞLIK VE LAİKLİĞİ TEMELLENDİRME ÇABASI VE İSLAM

İkinci meşrutiyet ve Cumhuriyetin kuruluş döneminin önemli fikir adamı Ziya Gökalp (1876-1924) ve onun din anlayışı hakkında çok sayıda araştırma yapılmıştır. Biz bu çalışmamızda, Gökalp’in laik devlet anlayışı bağlamında, İslam ve çağdaş medeniyet arasındaki ilişkileri tasvir eden çalışmalarının zaman ve zemine bağlı olarak hangi aşamalardan geçmiş olduğunu tespit etmeye çalışacağız. Gökalp’in batılılaşma ve laikliği temellendirme tarzında, iki farklı yaklaşım tespit ediyoruz. Bunlar, İslami referanslara dayalı temellendirme çabası ve Durkheim sosyolojisinden ilham alan pozitivistevrimci-aydınlanmacı referanslara dayalı temellendirme çabasıdır. Gökalp’in yazılarından, onun temel davasının çağdaş batı medeniyetine bağlı bir Türk milli devletinin inşası olduğunu anlıyoruz. O içinde bulunduğu konjonktürü en iyi şekilde kullanarak, daima bu hedefi gerçekleştirmeye çalışmıştır. Dolayısıyla gerek ikinci meşrutiyet gerekse milli mücadele ve erken Cumhuriyet dönemindeki yazıları arasında, bize göre nispeten, bir bütünlük ve tutarlılık mevcuttur. O, Türk milletinin ne dininden ne de çağdaşlaşma ülküsünden vazgeçemeyeceğinin bilincindedir. Dolayısıyla ne İslam kültürünü tamamen reddetmek mümkündür, ne de batılılaşmayı. Buradan, İslam ile çağdaşlığın uzlaştırılması ameliyesinin, onun için her zaman önemli olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Cumhuriyete giden süreçte, yazılarındaki İslam vurgusunun azaldığı doğrudur. Ama bu, ne onun, İslami referansların belirleyici olduğu bir toplumda çağdaşlaşmayı meşrulaştırmak için, dini yalnızca bir araç olarak kullandığı anlamına gelir; ne de zamanla dinle arasına mesafe koyduğu! Çünkü onun eserlerindeki dini meşruiyet arayışı zamanla, nispeten azalmış gibi görünse de hiçbir zaman tamamen ortadan kalkmamıştır.

ZİYA GÖKALP'S ATTEMPT OF GROUNDING MODERNITY AND SECULARITY, AND ISLAM

Much research has been done on Ziya Gökalp (1876-1924), as the important intellectual of the second constitutional monarchy and the founding period of the Republic, and his understanding of religion. In this study, in the context of Gökalp’s understanding of the secular state, we will try to determine the stages of the work that depicts the relations between Islam and contemporary civilization, depending on the time and the ground. In Gökalp, about grounding the westernization and secularism, we determine two different approaches. It is an attempt to base on the Islamic references and on the positivist-evolutionist-enlightened references inspired by Durkheim's sociology. From Gökalp's writings, we understand that his main cause was the construction of a Turkish national state connected to contemporary western civilization. He has always tried to achieve this goal by using the current conjuncture in the best way. Therefore, there is a relative integrity and coherence between his writings in the second constitutional monarchy, the national struggle and the early Republican period. He is aware that the Turkish nation cannot give up neither its religion nor its ideal of modernization. Therefore it is not possible to completely reject Islamic culture, nor to Westernization. From this, we can conclude that the process of reconciling Islam and modernity is always important to him In the process leading to the Republic, it is true that the emphasis on Islam in his writings diminishes. But this does not mean that he uses religion as a mere means to justify modernization in a society where Islamic references are decisive, and does not mean that he is distant from religion. Because, in his works, the quest for religious legitimacy seems to be relatively diminished in time, but it has never completely disappeared.

PDF

___

Dinç 2016, Emine Nurefşan. “Kadın ve Aile Hukuku İle İlgili Meseleler Bağlamında Ziya Gökalp’in Fıkha Bakışı.” Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/7 Spring 2016, p.151-188, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9524 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Doğanoğlu 2016, Mustafa. ““Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak”tan “Türkçülüğün Esasları”na Ziya Gökalp ve Ulus Tasavvuru.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 71/4 (2016), 1195-1210.
Gökalp 1913, Ziya. “Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak-1.” Türk Yurdu 2/11 (1913), 331-337.
Gökalp 1914a, Ziya. “Fıkıh veİçtimaiyyat.” İslam Mecmuası, 2 (1914), 40-44.
Gökalp 1914b, Ziya. “İçtimai Usul-i Fıkıh.” İslam Mecmuası, 3 (1914), 84-87.
Gökalp 1915b, Ziya. “Dinin İçtimai Hizmetleri.” İslam Mecmuası, 34 (1915), 740-743.
Gökalp 1915a, Ziya. “Diyanet ve Kaza.” İslam Mecmuası, 35 (1915), 756-760.
Gökalp 1916a, Ziya. “İttihad ve Terakki Kongresi 6.” İslam Mecmuası, 48 (1916), 975-978.
Gökalp 1916b, Ziya. “İttihad ve Terakki Kongresi 6-7.” İslam Mecmuası, 49 (1916), 987-994.
Gökalp 1917a, Ziya. “İttihad ve Terakki Kongresi Münasebetiyle.” İslam Mecmuası, 50 (1917), 1002- 1007.
Gökalp 1917b, Ziya. “İslam ve Çağdaş Medeniyet-1.” İslam Mecmuası, 51 (1917), 1016-1022.
Gökalp 1917c, Ziya. “İslam ve Çağdaş Medeniyet-2.” İslam Mecmuası, 52 (1917) 1033-1040.
Gökalp 1918, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Yeni Mecmua, 1918.
Gökalp 1922, Ziya. “Dine Doğru.” Küçük Mecmua, 5 (1922).
Gökalp 1980, Ziya. Makaleler 9. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
Gökalp 1981, Ziya. Makaleler 8. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
Gökalp 1982, Ziya. Makaleler 7. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1982.
Gökalp 2017, Ziya. Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
Gökalp 2018, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
Güngör 2017, Erol. “Ziya Gökalp ve Türkçülükte Din Meselesi.” Atsız Armağanı-1 (edt. E. Güngör v.dğr.), Ankara: Altınordu Yayınları, 2017, s.313-324.
Heyd 1980, Uriel. Ziya Gökalp, Türk Milliyetçiliğinin Temelleri. (çev. Cemil Meriç), İstanbul: Sebil Yayınevi, 1980.
Kaçmazoğlu 2018, H. Bayram. Türk Sosyoloji Tarihi-2. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2018.
Keskin 2003, Y. Mustafa. “Ziya Gökalp’in Din Anlayışı.” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003), 101-118.
Öztürk 2011, Nurettin. “Ziya Gökalp’in “İslamiyet ve Asrî Medeniyet 1-2”Adlı Makalesi Üzerinde Bir İnceleme Ve Metin.” Türklük Bilimi araştırmaları Dergisi(Tübar) 29 (2011), 319-340.
Şentürk 2006, Recep. İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.